Canle de Panamá: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
excavar > escavar
Sen resumo de edición
Liña 69:
|background =
}}
A '''canle de Panamá''' (en {{lang-es|Canal de Panamá}}) é unha [[Canle (enxeñería)|canle de navegación]] interoceánica de 77,1 quilometrosquilómetros, localizada en [[Panamá]], no punto máis estreito entre o [[mar Caribe]] e o [[océano Pacífico]]. Os cortes da canle a través do [[istmo de Panamá]] son un conduto clave para o comercio marítimo internacional. Hai [[esclusa]]s en cada extremo para alzar barcos ata o [[lago Gatún]], un lago artificial creado para reducir a cantidade de traballo de escavación necesaria para a canle, 26 metros sobre o nivel do mar. Inaugurado o [[15 de agosto]] de [[1914]], tivo un grande efecto na economía mundial ao diminuír a distancia e os tempos da comunicación marítima entre os océanos [[Océano Atlántico|Atlántico]] e [[Océano Pacífico|Pacífico]], xa que antes os pasos naturais utilizados entre estes océanos eran o [[Estreito de Magalláns|estreito de Magallanes]] e o [[cabo de Fornos]], situados no [[Zona Austral de Chile|extremo austral de Chile]],<ref>{{cita web |url=http://web.directemar.cl/pilotaje/PaginaB.html |título=Estrecho de Magallanes, canales y fiordos chilenos - Regulaciones y direcciones de pilotaje, rutas |dataacceso=6/12/2014 |formato=HTML |autor=[[Dirección General del Territorio Marítimo y Marina Mercante de Chile]] |data=s/f |editor=web.directemar.cl |lingua=castelán}}</ref> este feito provocou melloras económicas e comerciais durante case todo o [[século XX]].
 
Proporciona unha vía de tránsito curta e relativamente barata entre estes dous grandes océanos, influíu considerablemente sobre os patrónspadróns do comercio mundial, impulsou o crecemento nos países desenvolvidos e deulle a moitas áreas do mundo o impulso básico que necesitan para a súa expansión económica. Por exemplo, un barco carboeiro que saia da costa oriental dos [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] en dirección ó [[Xapón]] pola canle de Panamá, aforra uns 4.800&nbsp;km, en comparación coa alternativa máis curta dunha ruta marítima; un barco bananeiro que sae de [[Colombia]] en dirección a [[Europa]], aforra unha distancia duns 9.000&nbsp;km.
 
En 2012, [[Estados Unidos]], [[República Popular da China|China]], [[Chile]], [[Xapón]] e [[Corea do Sur]] foron os cinco principais usuarios da canle.<ref>{{cita web |url=https://micanaldepanama.com/wp-content/uploads/2012/03/2012-tabla13.pdf |título=Jerarquización de países por flujo de carga a través del canal de Panamá - Año fiscal 2012 (Toneladas largas) |dataacceso=6/12/2014 |formato=PDF |autor=Autoridad del Canal de Panamá - Oficina de investigación y análisis de mercado |data=15 de outubro de 2012 |editor=micanaldepanama.com |lingua=castelán}}</ref>
Liña 79:
Na súa gran maioría, o tráfico da canle é o que liga a costa atlántica dos Estados Unidos e o oriente [[Asia|asiático]], mentres que o tráfico entre Europa e a costa oeste dos Estados Unidos e Canadá constitúen a segunda rota principal. Porén, outras rexións e países de [[América Central|Centro]] e [[América do Sur|Suramérica]] dependen proporcionalmente moito máis desta vital arteria para mellorar a súa economía e incrementar o comercio.
 
Dende a súa apertura, a canle proporcionou un servizo de tránsito de calidade a maismáis de 700.000 barcos. Aínda cando nos últimos anos se produciu un aumento no número e tamaño dos barcos que o transitan, grazas á execución de melloras deseñadas para responder á demanda do tráfico, o tempo medio de permanencia dun barco nas súas augas segue sendo inferior ás 24 horas.
 
A República de [[Panamá]] asumiu a responsabilidade total da administración, funcionamento e mantemento da canle de Panamá o mediodía do [[31 de decembro]] de [[1999]] (ver [[Tratado Torrijos-Carter]]). A entidade gobernamental, denominada [[Autoridade da Canle de Panamá]] (ACP), creada pola constitución panameña e regulada pola lei 19 do [[11 de xuño]] de [[1997]], é a responsable da administración da canle. Conforme esta constitución a canle constitúe un patrimonio inalienable de Panamá, polo cal non pode ser vendido, nin cedido, nin hipotecado, nin, de ningún outro modo, gravado ou alleado. O réxime xurídico que se estableceu para a ACP, ten como obxectivo fundamental preservar as condicións de funcionamientofuncionamento da canle.
 
Anualmente, invístense arredor de dez millóns de dólares en programas de adestramento do persoal de funcionamento e mantemento. ExisteHai un servizo de reservas de tránsito que lles permite a unha cantidade limitada de naves garantir unha data de tránsito, ata cun ano de anticipación, por medio do pagamento dunha tarifa preferencial.
 
== Descrición ==
[[Ficheiro:Panama Canal Miraflores Locks.jpg|miniatura|Dous barcos panamax cruzando as esclusas de Miraflores]]
A canle de Panamá atópase situada entre o [[Golfo de Panamá]], dentro do [[Océano Pacífico]], e o [[mar Caribe]] no [[Océano Atlántico|Atlántico]]. A forma sinuosa do istmo de Panamá fai que o percorrido doda cananalcanle se atravese de sueste (no Pacífico) ao noroeste (no Atlántico). Para evitar toda confusión, as autoridades da canle clasifican os tráficos en dúas categorías:'' dirección norte'' (do Pacífico ao Atlántico) e'' dirección sur'' (do Atlántico ao Pacífico).
 
