Toluca de Lerdo
Toluca de Lerdo (en náhuatl: Tollohkan; en otomí, Nzehñi; en matlatzinca, Imbomáani; en tlahuica, Tsindijets; e en mazahua, Zúmi) é unha cidade e capital do Estado de México, situada no centro do país. É a capital do concello homónimo. Toluca de Lerdo contaba no ano 2020 con 223.876 habitantes, e unha zona metropolitana de 2.353.924, sendo así a quinta zona metropolitana de maior poboación en México.[1] O Val de Toluca é de primeira importancia xa que é un centro industrial, comercial e de servizos moi importante no altiplano central de México.
| |||||
| Localización | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| Estado | México | ||||
| Estado federado | Estado de México | ||||
| Concello | Toluca  | ||||
| Capital de | |||||
| Poboación | |||||
| Poboación | 223.876 (2020) (7.515,14 hab./km²) | ||||
| Xeografía | |||||
| Superficie | 29,79 km² | ||||
| Altitude | 2.660 m | ||||
| Creación | 19 de marzo de 1527 | ||||
| Identificador descritivo | |||||
| Código postal | 50000–50295 | ||||
| Fuso horario | |||||
| Prefixo telefónico | 722 | ||||
| Outro | |||||
| Irmandado con | Novi Sad (2015–) | ||||
| Sitio web | toluca.gob.mx | ||||
 | |||||
Topónimo
editarO seu primeiro nome na época prehispánica era Tollocan, que provén do náhuatl Tolokan, Tolo, o deus matlatzinca e -kan; lugar, o cal quere dicir Lugar do deus Tolo.[2]
En 1861, por decreto da lexislatura local, a cidade tomou o nome oficial de Toluca de Lerdo, en lembranza do político Sebastián Lerdo de Tejada, que aínda vivía naquel momento.[3]
Outros pobos indíxenas asentáronse no Val de Toluca ou Val de Matlazingo, como os otomís, os mazahuas, os pirindas ou matlatzincas e os tlahuicas, e por iso a cidade ten o nome de:
- Nzehñi en lingua otomí
- Imbomáani en lingua matlatzinca
- Zúmi en lingua mazahua
- Tsindijets en lingua tlahuica.
Historia
editarO Val de Toluca está rodeado de elevacións montañosas e atravesado polo río Lerma. Ao redor do ano 600, no Val de Toluca comezaron a instalarse grupos como os mexicas, matlazincas, otomís, mazahuas e tlahuicas, entre outros.
Pola súa posición xeográfica, entre a Conca de México (a antiga rexón do Anáhuac) e as montañas Michoacán, o val onde se atopa a actual cidade de Toluca pertencía plenamente ao ámbito mesoamericano. En diferentes puntos deste territorio, como Calixtlahuaca, atopáronse vestixios de elementos culturais de orixe colhuacana e mexica.
No período posclásico, o val era coñecido como Matlazinco, "onde viven os Matlazincas". Nela hai varias lagoas, principalmente Chignahuapan, Chimalliapan e Chiconahuapan, onde nace o actual río Lerma. Todas estas masas de auga son alimentadas polas escorrentías da Serra Madre Oriental e do Nevado de Toluca.[4]
No século XV, os mexicas, facendo uso do seu poder militar, dominaron os matlazincas e convertéronos en afluentes. O nome Matlazinca é unha palabra náhuatl que provén de matlatl, que significa 'rede'; instrumento que usaban os antigos poboadores para pescar ou cazar aves acuáticas, así como para transportar ou desgranar o millo.
A antiga localidade de Tollocan, situado no val de Matlazinco, estaba ao pé dos outeiros que hai no norte da actual Toluca. En Miltepec (Metlitepetl) estaban os hórreos de Axayácatl e Moctezuma II, lugar onde os seus calpixques cobraban tributos. Cando tivo lugar a conquista, os exiliados otomíes da rexión sur uníronse aos colhuas para loitar contra os conquistadores, pero foron derrotados. Hernán Cortés enviou entón a Gonzalo de Sandoval como xefe de policía para facerse cargo desa comunidade.
Período colonial
editarOs españois cruzaron o val de Matlazingo en 1522 baixo o mando de Cristóbal de Olid. Non tardaron en chegar os misioneiros evanxelizadores, que se dedicaron á construción de capelas e conventos, como a capela da Santa Cruz. Non foi ata 1799 cando Toluca foi declarada cidade por Real Decreto. Existen diferentes opinións sobre cando se fundou realmente a cidade de Toluca. Algúns sitúan a data en 1522, o 19 de marzo deste ano, onde se rexistra a chegada dos colonizadores misioneiros que evanxelizaron aos matlazincas e mexicas asentados no val de Toluca, aínda que a diferenza doutros lugares, Toluca xa tiña unha densa poboación sedentaria asentada no territorio, polo que a palabra “fundación” é discutible. A cidade é un dos primeiros asentamentos do período colonial español en México.
