Xosé Luís Franco Grande: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
Sen resumo de edición
Liña 1:
{{introdución}}
{{Biografía
|Xéneros = Ensaio, narrativa, poesía
Liña 8 ⟶ 7:
}}
 
'''Xosé Luís Franco Grande''', nado en [[Santa María de Tebra, Tomiño|Tebra]] ([[Tomiño]]) o [[17 de febreiro]] de [[1936]]{{Sfn|Fernández del Riego|1992|p=160}} e finado en [[Vigo]] o [[31 de marzo]] de [[2020]],<ref>{{Cita novas |url=https://praza.gal/acontece/morre-xose-luis-franco-grande-aos-84-anos-de-idade |título=Morre Xosé Luís Franco Grande aos 84 anos de idade |xornal=[[Praza.gal]] |data=31/3/2020 }}</ref> foi un escritor, lexicógrafo, poeta e avogado [[Galicia|galego]]. MembroFoi membro do Consello da Editorial Galaxia e membro de número da [[Real Academia Galega]] dende 1998. Da súa obra destacan os seguintes títulos: ''Vieiro choído''; ''Entre o si e o non''; ''Diccionario galego-castelán''; ''Vocabulario galego-castelán''; ''Os anos escuros I. A resistencia cultural da xeración da noite (1954-1960)''; ''O tempo á espreita''; ''A ilusión da esperanza. De Cabanillas a Baixeras'' e ''Francisco Fernández del Riego. Galeguista de acción e cultura''
 
== Traxectoria ==
Liña 15 ⟶ 14:
 
=== Estudos e activismo ===
Comezou Filosofía e Letras e despois licenciouse en [[Dereito]] na [[Universidade de Santiago de Compostela]]. Alí coñeceu a [[Ramón Lugrís]] que o poñerá en contacto con outros galeguistas<ref>{{Cita web |título=Xosé Luís Franco Grande |url=http://editorialgalaxia.gal/autor/xose-luis-franco-grande/ |editorial=[[Editorial Galaxia]] |data-acceso=1/3/2020}}</ref> Comezou a exercer a profesión de avogado na Coruña (con [[Sebastián Martínez-Risco]]) e despois en Vigo{{Sfn|Vilavedra|1995|p=240}} e ata a súa xubilación en xuño de 2001 foi asesor xurídico da [[Caixa de Aforros de Vigo]], logo [[Caixanova]].<ref>{{Cita web |título=Ficha do autor |url=http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=XosFranc&alias=&solapa=biografia |páxina-web=[[Biblioteca Virtual Galega]] |data-acceso=1/3/2020}}</ref> Foi varias veces galardoado nas [[Festas Minervais]] e obtivo tamén o Premio Eduardo Pondal do [[Centro Gallego de Buenos Aires]]<ref name="VIEIROVC">{{Cita libro |título=Vieiro choído |url=https://books.google.es/books?id=sPDbSfuqAL0C&lpg=PP1&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |editorial=Editorial Galaxia |data=1957 |nome=X. Luis Franco-L. |apelidos=Franco Grande}}</ref>. Para entender o papel de Franco Grande nas letras galegas é imprescindible saber que el e a súa xeración son a ponte entre a [[Grupo Nós|Xeración Nós]], moitos deles mortos, e outros, os sobreviventes sometidos á crueldade da represión franquista. A [[Editorial Galaxia|Xeración Galaxia]], como se deu en chamar a estes sobreviventes do [[Galeguismo (política)|galeguismo]] da posguerra, conforma unha nova xeración de mozos forxados na Universidade compostelá na continuación do labor regaleguizador iniciado no primeiro terzo do século XX.<ref name=":0" /> Franco Grande tivo unha participación decisiva no traballo que desenvolveu a [[Editorial Galaxia]]. O seu libro ''Os anos escuros'' relata con migalleira análise ese proceso no que van xurdindo novos valores, tanto no ámbito literario como na dinamización cultural e política.
[[Ficheiro:Xosé Luís Franco Grande - Redondela.jpg|miniatura|Placa de homenaxe en [[Redondela]].]]
Comezou Filosofía e Letras e despois licenciouse en [[Dereito]] na [[Universidade de Santiago de Compostela]]. Alí coñeceu a [[Ramón Lugrís]] que o poñerá en contacto con outros galeguistas<ref>{{Cita web |título=Xosé Luís Franco Grande |url=http://editorialgalaxia.gal/autor/xose-luis-franco-grande/ |editorial=[[Editorial Galaxia]] |data-acceso=1/3/2020}}</ref> Comezou a exercer a profesión de avogado na Coruña (con [[Sebastián Martínez-Risco]]) e despois en Vigo{{Sfn|Vilavedra|1995|p=240}} e ata a súa xubilación en xuño de 2001 foi asesor xurídico da [[Caixa de Aforros de Vigo]], logo [[Caixanova]].<ref>{{Cita web |título=Ficha do autor |url=http://bvg.udc.es/ficha_autor.jsp?id=XosFranc&alias=&solapa=biografia |páxina-web=[[Biblioteca Virtual Galega]] |data-acceso=1/3/2020}}</ref> Foi varias veces galardoado nas [[Festas Minervais]] e obtivo tamén o Premio Eduardo Pondal do [[Centro Gallego de Buenos Aires]]<ref name="VIEIRO">{{Cita libro |título=Vieiro choído |url=https://books.google.es/books?id=sPDbSfuqAL0C&lpg=PP1&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |editorial=Editorial Galaxia |data=1957 |nome=X. Luis Franco |apelidos=Grande}}</ref>. Para entender o papel de Franco Grande nas letras galegas é imprescindible saber que el e a súa xeración son a ponte entre a [[Grupo Nós|Xeración Nós]], moitos deles mortos, e outros, os sobreviventes sometidos á crueldade da represión franquista. A [[Editorial Galaxia|Xeración Galaxia]], como se deu en chamar a estes sobreviventes do [[Galeguismo (política)|galeguismo]] da posguerra, conforma unha nova xeración de mozos forxados na Universidade compostelá na continuación do labor regaleguizador iniciado no primeiro terzo do século XX.<ref name=":0" /> Franco Grande tivo unha participación decisiva no traballo que desenvolveu a [[Editorial Galaxia]]. O seu libro ''Os anos escuros'' relata con migalleira análise ese proceso no que van xurdindo novos valores, tanto no ámbito literario como na dinamización cultural e política.
 