A canle pode acoller barcos de diferentes tamaños, desde [[iate]]s privados ata grandes [[Transatlántico|naves mercantes]]. Os grandes barcos que se deseñan tomando a Canle de Panamá como patrónpadrón, tomando a restrición de máxima anchura admisible, son chamados'' [[Panamax]]''. Un número crecente de naves exceden este tamaño, aos que se lles chama ''post-Panamax''. PorDe termo mediomedia, a viaxe cruzando esta canle para un buque de carga dura unhas nove horas. En 2008, 12.849 naves tomaron a canle, transportando un total de 198 millóns de toneladas de carga<!--datos actualizables -->.<ref name="acptraffic">{{cita web
|url=https://micanaldepanama.com/wp-content/uploads/2012/03/2012-tabla01.pdf
|título=Tráfico del Canal de Panamá-anos 2010-2012
Liña 100:
[[Ficheiro:PuenteAmericas3.jpg|miniatura|220px|A Ponte das Américas é unha ponte con estrada que permite o paso da circulación por encima da Canle de Panamá. Atópase situado na entrada do Pacífico.]]
 
A canle consiste en dous lagos artificiais, un certo número de canles adaptadas á navegación, canles artificiais e tres conxuntos de esclusas. Un lago artificial suplementario, o [[lago Alajuela]], serve de depósito de acumulación de auga para a canle. O percorrido que faría un barco do océano Pacífico ao Atlántico sería o seguinte:<ref>{{cita web |url=http://historicals.ncd.noaa.gov/historicals/histmap.asp |título=Historical Map & Chart Project |dataacceso=2007-09-03 |editor=[[NOAA]] |lingua=inglés |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070905231130/http://historicals.ncd.noaa.gov/historicals/histmap.asp |dataarquivo=05 de setembro de 2007 |urlmorta=si }}</ref>
 
* Logo de pasar os elementos de [[baliza]]mento que marcan a entrada aopara o golfo de Panamá ata as esclusas de Miraflores, as naves percorren 13,2&nbsp;km dentro da canle, pasando por baixo do [[Ponte das Américas]].
* O sistema de esclusas de Miraflores ten unha lonxitude de 1,7&nbsp;quilómetros (incluíndo os muros de aproximación) e un desnivel de 16,5&nbsp;m con media marea.
* O lago artificial de Miraflores ten 1,7&nbsp;km de longo e atópase a 16,5&nbsp;metros por encima do nivel do mar.
* A esclusa de Pedro Miguel de 1, 4&nbsp;km de lonxitudelongo é a última parte en fase de ascensión, cun desnivel de 9,5&nbsp;m.
* O [[Corte Gaillard]] ten 12,6&nbsp;km de lonxitude a unha altitude de 26 metros e pasa a través doda [[Ponte Centenario (Panamá)|ponte Centenario]].
* O [[río Chagres]], curso de auga natural mellorada polo encoro que conforma o [[lago Gatún]], forma parte da ruta dos barcos durante 8,5&nbsp;km ata oa seusúa vertidovertedura no lago Gatún.
* O lago Gatún, un lago artificial formado pola [[toma Gatún]], que serve de medio de movemento dos barcos durante 24,2&nbsp;km.
* As esclusas de Gatún, formadas por tres etapas cunha lonxitude total de 1,9&nbsp;km que retornan ás naves ao nivel do mar.
Liña 113:
* A'' Baía Limón'', un inmenso porto natural, que permite o [[amarre]] das naves en parada e que transcorre durante 8,7&nbsp;km da ruta ata o dique exterior.
 
O tráfico total logo da entrada da canle na costa Pacífica ata a costa Atlántica é de 76,9&nbsp;km.<ref>[http://www.wku.edu/~smithch/biogeog/HILD1939.htm ''The Panama Canal as a Passageway for Fishes''], Samuel F. Hildebrand, Zoologica (Nova York), 1939 {{en}}</ref> A máxima amplitude da marea do Pacífico é de 6,55 m ( 3,35 m de marea alta e -3,20 m de marea baixa), o desnivel de Miraflores varía pois de 13,1 m a [[marea|pleamarpreamar]] ata 19,7&nbsp;m [[marea|baixamar]]. A costa Atlántica non excede en 60&nbsp;cm de amplitude das mareas. O nivel medio do mar na costa Pacífica é de 20&nbsp;cm máis alto que o da costa Atlántica porde termo mediomedia.<ref>[http://www.pol.ac.uk/psmsl/puscience/#3 ''Sea Level: Frequently asked questions and answers''] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20060619062609/http://www.pol.ac.uk/psmsl/puscience/#3 |date=19 de xuño de 2006 }}, Proudman Oceanographic Laboratory.{{en}}</ref>
 
A '' Baía Limón '' da costa Atlántica é un peirao protexido por un dique . Como a súa capacidade non se adapta ao número ou o tamaño dos barcos que utilizan a canle, hai numerosos barcos que amarran fóra da baía. O peirao da costa Pacífica é aberto e atópase protexido pola topografía do golfo.
Liña 119:
=== Esclusas ===
 
