Segunda guerra mundial: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
m {{Todas as ref|en}} |
m Bot: Cambio o modelo: Cite book |
||
Liña 119:
{{AP|Guerra civil española}}
[[Ficheiro:Bundesarchiv Bild 183-H25224, Guernica, Ruinen.jpg|miniatura|dereita|Ruínas de [[Gernika-Lumo|Guernica]] tralo [[bombardeo de Guernica|bombardeo]] por parte da [[Lexión Cóndor]]]]
Tralo estalido da guerra civil en [[España]], Hitler e Mussolini prestaron apoio militar ós [[Bando nacional|sublevados nacionalistas]] liderados polo xeneral [[Francisco Franco]],<ref name="Payne"/><ref>{{cita libro|título=Italian Intervention in the Spanish Civil War|nome=John F.|apelidos=Coverdale|editorial=Princeton University Press|ano=2015|isbn=9781400867905|p=74}}</ref> mentres que a Unión Soviética apoiou o goberno existente, a [[Segunda República Española|Segunda República]].<ref>{{cita libro|capítulo=Foreign Intervention in the Spanish Civil War|título=The Republic and the Civil War in Spain|pp=213-238|ano=1971|doi=10.1007/978-1-349-00058-6_11|isbn=978-1-349-00058-6|serie=Problems in Focus Series|editorial=Macmillan Education|nome-editor=Raymond|apelidos-editor=Carr|nome=Robert H.|apelidos=Whealey}}</ref> Máis de 30 000 voluntarios estranxeiros, coñecidos como as [[Brigadas Internacionais]], tamén loitaron no bando republicano contra os nacionalistas. Tanto Alemaña como a Unión Soviética empregaron esta [[guerra delegada]] como unha oportunidade para probar en combate as súas armas e tácticas máis avanzadas. O [[bombardeo de Guernica]] por parte da [[Lexión Cóndor]] en abril de 1937 provocou unha preocupación global temendo que a seguinte gran guerra incluiría [[bombardeo estratéxico|bombardeos de terror]] extensivos sobre brancos civís.<ref>{{
=== Invasión xaponesa da China ===
Liña 157:
[[Ficheiro:Maginot Line ln-en svg.svg|thumb|esquerda|Mapa da [[Liña Maginot]]]]
As forzas alemás lideradas polo xeneral [[Heinz Guderian]] [[Batalla de Francia|comezaron unha ofensiva contra Francia]] o 10 de maio de 1940, e adheríndose ó [[Plan Manstein]] Alemaña atacou tamén os países neutrais de [[Batalla de Bélxica|Bélxica]], [[Batalla dos Países Baixos|Países Baixos]] e [[Invasión alemá de Luxemburgo|Luxemburgo]].{{sfn|Evans|2008|pp=122–123}} Ese mesmo día forzas británicas desembarcaron en [[Invasión de Islandia|Islandia]] e nas [[Ocupación británica das Illas Feroe|Illas Feroe]] para previr unha posible invasión alemá destes territorios.{{Sfn|Dear|Foot|2001|p=436}}{{efn|Estados Unidos relevou posteriormente ós británicos cun destacamento de marines que chegou a [[Reiquiavik]] o 7 de xullo de 1941.<ref name="Schofield">{{Cita publicación periódica|apelidos=Schofield|nome=B. B.|ano=1981|título=The Defeat of the U-Boats during World War II|revista=Journal of Contemporary History|volume=16|número=1|pp=119–129|jstor=260619|doi=10.1177/002200948101600107}}</ref>|group=lower-alpha}} Os Estados Unidos, en colaboración co [[Henrik Kauffmann|enviado danés]] en [[Washington D.C.]], acordaron a protección de [[Groenlandia]], fundando a base política para o establecemento de bases militares en abril de 1941.<ref>{{cita libro|título=Phasing Out the Colonial Status of Greenland, 1945-54: A Historical Study|nome1=Erik|apelidos1=Beukel|nome2=Frede P.|apelidos2=Jensen|nome3=Jens Elo|apelidos3=Rytter|editorial=Museum Tusculanum Press|ano=2010|isbn=9788763525879|p=29}}</ref> Os [[Países Baixos]] e [[Bélxica]] foron invadidos empregando tácticas de ''[[Blitzkrieg]]'' nuns poucos días e semanas respectivamente.{{sfn|Shirer|1990|pp=721–3}} Alemaña circunvalou as fortificacións francesas da [[Liña Maginot]] e o corpo principal de forzas aliadas desprazadas en Bélxica mediante un movemento de flanqueo a través do espeso bosque da rexión das [[Ardenas]],{{sfn|Keegan|1997|pp=59–60}} que os aliados consideraban erroneamente unha barreira natural impenetrable para os vehículos blindados.<ref>{{