=== Creador literario ===
[[Ficheiro:Diccionario galego-castelán 1968 Galaxia.jpg|miniatura|''Diccionario galego-castelán'', Galaxia, 1968.]]
A obra literaria de Franco Grande abrangue tódolos campos, iniciándose durante a súa etapa de estudante en Compostela, onde obtén en cinco ocasións o primeiro premio e a flor natural nas [[Festas Minervais]]. Con 19 anos de idade, o Centro Gallego de Buenos Aires outorgoulle o Premio Eduardo Pondal polo seu libro de poemas ''Brétemas dedo Vieirovieiro'' (inédito);<ref name="tebra"/> en 1957 publicou a peza teatral ''Vieiro choído''.<ref name="VIEIROVC"/> O seu libro de poemas ''[[Entre o si e o non]]'' (1967) foi galardoado co Premio Nacional de Literatura "Rosalía de Castro".{{Sfn|Barrera|2002|p=225}} No 1968 publicou a súa obra de vital importancia para a lingua galega, o ''Diccionario Galego-Castelán'' publicado pola Editorial Galaxia o 25 de outubro de 1968. Unha obra que había ser necesaria, imprescindible, un par de anos máis tarde cando se incorpora o estudo da [[lingua galega]] no [[Educación|sistema educativo]]. Ese [[dicionario]] foi un instrumento de vital importancia para que varias xeracións de galegos e galegas tivesen a oportunidade de coñecer a lingua galega.<ref>{{Cita web |título=O 'Diccionario galego-castelán e vocabulario castelán-galego' (1968) de Franco Grande |url=https://academia.gal/tribuna/autores/-/articulo/758574 |editorial=RAG |data-acceso=1/3/2020 |ligazónautor=Xesús Ferro Ruibal |apelidos=Ferro Ruibal |nome=Xesús}}</ref> Esta obra foi reeditada moitas veces ata completar un total aproximado de medio millón de exemplares vendidos. Os dicionaristas adoitan falar do "Franco Grande" como unha denominación que marcou unha época. Pertence a [[Xeración das Festas Minervais]] e ó movemento literario [[Escola da Tebra]].<ref name="tebra">{{Cita web |título=A Escola da Tebra |url=http://literaturagalega.as-pg.gal/etapas/a-etapa-contemporanea-ii/a-escola-da-tebra |páxina-web=literaturagalega.as-pg.gal |editorial=[[Asociación Socio-Pedagóxica Galega|AS-PG]] |data-acceso=1/3/2020}}</ref>
 