As partes máis espectaculares da canle son as [[esclusa]]s. Estas son moi grandes, con 33,53 metros de ancho e 304,8 metros de lonxitudelongo utilizable.<ref>[http://www.czbrats.com/Builders/Goethals/panamacanal2.htm#Can''El Canal de Panamà''], de George W. Goethals.</ref> A profundidade dispoñible varía, aínda que a profundidade mínima é de 12,55 m dentro da parte sur das esclusas de Pedro Miguel.<ref>[http://www.pancanal.com/eng/maritime/notices/n01-05.pdf ''Vessel Requirements''], pola autoridade da canle.</ref> as dimensións das esclusas son as que determinan a anchura máxima dos barcos, esta medida é chamada ''[[Panamax]]''. Todas as esclusas da canle están por pares: formando dúas esclusas en paralelo a cada un dos tres lugares onde se atopan, autorizando o paso das naves nas dúas direccións. No entanto, as grandes naves non poden cruzar rápidamente dentro do Corte Gaillard. Isto fai que na práctica, a regulación do tráfico, sexa alternativa nas dúas direccións. Deste xeito, malia existir alí dúas vías con esclusas, non é posible o paso simultáneo en ambos os sentidos.
 
Cada cámara entre esclusas pode reencher astáata 101.000 metros cúbicos de auga.<ref>[http://www.pancanal.com/eng/noticiero/canal-faqs/index.html Preguntas Frecuentes da autoridade da canle].</ref> A auga entra por gravidade grazas ao derramo de auga por uns condutos en cada cámara. Os barcos son axudados por unhas pequenas locomotoras chamadas ''mulas'' (nome que se lle da debido á participación tradicional das [[mula]]s na axuda para tirar de barcas) sobre un sistema de [[raíl|raís]]es dispostos sobre os muros das esclusas. As barcas máis pequenas son amarradas e empuxadas aá man.
 
=== Os Lagos Gatún e Alajuela ===
Liña 135:
|dataacceso=22 novembro 2009
}}
</ref> O val orixinal do Chagres foi artificialmente inundado. Ademais, aínda quedan troncos semimergullados que poden representar un perigo para as barcas que se aventuran máis aló das vías balizadas. LogoDespois dun século, os troncos de [[caoba]] soben aínda á superficie. Existe un pequeno [[atallo]] a través do lago, chamado o ''corte Banana '', que é utilizado polos iates e as autoridades da canle co obxectivo de evitar o tráfico importante.<ref>[http://www.pelorus-jack.com/logbook/05_southcarib/canal.html ''The Panama Canal''] {{Webarchive|url=https://archive.is/20050126185947/http://www.pelorus-jack.com/logbook/05_southcarib/canal.html |date=26 de xaneiro de 2005 }}, basant-se en S/V Pelorus Jack</ref> Hai moitas illas situadas no Lago Gatún, por exemplo a illa [[Barro Colorado]], onde se sitúaqueda o [[Instituto Smithsoniano|Instituto tropical de investigación do Smithsonian]].
O volume de auga utilizado polos barcos ao pasar polas esclusas combinado coas variacións estacionais das precipitacións complican o mantemento do nivel da auga no lago Gatún, con dificultade engadida na estación seca. Un ecoroencoro adicional, a toma Madden, foi construídaconstruído sobre o Chagres, creando o lago Alajuela (tamén coñecido co nome de lago Madden), procurando así unha reserva de auga suplementaria pola canle .<ref>[http://www.czbrats.com/CuPA/bfall/MaddenDam.htm ''Madden Dam''], baseándose en [http://www.czbrats.com/ CZ Brats].</ref>
 
== Datos ==
[[Ficheiro:Ship passing through Panama Canal 01.jpg|miniatura|220px|Buque nas esclusas de [[Miraflores, Panamá|Miraflores]]]]
Durante a construción da canle elimináronse maismáis de 183 millóns de m³ de material orixinalmente escavado que, se se puxese nun tren de plataformas, daría a volta ó mundo catro veces.
 
Dende oDo punto de vista técnico, esta é unha magnífica obra de [[enxeñería]] e un dos maiores logros humanos. Do Atlántico ao Pacífico mide 80 quilómetros de longo; ten unha profundidade de 12,8 metros no Atlántico e de 13,7 metros no Pacífico; o largo é de 91 a 300 metros. Ten dous portos terminais, un en cada océano; tres xogos de esclusas xemelgas: ''Miraflores'', ''Gatún'' e ''Pedro Miguel'', e un dos maiores lagos artificiais do mundo: o [[lago Gatún|Gatún]], que cobre 425 quilómetros cadrados e formouse por unha represa de terra construída no leito do [[río Chagres]].
 
O [[7 de xaneiro]] de [[1914]], o barco-guindastre ''Alexander La Valle'' realizou o primeiro tránsito completo pola canle. Porén, non foi senón ata o 15 de agosto dese ano cando o vapor ''Ancón'' a inaugurou oficialmente. En [[1928]], [[Richard Halliburton]] nadou a canle, pagando unha peaxe de 0,36 dólares estadounidenses. A súa travesía de 10 días comezou o 14 de agosto e terminou o 23 dese mes. A canle funciona ininterrompidamente, día e noite, dende maio de [[1963]], cando se instalou un novo alumeado fluorescente no ''Corte Gaillard'' ou ''Culebra y las tres esclusas''. En xaneiro de [[1999]], o buque de carga rodante ''Sisler'' conseguíu bater a marca de peaxes, ao pagar 184.114,80 dólares por cruzar a canle. O récord anterior tíñao en 165.235,58 dólares o [[cruceiro (barco)|cruceiro]] ''Rhapsody of the Seas'', en abril de [[1998]].
Liña 167:
== Historia ==
[[Ficheiro:Canal de Panamá Construcción 006.jpg|miniatura|220px|A Canle de Panamá en construción.]]
[[Ficheiro:Canal de Panamá 15 agosto 1914.jpg|miniatura|220px|right|PrimeiroPrimeira viaxe a través da Canle o 15 de agosto de 1914.]]
{{Artigo principal|Historia da Canle de Panamá}}
 
