Estalido social de Chile en 2019: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
m →Actuación policial: imaxes |
m ampliación |
||
Liña 1:
Baixo a denominación "'''Estalido social'''" englóbanse unha serie de protestas multitudinarias en que tiveron lugar dende outubro de [[2019]] en [[Santiago de Chile]] noutras cidades do país. Estas foron as maiores mobilizacións dende a caída da ditadura de [[Augusto Pinochet]] e tiveron fondas consecuencias no sistema político chileno.
== Causas ==
As causas das protestas son diversas, aínda que o detonante das
* Desigualdade socioeconómica: malia a que Chile é unha das economías máis prósperas de América Latina, tamén presenta notables desigualdades. En 2019, o 1% máis rico acumula o 26,5% da riqueza neta do país e, en 2017, a taxa de pobreza acadou o 10% da poboación total, segundo a Comisión Económica para América Latina (CEPAL).<ref>{{Cita libro|título=Panorama Social de América Latina|editorial=Nacións Unidas|ano=2019|ISBN=978-92-1-047953-0}}</ref> Esta situación foi indicada por moitos dos participantes como un dos motivos para participar no Estalido de outubro de 2019.<ref>{{Cita web|título=Chile protesters: 'We are subjugated by the rich. It's time for that to end'|url=http://www.theguardian.com/world/2019/oct/30/chile-protests-portraits-protesters-sebastian-pinera|páxina-web=the Guardian|data=2019-10-30|data-acceso=2022-01-03|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita novas|título=Explainer: Chile's inequality challenge: What went wrong and can it be fixed?|url=https://www.reuters.com/article/us-chile-protests-explainer-idUSKBN1X22RK|xornal=Reuters|data=2019-10-23|data-acceso=2022-01-03|lingua=en}}</ref><ref>{{Cita novas|título=Chile protests: Is inequality becoming worse?|url=https://www.bbc.com/news/world-latin-america-50123494|xornal=BBC News|data=2019-10-21|data-acceso=2022-01-03|lingua=en-GB}}</ref>
Liña 12:
[[Ficheiro:ACAB evade.jpg|miniatura|Pintadas contra a policía e chamando a non pagar o transporte público no mobiliario urbano de Santiago (24-10-2019)]]
En outubro de 2019, un incremento nas tarifas do transporte público de [[Santiago de Chile]] derivou nas maiores protestas da Historia de Chile. Entre o 7 e o 17 de outubro comezaron as primeiras "evasións masivas", é dicir, un xeito de protestar consistente en evitar o pago do billete do transporte público, neste caso o [[Metro (transporte)|metro]] da capital.<ref>{{Cita web|título=Evasión masiva de alumnos del Instituto Nacional en el Metro termina con denuncia en Fiscalía y medidas de contención|url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/evasion-masiva-alumnos-del-instituto-nacional-metro-termina-denuncia-fiscalia-medidas-contencion/857409/|páxina-web=La Tercera|data=2019-10-11|data-acceso=2022-01-03|nome=Angélica|apelidos=Baeza}}</ref> Durante varios días, os manifestantes, autoconvocados polas [[Rede social|redes sociais]], superaron a capacidade de control do metro que acabou rexistrando perdas por valor de 500 millóns de [[Peso chileno|pesos]].<ref>{{Cita web|título=Metro por evasiones masivas: Daños alcanzan los 500 millones de pesos|url=https://www.t13.cl/noticia/nacional/evasiones-masivas-danos-500-millones-18-10-2019|páxina-web=Tele13|data-acceso=2022-01-03}}</ref> O venres 18, malia a estaren as estacións protexidas polos carabineiros, o servizo do metro colapsou e a mobilidade da capital viuse seriamente afectada.