Son salientables os milleiros de colaboracións como articulista nos medios de comunicación, sempre defendendo a identidade galega e as súas manifestacións culturais (''[[La Noche]]'', ''[[Ínsula (revista)|Ínsula]]'', ''Aturuxo'', ''[[Vida Gallega]]'', ''[[Grial (revista)|Grial]]'', ''[[La Voz de Galicia]]''<ref>{{Cita web |título=La Voz de Galicia. Firmas |url=https://www.lavozdegalicia.es/ |xornal=[[La Voz de Galicia]] |data-acceso=1/3/2020 }}{{ligazón morta}}{{Nobots}}</ref> etc.).
Liña 25 ⟶ 24:
Escribiu artigos en revistas especializadas sobre [[Sebastián Martínez-Risco]], [[Ramón Otero Pedrayo]], [[Eduardo Pondal]], [[Xaime Isla Couto]], [[Camilo Gonsar]], [[Xosé María Álvarez Blázquez]], [[Xosé Landeira Yrago]]…<ref>{{Cita web|título=X. L. Franco Grande |url=https://dialnet.unirioja.es/servlet/autor?codigo=1233195 |páxina-web=[[Dialnet]] |data-acceso=1/3/2020 |lingua=es}}</ref>
 
Foi autor de varias pezas teatrais, e cultiva tamén o ensaio e a [[crítica literaria]]. A proposta de [[Ramón Piñeiro]], [[Marino Dónega]] e [[Domingo García-Sabell]], ingresou na [[Real Academia Galega]] en [[1978]], pronunciando o [[3 de xullo]] de [[1998]] o discurso de ingreso ''O antigo réxime nunha familia do Baixo Miño'',<ref>{{Cita web |título=EnciclopediaFranco HistoriaGrande, LiteraturaXosé GalegaLuis |url=http://literaturagalega.as-pg.gal/autoras-es/franco-grande-xose-luis.html |editorial=AS-PG |data-acceso=1/3/2020}}</ref> pronunciando o discurso ''O antigo réxime nunha familia do Baixo Miño'',<ref>{{Cita libro |título=O Antigo Réxime nunha familia do Baixo Miño |url=http://publicacions.academia.gal/index.php/rag/catalog/book/186}}</ref> que foi respondido por [[Luz Pozo Garza]].<ref name=MEMBROS">{{Cita web|título=Membros da Academia |url=https://academia.gal/plenario?p_p_id=ManageChairs_WAR_ragportal&p_p_lifecycle=0&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-1&p_p_col_count=1&_ManageChairs_WAR_ragportal_action=showAcademic&_ManageChairs_WAR_ragportal_selLetter=F&_ManageChairs_WAR_ragportal_id=349 |editorial=RAG |data-acceso=1/3/2020}}</ref>
 