Liña 174:
 
=== Etapa española ===
A historia da Canle de Panamá remóntase aos primeiros exploradores españois en [[América]], xa que a delgadafina franxa de terra, o [[Istmo de Panamá]], constitúe un lugar idóneo onde crear un paso para o [[transporte marítimo]] entre o [[océano Pacífico]] e o [[Océano Atlántico|Atlántico]]. A comezos do século XVI [[Cristovo Colón|Colón]] navegaría por Centroamérica buscando unha vía de paso na súa cuarta viaxe e tamén a zona atraería a atención de [[Hernán Cortés]].
 
En [[1514]], [[Vasco Núñez de Balboa]], o primeiro explorador europeo en ver a costa leste do Pacífico, construíu unha ruta utilizada para o transporte dos seus buques desde [[Santa María la Antigua del Darién]] na costa atlántica de Panamá á baía de San Miguel no Pacífico. Esta ruta tiña de 50 a 65&nbsp;km de longo, pero foi rápidamente abandonada.
Liña 184:
En [[1524]], o rei [[Carlos V, Sacro Emperador Romano-Xermánico|Carlos I]] suxire escavar unha canle nalgún lugar de Panamá que faría que as viaxes a [[Ecuador]] e [[Perú]] fosen máis curtos e permitiría que os buques evitasen o [[Cabo de Fornos]] e os seus perigos, especialmente para o transporte do ouro. Esa ruta daría os españois unha vantaxe militar sobre o portugueses.<ref>{{cita web|url=http://www.pancanal.com/eng/history/history/index.html |título=A History of the Panama Canal: French and American Construction Efforts|editorial=Panama Canal Authority |dataacceso=13/06/2015 |lingua=inglés}}; Capitulo 3, ''[http://www.pancanal.com/eng/history/history/early.html Some Early Canal Plans]''</ref> Un primeiro proxecto realizouse en [[1529]], pero a situación política en Europa e o nivel tecnolóxico da época fixérono imposible.
 
O camiño de Portobelo ao Pacífico tivo os seus primeiros problemas en [[1533]] e Gaspar de Espinosa recomenda ao rei construír unha nova ruta. O seu plan é construír un camiño desde a cidade de [[Panamá]], estación terminal do Pacífico no Camiño Real e a cidade de Cruces, aá beirasbeira do [[río Chagres]] e a 30&nbsp;km de Panamá. Unha vez no río Chagres, a carga transpórtase en barcos ata o [[mar Caribe]]. O camiño construiose e chamouse o Camiño de Cruces e carreiro das Cruces. Na desembocadura do río Chagres, oa pequenopequena pobovila de [[Chagres]] enriquécese e construeseconstrúese a fortaleza de San Lorenzo sobre un promontorio con vistas a toda a zona. De Chagres, as cargas transportábanse ao almacén do rei en [[Portobelo]]. É aquí onde durante máis de dous séculos se leva a cabo a famosa [[Feira de Portobello]], que consistía en grandes intercambios entre a parte sur do continente (Vicerreino do Perú) e a Gran coroa Española.
 
A ruta tivo unha duración de varios centos de anos e ata foi moi utilizada en [[1840]] como consecuencia da [[febre do ouro de California]].
 
Uns anos máis tardedespois, en [[1550]], outro navegante portugués, Antonio Galvao, pensou que o único xeito de crear un acceso rápido aos Mares do Sur sería un paso artificial e que as únicas localizacións posibles serían: [[Istmo de Tehuantepec|Tehuantepec]], [[Nicaragua]], [[Panamá]] ou [[Rexión do Darién|Darién]].<ref>De Lesseps Alex, ''Moi, Ferdinand de Lesseps'', París: Gorg, 1986. 350 pp. (p. 284)</ref>
 
O proxecto non se levaría a cabo e, durante o reinado de [[Filipe II de España|Filipe II]], [[José de Acosta]] escribiu en 1590 un informe sobre a dificultade de unir os dous océanos como querían algúns navegantes e exploradores españois: «''Algunhas persoas falaron de escavar este terreo de seis leguas e unir un mar co outro [?]. Iso sería inundarasolagar a terra porque un mar está máis baixo que o outro''». Á marxe destas razóns e outras de índole teolóxico tamén se contemplou que outras potencias marítimas poderían sacar partido da canle.<ref name=texto>{{cita web|autor=Celestino Andrés Araúz|título=CANAL DE PANAMA UN SUEÑO DE SIGLOS: EL CANAL DE PANAMA|url=http://mc.enlaceacademico.org/uploads/media/tareas123.pdf|data=2006}}{{Ligazón morta|data=agosto de 2018 }}</ref>
Con [[Filipe III de España|Filipe III]] o proxecto retomou importancia e encargouse un estudo a enxeñeiros holandeses pero o Consello de Indias alertóalertou de que ese proxecto podería supoñer unha exposición dos territorios españois en América. Ata durante o século XVIII mantívose o proxecto, pero a Coroa tiña outras prioridades.<ref name=texto />
 
==== A expedición escocesa ====
O proxecto Darién é outro intento de establecer unha ruta entre os [[océano]]s. En xullo de [[1698]], cinco buques partiron de [[Leith]] ([[Escocia]]) coa fin de establecer unha colonia en Darién e construír unha ruta para o comercio con [[República Popular da China|China]] e [[Xapón]]. Os colonos chegaron en novembro a Darién e chamárona [[Proxecto Darién|Caledonia]]. Pero a expedición estivo mal preparada para as condicións adversas que alí atoparon, sufriron as enfermidades locais e a mala organización. Os colonos abandonaron definitivamente Nova Edimburgo, deixando catrocentas tumbas detrás deles.
 