<ref>{{Cita web|título=Múltiples puntos de evasión masiva en el Metro marcan la quinta jornada de protesta|url=https://www.elmostrador.cl/noticias/multimedia/2019/10/18/multiples-puntos-de-evasion-en-el-metro-marcan-la-quinta-jornada-de-protesta/|páxina-web=El Mostrador|data=2019-10-18|data-acceso=2022-01-03|lingua=es}}</ref> Ao longo desa tarde tamén se rexistraron cargas policiais e actos vandálicos deixando a unha estudante ferida.<ref>{{Cita web|título=Video muestra a joven herida durante jornada de protestas en Estación Central|url=https://www.eldesconcierto.cl/nacional/2019/10/18/video-muestra-a-joven-herida-durante-protestas-de-este-viernes-en-estacion-central.html|páxina-web=El Desconcierto - Prensa digital libre|data-acceso=2022-01-03|lingua=es}}</ref> No serán do venres 18 o goberno decretou a aplicación da Lei de Seguridade Interior, unha lexislación excepcional, e pechou durante a fin de semana o servizo de metro.<ref>{{Cita web|título=Gobierno por evasiones masivas: "Hemos invocado la Ley de Seguridad del Estado"|url=https://www.meganoticias.cl/nacional/279441-ministro-del-interior-andres-chadwick-evasiones-masivas-metro-de-santiago.html|páxina-web=meganoticias.cl|data=2019-10-18|data-acceso=2022-01-03|lingua=es-cl}}</ref> Con todo durante esa noite sucedéronse episodios de protesta e violencia, mentres que se difundiu unha fotografía de Piñera canda a súa familia celebrando o aniversario dun dos seus netos nunha pizzería. A imaxe, difundida nas [[Rede social|redes sociais]], foi para moitos, tanto a nivel nacional como internacional, un símbolo da desconexión do presidente coa realidade do país.<ref>{{Cita web|título=«Il Cile brucia e lui mangia la pizza»: bufera contro Piñera|url=https://www.corriere.it/esteri/19_ottobre_20/cile-brucia-lui-mangia-pizza-bufera-contro-presidente-pinera-27111afe-f32a-11e9-ad64-4488d500d2a2.shtml|páxina-web=Corriere della Sera|data=2019-10-20|data-acceso=2022-01-03|lingua=it|nome=Alessandra|apelidos=Coppola}}</ref>
[[Ficheiro:Marcha Mas Grande De Chile 2019 Plaza Baquedano Drone.jpg|miniatura|Imaxe aérea da praza Baquedano durante a "Marcha máis grande de Chile" (25-
Na madrugada do venres 18 ao sábado 19, Piñera ofreceu unha declaración na que anunciaba o establecemento do Estado de Emerxencia en Santiago e parte da [[Rexión Metropolitana de Santiago|Rexión Metropolitana]].<ref>{{Cita web|título=¿Qué significa el Estado de Emergencia decretado por el Presidente?|url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/estado-de-emergencia-decretado-por-el-presidente/868299/|páxina-web=La Tercera|data=2019-10-19|data-acceso=2022-01-03|nome=La|apelidos=Tercera}}</ref> Isto significadaba a militarización da orde pública e a limitación das liberdades de reunión e circulación e decretouse un toque de queda durante a noite. Ao longo dese día as medidas de Estado de Emerxencia e o toque de recollida foi ampliado á totalidade da Rexión Metropolitana e á de [[Rexión de Valparaíso|Valparaíso]] e á provincia de [[Concepción, Chile|Concepción]], afectando ás principais cidades do país. Foi a primeira vez que se empregaba esta medida para evitar protestas dende a ditadura de Pinochet, se ben fora usado por mor de catástrofes naturais na democracia.<ref>{{Cita web|título=No se veía desde Pinochet: el último toque de queda que se decretó en Santiago por protestas sociales|url=https://www.publimetro.cl/cl/noticias/2019/10/19/pinochet-pinera-toque-de-queda-estado-emergencia.html|páxina-web=Publimetro Chile|data-acceso=2022-01-03|lingua=es}}</ref> Malia a estas medidas, as protestas continuaron afectando ás principais cidades chilenas, causando ás veces episodios violentos como saqueos e enfrontamentos coas forzas de seguridade. Sebastián Piñera declarou entón que ofrecía diálogo paralizando o incremento do prezo do metro, aínda que alertou contra as protestas. A retórica do presidente endureceuse chegando a falar de "grupos criminais organizados" como responsables dos disturbios e de que Chile estaba "en guerra contra un inimigo poderoso" e que os que participaban nas protestas violentas estaban "en guerra contra todos os chilenos de boa vontade que queremos vivir en democracia".