O 10 de xuño [[Invasión italiana de Francia|Italia invadiu Francia]], declarándolle a guerra tanto a Francia coma ó Reino Unido.{{sfn|Overy|Wheatcroft|1999|p=207}} [[París]] caeu perante ós alemáns o 14 de xuño e oito días despois [[Armisticio con Francia|Francia asinou un armisticio]] con Alemaña, quedando dividida en dúas zonas de ocupación controladas por Alemaña e Italia,<ref>{{Cita libro|apelidos=Umbreit|nome=Hans|ano=1991|capítulo=The Battle for Hegemony in Western Europe|nome-editor1=Klaus A.|apelidos-editor1=Maier|nome-editor2=P. S.|apelidos-editor2=Falla|título=Germany and the Second World War, Volume 2: Germany's Initial Conquests in Europe |editorial=Clarendon Press|isbn=978-0-19-822885-1|p=311}}</ref> xunto a un estado residual non ocupado baixo o réxime [[fascismo|fascista]] de [[Francia de Vichy|Vichy]], manténdose oficialmente neutral mais cunha postura política proalemá.<ref>{{cita publicación periódica|título=Wounding Memories: Mitterrand, Moulin, Touvier, and the Divine Half-Lie of Resistance|nome=John|apelidos=Hellman|revista=French Historical Studies|volume=19|número=2|ano=1995|pp=461-486|doi=10.2307/286783|jstor=286783}}</ref> Francia mantivo a súa frota pero, temendo que Alemaña se apropiase dela, o Reino Unido levou a cabo un [[ataque en Mers-el-Kébir|ataque]] o 3 de xullo para limitar a súa capacidade.<ref>{{Cita libro|apelidos=Brown|nome=David|ano=2004|título=The Road to Oran: Anglo-French Naval Relations, September 1939 – July 1940|editorial=Frank Cass|isbn=978-0-7146-5461-4|p=198}}</ref>
Liña 206:
[[Ficheiro:Carrier shokaku.jpg|thumb|right|Cazas [[Mitsubishi A6M2]] "Zero" partindo do [[portaavións]] xaponés [[Portaavións Shōkaku|''Shōkaku'']] xusto antes do [[ataque a Pearl Harbor]]]]
En agosto dese mesmo ano, os [[Partido Comunista de China|comunistas chineses]] lanzaron unha [[Ofensiva dos Cen Rexementos|ofensiva na China central]].<ref>{{cita libro|título=Peasant Nationalism and Communist Power: The Emergence of Revolutionary China, 1937-1945|nome=Chalmers A.|apelidos=Johnson|editorial=Stanford University Press|ano=1962|isbn=9780804700740|p=57}}</ref> Como represalia, o Xapón instituíu [[Sankō Sakusen|duras medidas]] nas zonas ocupadas para reducir os recursos humanos e materiais dispoñibles para os comunistas.<ref>{{
Os éxitos alemáns en Europa animaron ó Xapón a incrementar a presión nos territorios gobernados polos europeos no [[sueste asiático]].<ref>{{cita libro|título=International History of the Twentieth Century and Beyond|nome1=Antony|apelidos1=Best|nome2=Jussi|apelidos2=Hanhimaki|nome3=Joseph A.|apelidos3=Maiolo|nome4=Kirsten E.|apelidos4=Schulze|editorial=Routledge|ano=2008|isbn=9781134070817|capítulo=Japan, China and de Pacific War|p=74}}</ref> O goberno [[Países Baixos|neerlandés]] acordou fornecer ó Xapón con algunhas subministracións de petróleo procedente das [[Indias Orientais Holandesas]], pero as negociacións para un maior acceso ós seus recursos fracasaron en xuño de 1941.<ref>{{cite web |title=Japanese Policy and Strategy 1931 – July 1941 |website=US Army in WWII – Strategy and Command: The First Two Years |pp=45–66 |url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/USA/USA-P-Strategy/Strategy-2.html}}</ref><!-- formato? --> En xullo o Xapón enviou tropas ó sur de Indochina, ameazando así as posesións territoriais en oriente do Reino Unido e dos Países Baixos. Os Estados Unidos xunto ó Reino Unido e outros gobernos occidentais reaccionaron a este movemento conxelando os activos xaponeses e impoñéndolle un embargo total do petróleo.<ref>{{Cite journal|last=Anderson|first=Irvine H., Jr.|year=1975|title=The 1941 De Facto Embargo on Oil to Japan: A Bureaucratic Reflex|journal=Pacific Historical Review|volume=44|issue=2|jstor=3638003|pp=201-231|doi=10.2307/3638003}}</ref><ref>{{