Por desgraza para eles, outra expedición de axuda xa partira de [[Escocia]] e chegou á colonia en novembro de [[1699]]. Atopou os mesmos problemas, ademais dun ataque e un bloqueo dos españois. O 12 de abril de [[1700]], Caledonia é abandonada por última vez<ref>[http://www.kinnaird.net/darien.htm Expedición Darien]- Xeneralidades, descrición detallada, mapas, listas dos buques e os colonos, cronoloxía.</ref>
 
==== Intento de Guillerme III ====
En 1695 William Patterson obtivo o dereito a construír unha canle interoceánicointeroceánica en Darién baixo a bandeira do rei inglés [[Guillerme III de Inglaterra|Guillerme III]]. Con todo, o proxecto desapareceu tan rápidamente como aparecera.
 
=== Séculos XIX e XX ===
A idea da canle permaneceu en suspenso durante un tempo para non reaparecer ata principios do século XIX, despois da viaxe do naturalista prusiano, o barón [[Alexander von Humboldt]], que preparou un proxecto de escavación do istmo entre o Chagres e [[Panamá]]. O enxeñeiro [[Ferdinand de Lesseps]] presentou, dez anos máis tardedespois, o seu proxecto de escavación da Canle de Panamá.
 
Cara ao final do [[século XIX]], os avances tecnolóxicos e as presións comerciais eran tales que a construción dunha canle converteuse nunha proposta viable. Un primeiro intento por parte de [[Francia]] fracasou, pero conseguiuse facer unha primeira escavación. TrasDespois do devandito fracaso, asinouse o [[Tratado Herrán-Hay]], entre o goberno colombiano e estadounidense, co obxecto da construción dunha canle transoceánica por Panamá que naqueles anos formaba parte de Colombia. Con todo, o tratado foi rexeitado polo Senado colombiano, situación que empuxou a un grupo de panameños encabezados por José Agustín Arango a establecer un movemento separatista que permitise aos panameños negociar directamente un tratado para a construción da canle cos Estados Unidos. A separación de Panamá de Colombia, levouse a cabo o 3 de novembro de 1903, con apoio dos Estados Unidos. As aspiracións do presidente [[Theodore Roosevelt]] e da elite panameña de construír unha canle de Panamá, víronse formalizadas coa firma do [[Tratado Hay-Bunau Varilla]], que permitiu a construción da Canle coa súa inauguración o 15 de agosto de [[1914]].
[[Ficheiro:Jimmy_Carter_and_General_Omar_Torrijos_signing_the_Panama_Canal_Treaty.jpg|miniatura|220px|O Presidente Jimmy Carter e o Xeneral Omar Torrijos estreitan as mans logo de asinar os tratados na sede da OEA.]]
A Canle atópase en funcionamento en mans panameñas, por medio dos [[Tratados Torrijos-Carter]], asinado o 7 de setembro de 1977, en Washingthon, polo presidente dos Estados Unidos Jimmy Carter e o xeneral panameño Omar Torrijos Herrera, que acababa co termo "perpetuidade" do antigo [[Tratado Hay-Bunau Varilla]] e que entraba en vixencia o 31 de decembro de 1999, ás 12:00 P.M; data no que foi recibido pola ex-Presidenta Mireya Moscoso de mans do ex-Presidente estadounidense [[Jimmy Carter]].
Liña 212:
Os estudos iniciáronse en [[1827]]. Propuxéronse varios proxectos e buscouse diñeiro. A mediados de século aparecen outros factores que alentaron o proxecto: a anexión de [[California]] polos [[Estados Unidos de América|EE.UU.]] en [[1848]] e o desprazamento de colonos á costa oeste, cada vez en maior número, fai aumentar a demanda dunha ruta rápida entre os océanos. A febre do ouro en California tamén fai que aumenten aínda máis os desprazamentos de colonos cara ao oeste.
 
O ferrocarril de Panamá construioseconstruíuse a través do istmo entre [[1850]] e [[1855]], con 75&nbsp;km de longo, desde [[Colón, Panamá|Colón]] na costa atlántica ata Panamá no Pacífico. O proxecto representa unha obra mestra da enxeñaría da súa época, realizado en condicións moi difíciles: estímase que máis de 12.000 persoas morreron na súa construción, a maioría de [[cólera]] e [[malaria]].
 
Ata a apertura da canle, o ferrocarril transportou o maior volume de carga (minerais, materiais etc) por unidade de lonxitude de todas as vías férreas no mundo. A existencia do ferrocarril foi un factor crave na selección de Panamá para a construción da canle.
Liña 221:
A idea de construír unha canle a través de [[Centroamérica]] foi suxerida de novo por un científico alemán, [[Alexander von Humboldt]], dando lugar a un renovado interese a principios do [[século XIX]]. En [[1819]], o goberno español autoriza a construción dunha canle e a creación dunha compañía para construílo.<ref>{{cita web|autor=Donald Langmead,Christine Garnaut|título=Encyclopedia of Architectural and Engineering Feats|url=http://books.google.es/books?id=T5J6GKvGbmMC&printsec=frontcover&dq=Canal+Panama++Encyclopedia+Architecture&hl=es&sa=X&ei=wJPZUaHrFMqI7AbtqIDoCA&ved=0CDgQ6AEwAA#v=onepage&q=Canal%20Panama%20%20Encyclopedia%20Architecture&f=false|data=2001|dataacceso=4/11/2013}}</ref>
 