<ref>{{Cita web|título=Presidente Piñera:|url=http://prensa.presidencia.cl/comunicado.aspx?id=103689|páxina-web=prensa.presidencia.cl|data-acceso=2022-01-03}}</ref> O domingo 20 Santiago de Chile e as principais cidades do país acolleron multitudinarias manifestacións de apoio ás protestas. A pesar do seu carácter pacífico, efectivos de carabineiros e do exército dispersaron algunhas mediante a forza habendo agresións a xornalistas.<ref>{{Cita web|título=Mano dura: militares dispersan a manifestantes en Apoquindo y agreden a la prensa|url=https://www.elmostrador.cl/dia/2019/10/21/mano-dura-militares-dispersaron-a-manifestantes-en-apoquindo-y-agreden-a-la-prensa/|páxina-web=El Mostrador|data=2019-10-21|data-acceso=2022-01-03|lingua=es}}</ref> Cidades como [[Valparaíso]], [[Viña del Mar]], [[Antofagasta]] e [[Concepción, Chile|Concepción]], volveron acoller as mobilizacións nos días posteriores.<ref>{{Cita web|título=Suspenden tránsito vehicular en Av. España por inédita marcha desde Valparaíso hacia Viña del Mar|url=https://www.puranoticia.cl/noticias/regiones/suspenden-transito-vehicular-en-av-espana-por-inedita-marcha-desde/2019-10-23/122654.html|páxina-web=Puranoticia.cl|data-acceso=2022-01-04|lingua=es}}</ref><ref>{{Cita web|título=Masiva e histórica movilización ciudadana repleta el centro de Antofagasta|url=https://www.diarioantofagasta.cl/regional/antofagasta/110218/esto-no-es-una-guerra-multitudinaria-marcha-al-ritmo-de-la-diablada-en-antofagasta/|páxina-web=El Diario de Antofagasta|data=2019-10-21|data-acceso=2022-01-04|lingua=es-CL}}</ref><ref>{{Cita web|título=Masiva marcha se desarrolla en el centro de Concepción|url=https://www.canal9.cl/programas/noticias/2019/10/25/masiva-marcha-se-desarrolla-en-el-centro-de-concepcion.shtml|páxina-web=Canal 9 Bío Bío Televisión|data-acceso=2022-01-04|lingua=es}}</ref>
Durante os días posteriores, Piñeira anunciou un conxunto de medidas de tipo social que recollían aumentos salariais e das pensións, estabilidade nos prezos da enerxía ou a ampliación dos seguros médicos, denomoninado "Nova Axenda Social" máis non resultou suficiente. O venres 25 tivo lugar a "marcha máis grande de Chile" que mobilizou a 1 200 000 persoas na capital e, estímase, a uns de 3 000 000 de chilenos.<ref>{{Cita web|título=Máis dun millón de persoas toman Santiago de Chile para protestar contra a desigualdade|url=https://www.nosdiario.gal/articulo/internacional/mais-dun-millon-persoas-toman-santiago-protestar-desigualdade/20191026160325085906.html|páxina-web=Nós Diario|data-acceso=2022-01-03|lingua=gl}}</ref>
O día [[26 de outubro]] de 2019, o presidente Piñera solicitou a dimisión dos ministros e conformou un novo goberno.<ref>{{Cita web|título=Chile: Piñera pide la renuncia a todos sus ministros y dice que levantará el estado de emergencia|url=https://www.france24.com/es/20191026-chile-pinera-renuncia-ministros-emergencia|páxina-web=France 24|data=2019-10-26|data-acceso=2022-01-04}}</ref> Aínda que a prensa especulou sobre a posibilidade de que se integrasen figuras políticas independentes, finalmente, Piñera nomeou a persoas procedentes do seu espazo político.<ref>{{Cita web|título=Piñera inicia cuenta regresiva para cambio de gabinete amplio|url=https://www.latercera.com/reportajes/noticia/pinera-inicia-cuenta-regresiva-cambio-gabinete-amplio/879531/|páxina-web=La Tercera|data=2019-10-27|data-acceso=2022-01-04|nome=Equipo La|apelidos=Tercera}}</ref>