=== Dinamizador cultural ===
[[Ficheiro:Xosé Luís Franco Grande - Redondela.jpg|miniatura|Placa de homenaxe en [[Redondela]].]]
O labor do tomiñés non só se limitou a traballar no campo da [[literatura]]. Dirixiu un espazo radiofónico -''Raíz e Tempo-''<ref>{{Cita novas |título=Mar de palabras para Franco Grande |url=https://elpais.com/diario/2012/01/15/galicia/1326626297_850215.html |xornal=[[El País]] |data=15/1/2012 |data-acceso=1/3/2020 |issn=1134-6582 |lingua=es |nome=Sara |apelidos=Alonso}}</ref> que emitía semanalmente na emisora "[[La Voz de Vigo (emisora)|La Voz de Vigo]]" nunha franxa horaria de moita audiencia; participou como fundador da Asociación Cultural de Vigo, a única asociación de marcado carácter galeguista creada na década dos anos sesenta; neste período Cintia, unha cantautora catalá, gravou na discografía Digsa, o poema "Venceremos Nós" ([[Joan Baez]], Xosé Luís Franco Grande, [[Xosé Manuel Beiras]]). Anos despois converteuse no himno das mobilizacións estudantís que se produciron en [[Santiago de Compostela]] no 1968 contra o [[franquismo]]. Foi conferenciante e participou na creación do [[Partido Socialista Galego]] na clandestinidade.<ref name=":0" /> Formou parte do consello reitor do [[IGADI|Instituto Galego de Análise e Documentación Internacional]].<ref>{{Cita web |título=Consello reitor |url=https://www.igadi.gal/web/igadi/as-persoas/consello-reitor|páxina-web=IGADI.org |data-acceso=1/3/2020}}</ref>
 
Liña 35:
== Obra ==
=== Teatro ===
* ''Vieiro choído'' (1957). Editorial Galaxia. Inaugurou a [[colección Illa Nova]].<ref name="VIEIROVC"/> En [[2018]] a editorial homenaxeou o autor publicando unha edición [[facsímile]] do libro.<ref>{{Cita web |título=Galaxia homenaxea a Franco Grande publicando unha edición facsímile de «Vieiro Choído» |url=https://www.lavozdegalicia.es/noticia/cultura/2018/04/13/span-langglgalaxia-homenaxea-franco-grande-publicando-unha-edicion-facsimile-vieiro-choidospan/0003_201804G13P32992.htm |xornal=La Voz de Galicia |data=13/4/2018 |data-acceso=1/3/2020}}</ref>
 
=== Poesía ===
Liña 41:
* ''Brétemas do vieiro'' (1955). Premiado en Buenos Aires. Inédito.{{Sfn|Vilavedra|1995|p=240}}
* ''[[Entre o si e o non]]'' (1967). Galaxia.<ref>Incluído en 2002 na [[Biblioteca Galega 120]].</ref>
* ''Herdo de memoria e tempo. Entre o si e o non. [[O tempo á espreita]]'' (1987). Xerais. ISBN 978-8475072647. Ademais de recoller o libro anterior inclúe ''O tempo á espreita'' e engade algún poema de ''Brétemas do vieiro''.{{Sfn|Vilavedra|1995|p=240}}
* ''Xoguetes do tempo'' (2015). Galaxia. 128 páxs. ISBN 978-84-9865-627-5.
* ''Libro das abandonadas'' (2017). Teófilo. 77 páxs. ISBN 978-84-946383-4-3.
 
=== Dicionarios ===
* ''Diccionario galego-castelán e vocabulario castelán -galego'' (1968). Galaxia. 850 páxs.<ref>[https://i.pinimg.com/originals/26/56/a2/2656a2e9548436cb53a666ddef451b73.jpg Imaxe da portada]</ref>
* ''Vocabulario galego-castelán'' (1972). Galaxia. ISBN 9788471542830. Despois incluído na [[Biblioteca Básica da Cultura Galega]].
 