A [[República de Nova Granada]], actual [[Colombia]], deu en [[1839]] unha concesión por primeira vez a unha empresa francesa, para establecer unha liña de comunicación desde a cidade de Panamá a calquera punto da costa atlántica. Francia realizou estudos de campo e os resultados foron o suficientemente positivos para que o primeiro ministro francés [[François Guizot|Guizot]], enviase a un oficial, Napoleón Garella, para constatar ese optimismo. O oficial non atopou nada sobre o terreo que puidese confirmar tal optimismo, máis ben ao contrario, destacou a dificultade da empresa, o que impulsou ao goberno francés a desinteresarse pola canle, renunciando a empresa.
 
[[Ficheiro:Kanal MK1888.png|miniatura|300px|dereita|Mapa alemán de 1888 que mostra a ruta proposta para a Canle de Panamá e a ruta alternativa da canle de Nicaragua.]]
O proxecto estivo no aire durante algún tempo. Entre [[1850]] e [[1875]] levaron a cabo moitos estudos, o que levou á conclusión de que os dous camiños máis favorables eran: a través de Panamá (entón parte de [[Colombia]]) e a través de [[Nicaragua]]. Unha terceira opción era construír unha ruta a través do [[istmo de Tehuantepec]] en [[México]].
 
En maio de [[1879]], o francés [[Ferdinand de Lesseps]] que completara a escavación do [[canle de Suez]], presenta na [[Sociedade de xeografía de París]] o seu proxecto de canle interoceánicointeroceánica sen [[esclusa]]s, que debía conectar o [[océano Atlántico]] co [[océano Pacífico]] polo [[Istmo de Panamá]]. O proxecto de Lesseps aceptouse e compraron os dereitos para a concesión por dez millóns de francos. O custo das obras estimouse en 600 millóns de francos, e fundouse unha empresa, a ''Compagnie universelle du canlecanal interocéanique de Panama'', que recadou os fondos necesarios para dirixir o proxecto. O 30 de decembro de 1879 Ferdinand de Lesseps chegou a Panamá coa súa familia e algún tempo despois foi a Nova York, onde foi recibido con cortesía, pero os líderes de [[Estados Unidos de América|Estados Unidos]] non lle ocultaron que se oporían, por todos os medios, ao seu emprendemento.
 
As obras comezaron en 1881, enfrontándose a varios retos: o terreo accidentado, as epidemias de [[malaria]] e [[febre amarela]] coa elevada mortalidade entre o persoal etc. A obra atrasouse, e Lesseps fixo un chamamento aos pequenos investidores a través de homes de negocios como o Barón de Reinach e Cornelio Herz, que non dubidaron en subornar á prensa, aos ministros e parlamentarios corruptos para obter financiamento público. O caso descubriuse e conduciu ao ''[[escándalo de Panamá]]'',<ref name="panama">{{cita web |url=http://www.ak190x.de/Bauwerke/panamaen.htm |urltrad= |título=Why de Lesseps failed to build the Panama Canal |dataacceso=4/11/2013|autor= |apelido= |nome= |enlaceautor= |coautores= |data= |ano= |mes= |formato= |publicación= |editor= |editorial= |ubicación= |página= |páginas= |lingua=inglés |doi= |urlarchivo= |fechaarchivo= |cita= }}</ref> mentres que [[Gustave Eiffel]], consultado sobre o proxecto, puxo en cuestión o seu deseño e chegou á conclusión de que a canle debía incluír esclusas para adaptarse ao relevo da rexión. Esta decisión tomouse particularmente porque o macizo da Culebra era o principal obstáculo na ruta da canle.
Liña 236:
A pesar destes reveses, en 1886, durante a súa inspección, [[Ferdinand de Lesseps]] estaba moi satisfeito coa marcha dos traballos. O feito de pasar a unha canle de esclusas permitiu á empresa aforrarse moito diñeiro e xa que logo, o éxito era case seguro. Con todo, desde 1886, os opositores de Lesseps non lle deixaron en paz e, durante este tempo, en París as intrigas contra a empresa foron cada vez máis abertas e afectaron á [[opinión pública]], o que resultou nefasto porque o diñeiro terminouse e en 1888 as arcas estaban baleiras. Lesseps viuse obrigado a parar todos os traballos e abandonar o proxecto, o que representou o final da «Canle francesa».
 
Caída en quebra o 4 de febreiro de 1889, a compañía de Lesseps foi asumida polo enxeñeiro xefe da obra de construción da canle, [[Philippe-Jean Bunau-Varilla]], que estaba levando a cabo novos traballos segundo o proxecto de ''Eiffel''. Sen apoio financeiro, Bunau-Varilla diríxese ao goberno dos [[Estados Unidos de América|EE.UU.]], ao que decide ceder os dereitos de explotación e construción da Canle de Panamá e o control da zona en torno ao mesmodesta. O ''Tratado Hay-Bunau-Varilla'' validou esta operación e asinouse o 18 de novembro de 1903, case inmediatamente logo da revolución que provocou a [[Separación de Panamá de Colombia]].
 