== Actuación policial ==▼
As protestas proseguiron nos días seguintes, e tiveron unha maior conflitividade o luns [[4 de novembro]]. Para esa xornada, chamada "super luns", convocáranse diferentes accións reivindicativas como unha folga e unha mobilización na céntrica praza de Italia en Santiago durante a tarde.<ref>{{Cita web|título=Convocan a "Súper Lunes" de movilizaciones: a las 17:00 habrá nueva protesta en Plaza Italia|url=https://www.biobiochile.cl/noticias/nacional/region-metropolitana/2019/11/04/convocan-a-super-lunes-de-movilizaciones-a-las-1700-habra-nueva-protesta-en-plaza-italia.shtml|páxina-web=BioBioChile - La Red de Prensa Más Grande de Chile|data=2019-11-04|data-acceso=2022-01-04|lingua=es}}</ref> Con todo, nese día sucedéronse actos de violencia: un total de 43 persoas resultaron feridas, entre elas, dúas carabineiras por seren atacadas con [[Cóctel Molotov|cócteles Molotov,]]<ref>{{Cita web|título=Ataque con molotov deja dos carabineras heridas|url=https://www.latercera.com/nacional/noticia/ataque-molotov-deja-dos-carabineras-heridas/888520/|páxina-web=La Tercera|data=2019-11-05|data-acceso=2022-01-04|nome=F.|apelidos=Mayorga|nome2=K.|apelidos2=Hillmann|nome3=O. Fernández y S.|apelidos3=Vedoya}}</ref> dous atropelados por vehículos policiais e outro polo impacto dun proxectil no [[cranio]].<ref>{{Cita web|título=Ex Posta Central: Al menos 43 heridos tras manifestaciones de este lunes|url=https://www.rockandpop.cl/2019/11/ex-posta-central-al-menos-43-heridos-tras-manifestaciones-de-este-lunes/|páxina-web=Rock&Pop|data=2019-11-05|data-acceso=2022-01-04|lingua=es}}</ref>
Os intentos por recuperar a normalidade non foron exitosos e nos centros escolares, estudantes sumáronse ás protestas fugándose dos recintos.<ref>{{Cita web|título=Fugas masivas: Videos muestran a estudiantes que escapan de sus colegios en diversas ciudades para apoyar manifestaciones|url=https://www.theclinic.cl/2019/11/05/fugas-masivas-videos-muestran-a-estudiantes-que-escapan-de-sus-colegios-en-diversas-ciudades-para-apoyar-manifestaciones/|páxina-web=The Clinic - Reportajes, columnas, entrevistas y humor|data=2019-11-05|data-acceso=2022-01-04|lingua=es-CL}}</ref> Isto levou a adiantar a fin do curso nalgúns institutos,<ref>{{Cita web|título=Municipalidad de Santiago confirma cierre del año escolar del Instituto Nacional y del INBA|url=https://www.biobiochile.cl/noticias/nacional/region-metropolitana/2019/11/03/municipalidad-de-santiago-confirma-cierre-del-ano-escolar-del-instituto-nacional-y-del-inba.shtml|páxina-web=BioBioChile - La Red de Prensa Más Grande de Chile|data=2019-11-03|data-acceso=2022-01-04|lingua=es}}</ref> e tamén causou a intervención, con violencia, das forzas da orde no interior de espazos escolares e universitarios.<ref name=":0">{{Cita web|título=Detienen a mayor de Carabineros por disparos contra estudiantes del Liceo 7 en Santiago|url=https://www.biobiochile.cl/noticias/nacional/region-metropolitana/2019/11/06/detienen-a-mayor-de-carabineros-por-disparos-contra-estudiantes-del-liceo-7-en-santiago.shtml|páxina-web=BioBioChile - La Red de Prensa Más Grande de Chile|data=2019-11-06|data-acceso=2022-01-04|lingua=es}}</ref><ref>{{Cita web|título=PUC condena represión de Carabineros a estudiantes en campus San Joaquín|url=https://www.eldesconcierto.cl/nacional/2019/11/04/puc-condena-represion-de-carabineros-a-estudiantes-en-campus-san-joaquin.html|páxina-web=El Desconcierto - Prensa digital libre|data-acceso=2022-01-04|lingua=es}}</ref>