=== Ensaio ===
* ''Os anos escuros I. A resistencia cultural da xeración da noite (1954-1960)'' (1985) [[Edicións Xerais de Galicia|Xerais]]. Reeditado en [[2004]] en Galaxia'': Os anos escuros. A resistencia cultural dunha xeración'', 472 páxs. ISBN 978-84-8288-737-1.
* ''A ilusión da esperanza. De Cabanillas a Baixeras'' (1991). [[Edicións do Cumio]]. 240 páxs. 84-87126-37-5.
* ''[[Francisco Fernández del Riego]]. Galeguista de acción e cultura'' (2001). Ir Indo. ISBN 9788476803332.
* ''Outra política para outros tempos'' (2013). Galaxia. 136 páxs. ISBN 978-84-9865-493-6.
* ''A ilusión da esperanza. De Cabanillas a Xulio Ríos'' (2019). Libro dedicado á amizade. Galaxia. 308 páxs. ISBN 978-84-16545-37-7.
Liña 74:
 
== Recoñecementos ==
* Premio Eduardo Pondal do Cenntro Gallego de Buenos Aires por ''Brétemas do vieiro'' (1955).
* Foi nomeado fillo predilecto do concello de [[Tomiño]] en [[2011]].<ref>{{Cita web |título=Goián, Tomiño: nomeamento oficial de Xosé Luís Franco Grande como fillo predilecto de Tomiño |url=https://axendacultural.aelg.gal/2012/01/13/goian-tomino-nomeamento-oficial-de-xose-luis-franco-grande-como-fillo-predilecto-de-tomino/ |data-acceso=1/3/2020 |editorial=[[Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega]]}}</ref>
* No [[2009]] recibiu o [[Premio San Martiño de normalización lingüística]].
* Foi nomeado fillo predilecto do concello de [[Tomiño]] en [[2011]].<ref>{{Cita web |título=Goián, Tomiño: nomeamento oficial de Xosé Luís Franco Grande como fillo predilecto de Tomiño |url=https://axendacultural.aelg.gal/2012/01/13/goian-tomino-nomeamento-oficial-de-xose-luis-franco-grande-como-fillo-predilecto-de-tomino/ |data-acceso=1/3/2020 |editorial=[[Asociación de Escritoras e Escritores en Lingua Galega]]}}</ref>
 