== Administración de EE.UU. e cesión a Panamá ==
[[Ficheiro:PanamaCanal1913a.jpg|800px|miniatura|centro|Construción de esclusas na canle en 1913]]
[[Ficheiro:07. Museo del Canal (6) Draga Corozal.JPG|miniatura|220px|Maqueta da Draga Corozal, que participou na construción da Canle desde 1912, exposta no Museo doda Canle.]]
A nova república de [[Panamá]], representada por Bunau-Varilla, concede a [[Estados Unidos de América|EE.UU.]] os dereitos a perpetuidade doda canle e unha ampla zona de 8 quilómetros a cada lado do mesmo a cambio dunha suma de 10 millóns de dólares e unha renda anual de 250 000 dólares{{cómpre referencia}}.
 
O 7 de xaneiro de 1914, o guindastre flotante ''Alexander La Valle'' realizou o primeiro tránsito completo polopola Canle. Con todo, non foi senón ata o 15 de agosto de 1914 cando o vapor Ancón inaugurou oficialmente oa Canle de Panamá. OA canle iniciou operacións as 24 horas do día en maio de 1963 coa instalación dundunha novonova alumadoiluminación fluorescente no corte Gaillard ou [[corte Culebra]] e nas tres [[esclusa]]s.
 
O ''Tratado Hay-Bunau-Varilla'', con todo, é moi contestado nas décadas seguintes. Panamá desexa recuperar o control da [[Zona doda Canle de Panamá|Zona doda Canle]]. As negociacións iniciáronse en 1970 entre o goberno dos EE.UU. e as autoridades panameñas. O 7 de setembro de 1977 o Presidente [[Jimmy Carter]] e o Xefe de Goberno de Panamá [[Omar Torrijos]] asinaron o ''Tratado Torrijos-Carter'', que lle dadaba a Panamá o control completo doda canle o 31 de decembro de 1999.
 
A canle está actualmente administradoadministrada pola ''[[Autoridade da Canle de Panamá]]''.
 
=== Cronoloxía ata 1999 ===
Liña 347:
=== Peaxes ===
A maior peaxe normal pagada por transitar a canle foi de US$317.142, pagado o [[7 de maio]] de [[2008]] polo cargueiro ''MSC Fabienne''<ref>{{cita publicación periódica|url=http://noticias.terra.com/noticias/articulo/html/act1287447.htm|título=Crucero paga cifra récord en Canal de Panamá|editor=Terra Noticias|data=10-06-2008|dataacceso=08-08-2009|lingua=castelán}}</ref><ref>{{cita publicación periódica|data=24-06-2008|título=ACP rectifica récord en pago de peaje|editor= La Prensa|url=http://mensual.prensa.com/mensual/contenido/2008/06/24/hoy/negocios/1416962.html
|dataacceso=08-08-2009}}</ref> O récord anterior era do cruceiro ''Norwegian Pearl'', da compañía ''Norwegian Cruise Line'', que pagariapagaría US$313.000 o [[7 de outubro]] de [[2007]].<ref>{{Cita web|url=http://mensual.prensa.com/mensual/contenido/2007/10/16/hoy/negocios/1146315.html|título=Crucero rompe récord en pago de peajes.|autor=La Prensa. Sección Economía & Negocios.|data= 16-10-2007|dataacceso=20-02-2008|lingua=castelán}}</ref> O récord doda peaxe máis baixo foi establecido en [[1928]] por [[Richard Halliburton]], que nadou a Canle pagando unha peaxe de só US$0,36.<ref>
{{cita publicación periódica|apelidos=Stanziola, Harry C. |data=6 de agosto de 2006|título= El cruce a nado del Canal |revista= La Prensa|volume= |número= |páxinas= |id= |url= http://mensual.prensa.com/mensual/contenido/2006/08/06/hoy/vivir/692843.html |dataacceso=3 de agosto de 2009 |cita= }}</ref> A súa travesía de 10 días comezou o [[14 de agosto]] e terminou o 23 do mesmo mes.<ref>{{Cita web|url=http://web.archive.org/web/http://www.pancanal.com/eng/noticiero/canal-faqs/index.html |título=Panama Canal Authority FAQ}}</ref> A tarifa de [[peaxe]] mediomedia é de ao redor de US$54.000.
 
Co propósito de mellorar a calidade do servizo ofrecido aos seus clientes, e debido ao conxestionamento que está sufrindo a canle ata que se complete a ampliación en 2014, a Autoridade da Canle de Panamá implantou un [[Tarifas de conxestión|servizo de reservas]], que ofrece cotas de tránsito para un máximo de 24 navíos por día que desexen garantir unha data de tránsito e unha travesía de 18 horas ou menos. As cotas de reserva están dispoñibles vía Internet ata cun ano de anticipación, e o interesado debe pagar unha tarifa preferencial ademais doda peaxe normal. Tamén está dispoñible a cota número 25 que se asigna por poxa ao mellor ofertante. O récord da maior tarifa paga mediante o sistema de [[Tarifas de conxestión|reserva de cotas e poxas da Canle de Panamá]] é de US$220.300 e ocorreu o [[24 de agosto]] de [[2006]]. O cliente foi o tanqueiro [[Panamax]] ''Erikoussa'',<ref>{{Cita web|url=http://ediciones.prensa.com/mensual/contenido/2007/04/24/hoy/negocios/960466.html|título=Récord en pago de peajes y reserva La Prensa.|autor=La Prensa. Sección Economía & Negocios.|data= 24-04-2007|dataacceso=20-02-2008|lingua=castelán}}</ref> que evitou unha fila de 90 navíos que se formou debido a traballos de mantemento na esclusa de Gatún, evitando así unha demora de sete días. A tarifa de reserva normal seria de apenas US$13.400.<ref>{{Cita web|url=http://mensual.prensa.com/mensual/contenido/2006/08/25/hoy/negocios/714407.html|título=Cupo de subasta del Canal alcanza récord.|autor=La Prensa. Sección Economía & Negocios.|data=25/08/2006|dataacceso=2/02/2014|lingua=castelán|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20090803154550/http://mensual.prensa.com/mensual/contenido/2006/08/25/hoy/negocios/714407.html|dataarquivo=03/08/2009|urlmorta=si}}</ref>
 
== Infraestrutura ==
{{Panorama|Panama canal panoramic view from the top of Ancon hill.jpg|3200px|[[Vista panorámica]] desde o [[Cerro Ancón]] da Canle de Panamá no sector cara ao [[Océano Pacífico]].}}
[[Ficheiro:Panama Canal Gatun Locks.jpg|miniatura|220px|Esclusas de Gatun nona Canle.]]
 