Cara a mediados de novembro de 2019, apareceron grupos identificados con chalecos reflectores amarelos que pretendían defender propiedades privadas dos movementos de protesta, especialmente nos barrios acomodados de Santiago de Chile.<ref>{{Cita web|título=Resumen del jueves: nuevos incidentes en Providencia y aparición de chalecos amarillos en Las Condes|url=https://www.biobiochile.cl/noticias/nacional/region-metropolitana/2019/11/08/resumen-del-jueves-nuevos-incidentes-en-providencia-y-aparicion-de-chalecos-amarillos-en-las-condes.shtml|páxina-web=BioBioChile - La Red de Prensa Más Grande de Chile|data=2019-11-08|data-acceso=2022-01-04|lingua=es}}</ref> Mais intensidade da violencia nas manifestacións continuou escalando e houbo ataques a recintos militares, como o de Tejas Verdes (vencellado a actos de tortura na ditadura de Pinochet), e actos anticlericais como a queima de igrexas.<ref>{{Cita web|título=Una conscripto resultó herida tras ataque en Tejas Verdes y Ejército advierte que si hay nuevos incidentes responderán en "legítima defensa"|url=https://www.theclinic.cl/2019/11/12/una-conscripto-resulto-herida-tras-ataque-en-tejas-verdes-y-ejercito-advierte-que-si-hay-nuevos-incidentes-responderan-en-legitima-defensa/|páxina-web=The Clinic - Reportajes, columnas, entrevistas y humor|data=2019-11-13|data-acceso=2022-01-04|lingua=es-CL}}</ref><ref>{{Cita web|título=Chile: profanado el Templo de San Francisco de Valdivia - Vatican News|url=https://www.vaticannews.va/es/iglesia/news/2019-11/chile-profanado-templo-san-francisco-valdivia.html|páxina-web=www.vaticannews.va|data=2019-11-14|data-acceso=2022-01-04|lingua=es}}</ref> Tras 21 días de protestas e disturbios, Sebastián Piñera convocou ao Consello de Seguridade Nacional, que reune a autoridades políticas e militares, o 7 de novembro de 2019. Foi a primeira vez que se xuntaba dende 2014 e Piñera anunciou nova lexislación para conter os desordes.<ref>{{Cita web|título=Presidente Piñera convoca al Cosena y anuncia medidas de seguridad|url=https://www.pauta.cl/nacional/pinera-llama-cosena-y-anuncia-medidas-por-protestas-crisis-social|páxina-web=pauta|data-acceso=2022-01-04|lingua=es-CL}}</ref> Con todo, nos días seguintes, algúns ministros, como o de Interior, Gonzalo Blumel, disuadiron a Sebastián Piñera para que non declarase de novo o estado de sitio, que facultaba a militarización da orde pública, insistíndolle na necesidade de abrir diálogo coa oposición.<ref>{{Cita web|título=La tensa noche en que Piñera decidió no sacar de nuevo a los militares|url=https://www.latercera.com/la-tercera-pm/noticia/la-nerviosa-noche-pinera-decidio-no-sacar-nuevo-los-militares/899167/|páxina-web=La Tercera|data=2019-11-13|data-acceso=2022-01-04|nome=P.|apelidos=Catena|nome2=S.|apelidos2=Minay|nome3=I. Caro y M. E.|apelidos3=Fernández}}</ref>
[[Ficheiro:Carabineros frente a manifestación feminista.jpg|miniatura|Protesta polos traumas oculares derivados das actuacións policiais (2-11-2019)]]
A resposta policial ante as protestas foi criticada pola súa dureza describíndose numerosos casos de brutalidade. Paralelamente ás protestas houbo actuacións xudiciais contra algunhas accións policiais polo acoso aos manifestantes, como o lanzamento de gases lacrimóxenos en centros sanitarios ou o disparo de perdigóns en centros académicos.<ref>{{Cita web|título=Acogen recurso de amparo por procedimiento de Carabineros en Hospital Gustavo Fricke de Valparaíso|url=https://www.elmostrador.cl/noticias/pais/2019/11/21/acogen-recurso-de-amparo-por-procedimiento-de-carabineros-en-hospital-gustavo-fricke-de-valparaiso/|páxina-web=El Mostrador|data=2019-11-21|data-acceso=2022-01-04|lingua=es}}</ref><ref name=":0" />