Dende comezos de 1941 os Estados Unidos e o Xapón mantiveran negociacións nun intento de mellorar a súa relación e finalizar a guerra na China. Nestas negociacións o Xapón fixo unha serie de propostas que foron rexeitadas polos estadounidenses por consideralas "non axeitadas".<ref name=USAWWIIcp5>{{cite web |title=The decision for War |website=US Army in WWII – Strategy and Command: The First Two Years |pp=113–27 |url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/USA/USA-P-Strategy/Strategy-5.html}}</ref> Ó mesmo tempo os Estados Unidos, o Reino Unido e os Países Baixos mantiveron unha serie de conversas secretas para asegurar a defensa conxunta dos seus territorios no caso dun ataque xaponés.<ref name=USAWWIIcp4>{{cite web |title=The Showdown With Japan Aug–Dec 1941 |website=US Army in WWII – Strategic Planning for Coalition Warfare |pp=63–96 |url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/USA/USA-WD-Strategic1/USA-WD-Strategic1-4.html}}</ref> Roosevelt reforzou as [[Commonwealth das Filipinas|Filipinas]] (protectorado estadounidense coa súa independencia programada para o 1946) con forzas estadounidenses baixo o mando do xeneral [[Douglas MacArthur|MacArthur]],<ref name="Morton">{{
[[Ficheiro:The USS Arizona (BB-39) burning after the Japanese attack on Pearl Harbor - NARA 195617 - Edit.jpg|thumb|left|O [[USS Arizona]] afundíndose tralo ataque sorpresa xaponés a [[Pearl Harbor]] o 7 de decembro de 1941]]
O 17 de outubro o xeneral [[Hideki Tōjō]] converteuse no primeiro ministro do Xapón, e o 20 de novembro os xaponeses presentáronlle ós Estados Unidos unha proposta temporal como oferta final, pedindo a fin da axuda estadounidense á China e que se retomase a subministración de petróleo e outros recursos para o Xapón. A cambio prometeron non lanzar ningún ataque no sueste asiático e retirar as súas forzas das súas posicións no sur de Indochina.<ref name=USAWWIIcp5/> A contraoferta estadounidense tivo lugar o 26 de novembro, requirindo que o Xapón evacuara toda a China sen condicións e acordara pactos de non agresión con tódalas potencias do Pacífico.<ref>[http://www.ibiblio.org/pha/pha/congress/app-d.html#363 The United States Replies]. Investigation of the Pearl Harbor attack.</ref> Isto provocou que o Xapón se vira esencialmente forzado a escoller entre abandonar as súas ambicións territoriais na China ou obter pola forza os recursos naturais que precisaba nas Indias Orientais.<ref>{{Cite journal|last=Painter|first=David S.|year=2012|title=Oil and the American Century|journal=The Journal of American History|volume=99|issue=1|pages=24–39|doi= 10.1093/jahist/jas073}}</ref>{{efn|Wood, listando varios desenvolvementos militares e diplomáticos, indicou que "a ameaza para o Xapón non era puramente económica".{{sfn|Wood|2007|p=9}}|group=lower-alpha}} O exército xaponés non considerou a primeira opción, e moitos dos seus oficiais consideraron o embargo de petróleo como unha declaración de guerra velada.{{sfn|Lightbody|2004|p=125}}
