Palermo

Palermo árabe-normando e as igrexas da catedral de Cefalú e Monreale
	<img src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/16/Cappella_Palatina.jpg/300px-Cappella_Palatina.jpg" decoding="async" width="300" height="400" class="mw-file-element" data-file-width="1200" data-file-height="1600"> Capela Palatina de Palermo
Patrimonio da Humanidade - UNESCO
País	<img alt="Italia" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Flag_of_Italy.svg/20px-Flag_of_Italy.svg.png" decoding="async" width="20" height="13" class="mw-file-element" data-file-width="1500" data-file-height="1000"> Italia
Criterios	Criterios
Inscrición	2015 (39ª sesión)
Identificador	{{{ID}}}
	v; c; e;

Palermo
Localización
	38°06′56″N 13°21′41″L / 38.1156581, 13.3612619Coordenadas: 38°06′56″N 13°21′41″L / 38.1156581, 13.3612619
Estado	Italia
Rexión con estatuto especial	Sicilia
Cidades metropolitanas	Cidade metropolitana de Palermo
Capital de	Sicilia ; Reino de Sicilia ; Provincia de Palermo ; Emirato de Sicilia
Contén a división administrativa	Centro histórico de Palermo
Poboación
Poboación	630.167 (2023) (3.924,07 hab./km²)
Lingua oficial	lingua italiana
Xeografía
Superficie	160,59 km²
Bañado por	Río Oreto e Mar Tirreno
Altitude	14 m
Comparte fronteira con	Bagheria ; Torretta (pt) ; Villabate (pt) ; Altofonte (pt) ; Monreale (pt) ; Ficarazzi (pt) ; Isola delle Femmine (pt) ; Belmonte Mezzagno (pt) ; Misilmeri (pt)
Datos históricos
535	Evento clave
535	Asedio de Panormus
Santo padrón	Rosalía de Palermo
Organización política
• Alcalde	Roberto Lagalla (pt) (2022–)
Órgano lexislativo	Palermo city council (en) Circunscrición: sen valor, (Escano: 40)
Identificador descritivo
Código postal	90121, 90122, 90123, 90124, 90125, 90126, 90127, 90128, 90129, 90131, 90133, 90134, 90135, 90136, 90138, 90139, 90141, 90142, 90143, 90144, 90145, 90146, 90147, 90148, 90149 e 90151
Fuso horario	UTC+01:00, horario estándar; UTC+02:00, horario de verán
Prefixo telefónico	091
Identificador ISTAT	082053
Código catastral italiano	G273
Outro
Irmandado con	Vilnius ; Samara ; Rijeka ../... 25+
Páxina web	comune.palermo.it

Palermo (en siciliano: Palermu) é un concello italiano capital da provincia homónima, e da rexión de Sicilia. En 2009 tiña 658.112 habitantes e esténdese por unha área de 158,88 km², cunha densidade de poboación de 4.218 hab/km². Na súa zona metropolitana viven máis dun millón de persoas.

Historia editar

Palermo

Pinturas rupestres na cova de Addaura.

Ao longo do tempo recibiu a influencia de numerosas culturas. A área da chaira de Palermo e as montañas que a rodean están habitadas desde época prehistórica. Consérvanse pinturas rupestres na cova de Addaura, no monte Pellegrino (ao norte da cidade), que estiveron habitadas no Paleolítico e o Mesolítico.

A poboación foi fundada polos fenicios cara ao século VIII a.C. nun porto natural, e déronlle o nome de Ziz («flor»). Cando o poboado se converteu en cidade déronlle o nome de Mabbonath (en fenicio, «aloxamentos», «lugar habitado»). Ao cabo, converteuse na poboación máis importante do triángulo fenicio de que fala Tucídides, por diante de Motia e Solunte:

Tamén os fenicios estaban establecidos por toda a costa de Sicilia, pois se apoderaran dos promontorios sobre o mar e das pequenas illas próximas á costa con vistas ao seu comercio cos sículos; pero cando os gregos comezaron a arribar en gran número, abandonaron a maior parte dos seus asentamentos e, concentrándose, limitáronse a ocupar Motia, Solunte e Panormo, na veciñanza dos élimos, tanto porque confiaban na súa alianza con eles como polo feito de que aquel é o sitio desde onde é máis curta a travesía entre Cartago e Sicilia