Xeografía
editarToluca está situada a 2.668 m sobre o nivel do mar, e ten un clima temperado durante todo o ano, con temperaturas que oscilan entre 4 a 22 °C durante o verán e entre -2 a 17 °C no inverno.[5]
Clima
editar| Datos climáticos para Toluca de Lerdo (2025) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mes | Xan | Feb | Mar | Abr | Mai | Xuñ | Xul | Ago | Set | Out | Nov | Dec | Anual |
| Media máxima en °C | 17 | 18,2 | 20,2 | 21,9 | 21,4 | 19,4 | 18,1 | 18,2 | 17,8 | 17,7 | 17,4 | 17,2 | 19,7 |
| Media diaria en °C | 10,1 | 11,4 | 12,8 | 14,5 | 14,7 | 13,8 | 12,8 | 13 | 12,7 | 12,1 | 11 | 10,4 | 12,2 |
| Media mínima en °C | 5 | 6,1 | 7,1 | 8,6 | 9,2 | 9,5 | 8,9 | 9,1 | 9,1 | 7,8 | 6,1 | 5,5 | 5 |
| Chuvia media mm | 104,6 | 49,5 | 44,1 | 41,2 | 86,9 | 138,3 | 77,9 | 87,5 | 181,9 | 271,9 | 130,3 | 86,1 | 1 300,2 |
| Media de días con chuvia (≥ 0.1 mm) | 9,4 | 5,9 | 5,0 | 4,1 | 6,7 | 11,0 | 9,3 | 9,7 | 14,0 | 16,4 | 11,4 | 9,8 | 112,7 |
| Fonte: Servizo Meteorolóxico Nacional (1951-2025)[6] | |||||||||||||
Trasporte e comunicacións
editar
A cidade de Toluca de Lerdo conta cun aeroporto internacional, que ten conexión cas cidades mexicanas e cidades dos Estados Unidos. O nome oficial é o Aeroporto Internacional Adolfo López Mateos, situado a 10 km ao leste do centro da cidade capital e a tan só 30 minutos do centro financeiro de Santa Fe, na Cidade de México, que rexistrou un crecemento considerable nos últimos anos desde a súa ampliación. Alí desenvolven as súas actividades as principais compañías aéreas nacionais de baixo custo, que teñen destinos a importantes cidades do país e algunhas de Estados Unidos en voos directos.[7] Tamén ten unha das pistas de aterraxe máis longas de México.[8]
Educación
editarToluca de Lerdo ten universidades e centros de investigación científico-tecnolóxicos, das que cómpre citar:
- Universidade Autónoma do Estado de México (UAEM).
- Universidade Iberoamericana (UIA).
- Universidade Dixital do Estado de México.
- Universidade do Val de México (Campus Toluca).
- Escola Normal Superior
- Instituto Tecnolóxico de Toluca (ITT).
Cultura
editar
Toluca conta con numerosos monumentos de arquitectura no centro histórico de Toluca.
Monumentos
editarDeportes
editarA cidade ten un equipo de fútbol na primeira división, o Club Deportivo Toluca, coñecido popularmente como Diabos do Toluca, tamén coñecido polos alcumes de Rojibrancos ou Diabos.
En Baloncesto, os Leones da Universidade participan na Liga Nacional de Baloncesto Profesional de México desde 2019.
Notas
editar- ↑ "Toluca (Metropolitan Area, Metropolitan Areas, Mexico) - Population Statistics, Charts, Map and Location". City Population (en inglés). Consultado o 9 de xaneiro de 2022.
- ↑ "¿Por qué Toluca se llama así y cuál es su significado? Aquí te contamos". Alondra Ávila (en castelán). Milenio. Consultado o 23 de marzo de 2025.
- ↑ "¿Cuál fue el origen de Toluca?" (en castelán). www.infobae.com. Consultado o 4 de abril de 2025.
- ↑ "Toluca una ciudad próspera en el Estado de México" (en castelán). www.mexicodesconocido.com.mx. Consultado o 1 de abril de 2025.
- ↑ Servicio Meteorológico Nacional. "Normales climatológicas 1951-2010. Estado de México, Estación: 00015164 Toluca (DGE).". smn.conagua.gob.mx. Consultado o 2022-07-13.[Ligazón morta]
- ↑ "Normales Climatologicas 1951-2025" (en castelán). Servicio Meteorológico Nacional de México. Agosto 2011. Consultado o 4 de agosto de 2011.
- ↑ Gobierno del Estado de México. "Estado de México, Aeropuerto Internacional de Toluca.". www.aeropuertodetoluca.com.mx. Consultado o 2022-07-13.[Ligazón morta]
- ↑ Gobierno del Estado de México. "Las pistas de aterrizaje más largas de México.". enelaire.mx. Consultado o 2022-07-13.[Ligazón morta]
Véxase tamén
editarLigazóns externas
editar- Páxina oficial (en castelán)