O Xapón planeaba tomar pola forza as colonias europeas en Asia para crear un gran perímetro defensivo que chegaba ata o Pacífico central. Isto permitiríalles explotar os recursos naturais do sueste asiático esgotando ós Aliados nunha guerra defensiva.{{Sfn|Weinberg|2005|p=310}}{{efn|Dower chama a atención ó feito de que "a loita dos Aliados contra o Xapón espuxo os apuntamentos subxacentes da estrutura colonial europea e estadounidense. Xapón non invadiu países independentes no sur de Asia. Invadiu postos avanzados coloniais que os occidentais levaban dominando durante xeracións, dando por sentado a súa superioridade racial e cultural sobre os seus súbditos asiáticos". Dower continúa indicando que antes de que se fixesen patentes os horrores da ocupación xaponesa, moitos asiáticos responderon de forma favorable ás vitorias das forzas do Imperio Xaponés.<ref>{{
=== Estancamento do Eixe (1942–43) ===
[[Ficheiro:Franklin D. Roosevelt, Churchill, Giraud, and DeGaulle in Casablanca - NARA - 196990.jpg|thumb|right|[[Henri Giraud|Giraud]], [[Franklin D. Roosevelt|Roosevelt]], [[Charles De Gaulle|De Gaulle]] e [[Winston Churchill|Churchill]] na [[Conferencia de Casablanca]] en xaneiro de 1943]]
En xaneiro de 1942, o ''"Big Four"''<ref>{{
Durante 1942 os oficiais Aliados debateron cal sería a estratexia global axeitada que debían perseguir. Todos eles acordaron que a derrota de Alemaña era o obxectivo principal. Os estadounidenses favorecían un [[Operación Sledgehammer|ataque directo a grande escala]] a Alemaña a través de Francia, mentres que os soviéticos demandaban tamén unha segunda fronte. Os británicos pola súa banda argumentaron que as operacións militares debían ter como obxectivo as zonas periféricas para desgastar as forzas alemás, reducir a súa moral e reforzar os movementos de resistencia. Alemaña sería obxectivo dunha gran campaña de bombardeos, e a ofensiva final estaría liderada por divisións blindadas Aliadas sen empregar exércitos a grande escala.<ref>{{cite web |title=The First Full Dress Debate over Strategic Deployment. Dec 1941 – Jan 1942 |website=US Army in WWII – Strategic Planning for Coalition Warfare |pp=97–119 |url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/USA/USA-WD-Strategic1/USA-WD-Strategic1-5.html}}</ref> Eventualmente os británicos convenceron ós estadounidenses de que un desembarco en Francia non era factible en 1942 e que no seu lugar deberían centrarse en expulsar ó Eixe do norte de África.<ref>{{cite web |title=The Elimination of the Alternatives. Jul–Aug 1942 |website=US Army in WWII – Strategic Planning for Coalition Warfare |pp=266–92 |url=http://www.ibiblio.org/hyperwar/USA/USA-WD-Strategic1/USA-WD-Strategic1-12.html}}</ref>
Liña 227:
==== Pacífico (1942–43) ====
[[Ficheiro:Second world war asia 1937-1942 map en6.png|miniatura|esquerda|Avance [[Imperio do Xapón|xaponés]] no [[Océano Pacífico|Pacífico]] de 1937 ata 1942]]
A finais de abril de 1942 o Xapón e o seu aliado [[Tailandia]] conquistaran case por completo [[Birmania]], [[Batalla de Malaisia|Malaisia]], as [[Indias Orientais Holandesas]], [[Batalla de Singapur|Singapur]] e [[Rabaul]], inflixindo un severo número de baixas nas tropas Aliadas e atrapando a un gran número de prisioneiros.{{sfn|Beevor|2012|pp=247–267, 345}} Malia forte [[Batalla das Filipinas (1941–42)|resistencia]] das forzas estadounidenses e filipinas, a [[Commonwealth das Filipinas]] foi finalmente conquistada en maio de 1942, forzado o exilio do seu goberno.<ref name="Morton"/> En Birmania, o 16 de abril uns 7 000 soldados británicos foron arrodeados pola 33ª División xaponesa na [[batalla de Yenangyaung]] e posteriormente rescatados pola 38ª División chinesa.<ref>{{