Tucídides, Historia da guerra do Peloponeso vi.2.6

Da dominación fenicia quedan os muros antigos da cidade, que permanecen nalgunhas rúas e no centro do casco antigo, e o Pé Fenicio que está constituído pola vía principal, a Avenida de Vítor Manuel, e por unha serie de calellas perpendiculares a ela, amais dos restos arqueolóxicos das necrópoles da praza da Independencia ao norte, a «roca» de Monreale e Papireto.

Entre os séculos VIII e VI a. C. a cidade foi colonia de Grecia, e recibiu o nome de Panormos (Παν-όρμος "todo porto", "cómodo pata ancorar"), debido ao carácter xeográfico da península rodeada polas desembocaduras de dous ríos, e polo tanto facilmente defendible. Mantiveron o comercio con Cartago. Durante a primeira guerra púnica Palermo foi tomada polos cartaxineses.

No ano 254 a. C. a cidade foi conquistada por Roma, e defendérona dos intentos de reconquista dos cartaxineses tres anos despois. Adaptaron o nome grego ao latín Panormus. Os lexionarios romanos establecéronse baixo o mandato do emperador romano César Augusto, e comezou a substitución do grego antigo polo latín.

Idade Media editar

| Rexión = Europa e América do Norte | Tipo = Cultural | Criterios = II, IV | ID = 1487 }}

Catedral de Palermo.

Trala caída do Imperio romano os vándalos fundaron o seu imperio no ano 439, coa súa capital en Cartago, e invadiron varias veces Sicilia ata conseguir conquistar Palermo. Despois a cidade foi tomada polo Imperio Bizantino, que a mantivo no seu poder durante tres séculos.

No ano 826 iniciouse unha batalla polo poder na illa logo dos desacordos entre Eufemio de Mesina, comandante da frota bizantina en Sicilia, e o emperador Miguel II de Sicilia. Na loita involucráronse os árabes, que foron ocupando a illa durante os séculos IX e X. Palermo foi conquistada no ano 831 logo dun longo asedio, converténdose na capital do emirato de Sicilia, nominalmente baixo poder aglabí. En Palermo establecéronse principalmente musulmáns de orixe árabe, a diferenza doutras zonas de Sicilia onde os bérberes formaron maiorías. Coa caída dos aglabies a illa obtivo unha maior autonomía, aínda que as revoltas e loitas internas entre árabes, bérberes e cristiáns deterioraron a situación. Tralo afianzamento do califato fatimí en Ifriqiya, o califa Ismail al-Mansur estabilizou a illa baixo o seu dominio, nomeando o seu lugartenente Hasan al Kalbi emir da illa no ano 948. Este estableeu a súa residencia en Palermo e instaurou a súa propia dinastía, a kalbida. Iniciouse entón un florecemento económico debido á mellora da agricultura e ao aumento da actividade comercial e artesanal.

Os cartos recadados por Ismail foron utilizados para obras públicas na cidade. Ampliouse o porto e construíronse un novo castelo, palacios, xardíns, mesquitas, (destacando a mesquita alxama) e o primeiro qanat de Palermo, que asegurou a subministración de auga e deu cobertura ao crecemento demográfico (estímase que por entón chegaron a vivir na cidade 300.000 persoas). Este aumento da poboación debeuse á migración desde outras partes de Sicilia e ao establecemento de comerciantes estranxeiros. Xurdiron novos barrios, protexidos coa construción dunha nova muralla.

Durante este período Palermo albergou comunidades cristiás e xudeas que convivían pacificamente cos musulmáns, tras aceptar o pago da yizia, imposto que se esixía aos non musulmáns. Numerosos topónimos de Palermo son de procedencia árabe, como os distritos históricos da cidade^[1].

Panorámica desde Monreale.