== Notas ==
Liña 85 ⟶ 86:
=== Bibliografía ===
{{Refempeza}}
* {{Cita enciclopedia |artigo=Franco Grande, Xosé Luís |enciclopedia=[[Diccionario enciclopédico galego universal]] |ano=2003-2004 |volume=29 |páxina=29 |editorial=''[[La Voz de Galicia]]'' |isbn=84-7680-429-6 }}
* {{Cita libro |artigo=Franco Grande, Xosé Luís |título=[[Dicionario biográfico de Galicia]] |ano=2010-2011 |volume=2 |páxina=118 |editorial=[[Ir Indo|Ir Indo Edicións]] }}
* {{Cita enciclopedia |autor= |artigo=Franco Grande, Xosé Luís |enciclopedia=[[GranDiciopedia Enciclopediado Galegaséculo Silverio Cañada21]] |tipovolume=[[DVD]] |páxina= |ano=2006 |editorial= [[GrupoEdicións Eldo ProgresoCumio|ElDo ProgresoCumio]], [[Editorial Galaxia|ano=2005Galaxia]] e [[Ediciós do Castro|do Castro]] |isbn=978-84-878048288-88942-8 9}}
* {{Cita enciclopedia |artigo=Franco Grande, Xosé Luís |enciclopedia=[[Enciclopedia Galega Universal]] |ano=1999-2002 |volume=9 |páxina=288 |editorial=[[Ir Indo]] |isbn=84-7680-288-9}}
* {{Cita enciclopedia |artigo=Franco Grande, Xosé Luís |enciclopedia=[[Gran Enciclopedia Galega Silverio Cañada]] |tipo=[[DVD]] |editorial=[[Grupo El Progreso|El Progreso]] |ano=2005 |isbn=84-87804-88-8 }}
* [[Vicente Araguas|{{Versaleta|Araguas}}, Vicente]] (1993). "Introducción" en ''Entre o si e o non'', de X. L. Franco Grande. Vigo: [[Edicións Xerais de Galicia]].
* {{Cita libro |nome-editor= F. |apelidos-editor= {{Versaleta|Barrera}} |ligazón-editor= Feliciano Barrera |título= [[Wikipedia:Entradas de Gallegos. Quién es quien en la Galicia del siglo XXI|Gallegos. Quién es quien en la Galicia del siglo XXI]] |ano= 2002 |editorial= ''[[El Correo Gallego]]'' |isbn= 84-8064-113-4 |páxina=225 |lingua=Es |ref=harv}}
* {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Clark}} |nome=Fred M. |ano=1982 |url-capítulo=https://cvc.cervantes.es/literatura/aih/pdf/04/aih_04_1_033.pdf |capítulo=En torno a la poesía gallega de X. L. Franco Grande |páxinas=311-318 |url=https://cvc.cervantes.es/literatura/aih/aih_iv.htm |título=Actas del IV Congreso de la Asociación Internacional de Hispanistas (1971) }}
* {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Fernández del Riego}} |nome=F. |ligazónautor=Francisco Fernández del Riego |edición=2ª |título=[[Diccionario de escritores en lingua galega]] |editorial= [[Ediciós do Castro|Do Castro]] |ano=1992 |ano-orixinal=1990 |páxina=160-161 |isbn=84-7492-465-0 |ref=harv }}
* {{Cita publicación periódica |nome=Ramiro |apelidos={{Versaleta|Fonte}} |ligazónautor=Ramiro Fonte |título=Xosé Luís Franco Grande. ''Entre o sí e o non'' |revista=[[Anuario de Estudos Literarios Galegos|Anuario de Estudios Literarios Galegos]] |ano=1993 |páxinas=255-258 |ref=harv }}
* {{Cita libro |url=http://libreriaabrente.es/wp-content/uploads/2014/04/2774-thickbox_default-historia-xeral-da-literatura-galega-2774-e1469740709320.jpg |título=Historia xeral da literatura galega |nome1=Anxo |apelidos1={{Versaleta|Gómez}} |ligazónautor1=Anxo Gómez Sánchez |nome2=Mercedes |apelidos2= {{Versaleta|Queixas}} |ligazónautor2=Mercedes Queixas |ano=2001 |editorial=[[Edicións A Nosa Terra|A Nosa Terra]] |páxina=272 |ISBN= 84-95350-79-3 }}
* {{Cita libro |ligazónautor=Miguel González Garcés |apelidos={{Versaleta|González Garcés}} |nome=Miguel |ano=1976 |título=Poesía gallega de posguerra (1939-1975) |url=https://pictures.abebooks.com/LALCANA/22885087297.jpg |volume=II |localización=[[Sada]] |editorial=[[Ediciós do Castro|Ediciones del Castro]] |lingua=castelán e galego |ref=harv }}
* {{Cita libro |ligazónautor=Xosé Luís Méndez Ferrín |ano=1984 |apelidos={{Versaleta|Méndez Ferrín}} |nome=Xosé Luis |título=[[De Pondal a Novoneyra]] |editorial=[[Edicións Xerais de Galicia]] |páxina= |páxinas=300-302 |isbn=84-7507-139-2 |ref=harv }}
* {{Cita libro |apelidos={{Versaleta|Pena}} |nome=X. R. |ligazónautor=Xosé Ramón Pena |ano=2019 |título=[[Historia da literatura galega (Xerais)|Historia da literatura galega]] |volume=IV. De 1936 a 1975. A «longa noite» |editorial=[[Edicións Xerais de Galicia|Xerais]] |isbn=978-84-9121-481-6 |páxinas=377-378 |ref=harv}}
* {{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor=Dolores |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=1995 |título=[[Diccionario da literatura galega]]. Autores |volume=I |páxinas=240-241 |localización=[[Vigo]] |editorial=[[Editorial Galaxia]] |isbn=84-8288-019-5 |ref=harv }}
* {{Cita libro |apelidos-editor={{Versaleta|Vilavedra}} |nome-editor=Dolores |máscara-editor= |ligazón-editor=Dolores Vilavedra |ano=2000 |título=Diccionario da literatura galega. Obras |volume=III |url=https://books.google.es/books?id=dRYGIwW4kFkC&lpg=PP1&hl=es&pg=PP1#v=onepage&q&f=false |páxina= |localización=Vigo |editorial=Editorial Galaxia |isbn=84-8288-365-8 |ref=harv }}