A resposta policial ante as protestas foi criticada pola súa dureza describíndose numerosos casos de brutalidade. Informes de institucións como Alto Comisionado das [[Organización das Nacións Unidas|Nacións Unidas]] para os Dereitos Humanos e da [[Comisión Interamericana de Dereitos Humanos]], así como de [[Organización non gobernamental|organizacións non gobernamentais]] como [[Amnistía Internacional]] e [[Human Rights Watch]], testemuñaron numerosos usos excesivos da violencia por parte das forzas de seguridade incluíndo mortes, lesións, violencia sexual ou privacións arbitrarias de liberdade.<ref>{{Cita web|url=https://www.ohchr.org/Documents/Countries/CL/Report_Chile_2019_SP.pdf|páxina-web=ohchr.org|título=Informe sobre la Misión a Chile: 30 de octubre-22 de noviembre}}</ref><ref>{{Cita web|título=OEA - Organización de los Estados Americanos: Democracia para la paz, la seguridad y el desarrollo|url=https://www.oas.org/es/cidh/prensa/comunicados/2019/317.asp|páxina-web=www.oas.org|data=2009-08-01|data-acceso=2022-01-03|lingua=es|apelidos=OEA}}</ref><ref>{{Cita web|título=Chile: Llamado urgente a una reforma policial tras las protestas|url=https://www.hrw.org/es/news/2019/11/26/chile-llamado-urgente-una-reforma-policial-tras-las-protestas|páxina-web=Human Rights Watch|data=2019-11-26|data-acceso=2022-01-03|lingua=es}}</ref><ref>{{Cita web|título=Chile: Responsabilidad penal por omisión de los mandos con ocasión de los crímenes cometidos durante el estallido social.|url=https://www.amnesty.org/fr/documents/amr22/4851/2021/es/|páxina-web=Amnesty International|data-acceso=2022-01-03|lingua=fr}}</ref>▼
A Cruz Vermella estimou que, só nas xornadas de outubro, 2 500 persoas foron feridas.<ref>{{Cita web|título=INDH se quedó corto: Cruz Roja cifra en 2.500 los heridos durante las protestas en Chile|url=https://www.elmostrador.cl/destacado/2019/11/03/indh-se-quedo-corto-cruz-roja-cifra-en-2-500-los-heridos-durante-las-protestas-en-chile/|páxina-web=El Mostrador|data=2019-11-03|data-acceso=2022-01-04|lingua=es}}</ref> Estímase que entre outubro de 2019 e marzo de 2020 faleceron 34 persoas.<ref>{{Cita web|título=Las víctimas fatales del estallido social - Contracarga|url=https://contracarga.cl/reportajes/victimas-estallido/|data-acceso=2022-01-04|lingua=es}}</ref>
▲
Ante estas acusacións, houbo momentos políticos encamiñados á censura da política de Piñera e o seu goberno. Deste xeito, o Congreso Nacional acabou por inhabilitar por 5 anos ao ministro do Interior, Andrés Chadwick.<ref>{{Cita web|título=Respaldan acusación constitucional contra ex ministro Chadwick - Senado - República de Chile|url=https://www.senado.cl/noticias/acusacion-constitucional/respaldan-acusacion-constitucional-contra-ex-ministro-chadwick|páxina-web=Senado|data-acceso=2022-01-03|lingua=es-CL|apelidos=Senado}}</ref> Tamén, un grupo de deputados de [[Esquerda política|esquerda]] propuxo a destitución do xefe do Estado en novembro de 2019. A proposta non prosperou, sendo rexeitada na primeira votación da Cámara de Deputados por 79 votos en contra e 73 a favor.<ref>{{Cita web|título=Cámara de Diputados desechó acusación constitucional contra el Presidente Piñera|url=https://www.cooperativa.cl/noticias/pais/presidente-pinera/camara-de-diputados-desecho-acusacion-constitucional-contra-el/2019-12-12/161205.html|páxina-web=Cooperativa.cl|data-acceso=2022-01-03|lingua=Spanish}}</ref>
| |||