En 1061 os normandos comezaron a conquista de Sicilia dirixidos por Roxerio de Altavilla e o seu irmán Roberto Guiscardo, co beneplácito do papa Nicolao II. En 1064 unha expedición de soldados de Pisa intentou tomar a cidade, provocando a destrución e a pillaxe nos arredores e no porto. Logo de varios intentos, finalmente en 1071 os normandos iniciaron un asedio que rematou o ano seguinte coa capitulación baixo a promesa de que os cidadáns serían libres de practicar cadansúa relixión e de rexerse polas súas propias leis.

Coa chegada do poder normando e posteriormente suabo a urbe mantivo a súa preponderancia en Sicilia. O máximo esplendor de Palermo chegou durante o reinado de Frederico II de Suabia. O historiador ceutí Al-Idrisi proporciona na súa obra probas deste rico período, como a construción dos edificios da Martorana ou a capela palatina no palacio real de Palermo.

En 1265 o Papa nomeou rei de Sicilia a Carlos de Anjou. Instaurou un réxime represivo e trasladou a capitalidade a Nápoles, co que a cidade entrou nunha etapa de decadencia. En 1282 o pobo de Palermo rebelouse contra os normandos nas Vésperas sicilianas, que deron lugar á expulsión de Carlos. Sicilia pasou a formar parte como reino independente até a súa anexión en 1409.

Idade Moderna editar

Mapa da Coroa de Aragón.

A cidade pasou da Coroa de Aragón ao Imperio español. Dos 30.000 habitantes que tiña a mediados do século XV medrou até chegar aos 135.000 antes da Peste Negra de 1656. Nos séculos XVI e XVII construíronse en Palermo numerosos monumentos de estilo barroco. En 1734 Carlos III de España unificou Sicilia co Reino de Nápoles e a corte real deixou Palermo, co que a cidade e os seus palacios caeron en desuso.

Idade contemporánea editar

O 12 de xaneiro de 1848 Palermo viviu unha das primeiras Revolucións de 1848 que tiveron lugar en toda Europa.^[2]

A partir de 1861 Palermo seguiu como centro administrativo de Sicilia. A familia Florio desenvolveu un certo crecemento económico e industrial. A principios do século XX Palermo expandiuse cara ao norte a través da vía della Libertà, na que se construíron numerosas vilas de estilo Art Nouveau, moitas delas do arquitecto Ernesto Basile, como o Grand Hotel Villa Igeia. O Teatro Massimo foi construído tamén por Basile e polo seu fillo, e foi inaugurado en 1897.

Palermo, como toda Sicilia, viviu a influencia da Mafia, creada a mediados do século XIX por Giuseppe Mazzini.

En xullo de 1943, no marco da segunda guerra mundial, os aliados bombardearon o porto e a periferia da cidade. En 1946 o Palazzo dei Normanni foi declarado sede do Parlamento rexional, como capital dun Estado da Rexión Especial (1947).

A migración masiva do rural cara ás cidades levou ao crecemento da cidade sen un plan regulador, e o alcalde Vito Ciancimino foi condenado por suborno. Nas décadas de 1980 e 1990 foron asasinados polas organizacións criminais moitos funcionarios públicos, como o carabinieri Carlo Alberto Dalla Chiesa, o presidente rexional Piersanti Mattarella, o sacerdote Don Giuliani ou os maxistrados Giovanni Falcone e Paolo Borsellino.

Demografía editar

En 2007 vivían en Palermo 666.552 persoas, das cales o 52,4 % eran mulleres e o 47,6 % homes. A poboación menor de 18 anos era o 21,64 %, mentres que a poboación xubilada era o 16,54 %, cunha media de idade de 37 anos, por baixo dos 42 de media en Italia. A taxa de fecundidade é de 10,75 nacimientos por cada 1.000 habitantes, algo maior que a media nacional (9,45)^[3].

Vista panorámica de Palermo desde o Monte Pellegrino.

En 2006 o 97,79 % da poboación era de orixe italiana. Os habitantes procedentes do sueste asiático, principalmente de Sri Lanka, conformaban a principal minoría co 0,8 % da poboación, seguidos dos europeos (principalmente serbios e polacos), 0,3 %, e norteafricanos (principalmente tunnisinos), 0,28 %.^[4].