{{VT|Esclusas da Canle de Panamá }}
Durante a construción da Canle elimináronse máis de 183 millóns de m³ de material orixinalmente escavado que se se puxese nun tren de plataformas, daríalle a volta ao mundo catro veces.
 
Desde oDo punto de vista técnico, a Canle de Panamá é un dos maiores logros da enxeñaría moderna. Do Atlántico ao Pacífico mide 80 quilómetros de longo; ten unha profundidade de 12,8 metros no Atlántico e de 13,7 metros no Pacífico; o ancho é de 91 a 300 metros. Posúe dous portos terminais, un en cada océano; tres xogos de esclusas xemelgas, Miraflores, Gatún e Pedro Miguel, e un dos maiores lagos artificiais do mundo, o [[lago Gatún|Gatún]], que cobre 425 quilómetros cadrados e formouse por unha represa de terra construída a través da canle do río Chagres.
 
=== Ampliación ===
Liña 365:
[[Ficheiro:ACP conceptual view of the Third Set of Locks 02.jpg|miniatura|220px|dereita|Vista conceptual do terceiro xogo de esclusas neste momento en construción.]]
 
O [[24 de abril]] de [[2006]], o ex-presidente [[Martín Torrijos|Martín Torrijos Espino]] anunciou formalmente a proposta da [[ampliación da Canle de Panamá]], mediante a construción dun terceiro xogo de esclusas e a ampliación da canle de navegación. Este proxecto baséase na construción de novas esclusas, unha no lado Atlántico e outra no lado do Pacífico, para permitir o paso de buques tamaño [[Post-Panamax]], os cales, dado que superan o tamaño [[Panamax]], hoxe en día non poden navegar pola vía interoceánica. O custo aproximado desta operación segundo a Autoridade deda Canle de Panamá (ACP) será de 5.250 millóns de dólares.<ref>{{Cita web| url = http://www.dw-world.de/dw/article/0,2144,2212944,00.html | título = Panamá abre las compuertas al Canal del siglo XXI | ano = 2006 | obra = [[Deutsche Welle]] 23.10.2006 | dataacceso = 11/03/2008 | lingua = castelán}}</ref>
 
Recentes adaptacións ao regulamento interno da ACP e da Autoridade Nacional do Ambiente de Panamá (ANAM) eliminan barreiras burocráticas en miras ao proxecto de construción dun terceiro xogo de esclusas.
Liña 371:
O futuro deste proxecto decidiuse mediante un [[referendo de ampliación da Canle de Panamá (2006)|referendo nacional]], o cal foi anunciado o [[24 de xullo]] de 2006 polo presidente Martín Torrijos e que se levou a cabo o [[22 de outubro]] de 2006. Os resultados do referendo outorgaron un 76,83% dos votos<ref name="Washington">[http://www.washingtonpost.com/wp-dyn/content/article/2006/07/16/AR2006071600470.html ''Panama to Vote on Canal Expansion Oct. 22'', ''The Washington Post''] (en inglés)</ref> a favor do proxecto de ampliación e o 21,76% en contra.
 
As obras de ampliación da canle de Panamá deron inicio o luns 3 de setembro de 2007, coa detonación do cerro Cartagena situado ás ribeiras da canle. Pretendíase inaugurar as novas esclusas o 15 de agosto de 2014, data en que se conmemorará o primeiro centenario da canle de Panamá, aínda que unha crise xurdida por sobrecustos entre o consorcio Grupos Unidos pola Canle e a Autoridade da Canle de Panamá, atrasou seriamente os traballos de modo que a ampliazonampliación da Canle de Panamá foi finalmente inaugurada o 26 de xuño de 2016.<ref name="pca2016mar23">{{cita web |url=http://www.prensa.com/sociedad/Inauguracion-Canal-Panama-Transmision-minuto_0_4515298572.html |título=Inauguración de la ampliación del Canal de Panamá: Transmisión minuto a minuto |autor=La Prensa |data=26 de xuño de 2016 |dataacceso= 18 de setembro do 2016 lingua = castelán}}</ref>
 
== Prácticos honorarios ==
[[Ficheiro:06. Canal de Panama (24).JPG|miniatura|O cargueiro Hammonia Berolina de bandeira [[liberia]]na cruzando a canle de Panamá á altura das esclusas de Miraflores.]]
Durante os últimos cen anos, a Autoridade da Canle de Panamá designou algúns ''Prácticos Honorarios''. O máis recente destes foi o comodoro Ronald Warwick, que nun tempo foi capitán do RMS [[Queen Mary 2]], que atravesou a canle sendo capitán máis de 50 veces. Con anterioridadAnteriormente foino o capitán Raffaele Minotauro, Comandante Superior de buques, da histórica compañía italiana de navegación gobernamental, coñecida no mundo marítimo como a "Italian Line".
 
== Notas ==