A principios de maio de 1942 o Xapón comezou unha operación para [[Operación Mo|capturar Port Moresby]] por medio dun [[asalto anfibio]] e así cortar as comunicacións e liñas de subministracións entre os Estados Unidos e Australia. Este plan frustrouse cando unha forza de combate Aliada centrada en dous [[portaavións]] da frota estadounidense combateu ás forzas navais xaponesas na [[batalla do mar do Coral]].<ref>{{
[[Ficheiro:Marines rest in the field on Guadalcanal.jpg|right|thumb|[[Cuerpo de Marines de los Estados Unidos|Marines]] estadounidenses durante a [[Campaña de Guadalcanal|campaña]] de [[Guadalcanal, Illas Salomón|Guadalcanal]] en 1942]]
Coa súa capacidade ofensiva reducida de forma significativa como resultado da batalla de Midway, o Xapón centrouse nun tardío intento de capturar [[Port Moresby]] por medio dunha [[Campaña do Sendeiro de Kokoda|campaña por terra]] no [[Territorio de Papúa]].{{sfn|Weinberg|2005|p=339}} Ó mesmo tempo Estados Unidos planeou un contraataque na zona sur das [[Illas Salomón]], principalmente en [[Guadalcanal, Illas Salomón|Guadalcanal]], como primeiro paso para unha captura de [[Rabaul]], a principal base de operacións xaponesa no sueste asiático.<ref>{{
==== Fronte Oriental (1942–43) ====
A comezos de 1942 Alemaña e os seus aliados detiveron a súa ofensiva no centro e sur da Unión Soviética, mantendo a maior parte dos territorios conquistados durante todo o ano anterior.{{sfn|Glantz|2001|p=31}} En maio Alemaña repeleu as ofensivas soviéticas do [[Batalla do Estreito de Kerch|Estreito de Kerch]] e [[Segunda batalla de Kharkov|Kharkov]],<ref>{{
A mediados de novembro os alemáns [[Batalla de Stalingrado|tiñan tomado Stalingrado case por completo]] no medio dunha cruenta [[guerra urbana]] cando os soviéticos comezaron a súa segunda contraofensiva de inverno, comezando por unha operación para [[Operación Uranus|arrodear ás forzas alemás en Stalingrado]]{{sfn|Beevor|1998|pp=239–265}} e cun asalto no [[Operación Mars|saínte de Rzhev]] preto de Moscova, malia que esta última fracasou de forma significativa.<ref>{{
==== Europa occidental, Atlántico e Mediterráneo (1942–43) ====
[[Ficheiro:8th AF Bombing Marienburg.JPEG|right|thumb|Ataque de bombardeiros [[Boeing B-17 Flying Fortress]] á unha fábrica de [[Focke-Wulf]] en Alemaña o 9 de outubro de 1943]]
Aproveitando unha serie de pobres decisións do mando naval estadounidense, a [[Kriegsmarine|mariña alemá]] fixo estragos importantes na frota aliada nas operacións [[Operación Paukenschlag|''Paukenschlag'']] e [[Operación Neuland|''Neuland'']] na costa atlántica dos Estados unidos.<ref>{{
En agosto de 1942 os Aliados tiveron éxito repelendo un [[Batalla de Alam el Halfa|segundo ataque]] en [[El Alamein]]{{sfn|Keegan|1997|p=277}} e conseguiron [[Operación Pedestal|entregar subministracións]] á asediada [[Malta]], aínda que cun gran custo en baixas.<ref>{{
=== Pulo dos Aliados (1943–44) ===
[[Ficheiro:U.S. Soldiers at Bougainville (Solomon Islands) March 1944.jpg|miniatura|esquerda|Soldados estadounidenses xunto a un tanque [[M4 Sherman]] nas [[Illas Salomón]] en marzo de 1944]]
Trala Campaña de Guadalcanal os Aliados iniciaron varias operacións contra o Xapón no Pacífico. En maio de 1943 forzas estadounidenses e canadenses foron enviadas a [[Campaña das Aleutianas|eliminar as forzas xaponesas]] das [[Aleutianas]].<ref>{{
Mentres tanto na Unión Soviética, tanto os alemáns coma os soviéticos pasaron a primavera e comezos do verán de 1943 preparándose para varias ofensivas en Rusia central. O 4 de xullo de 1943 Alemaña [[Batalla de Kursk|atacou ás forzas soviéticas]] ó redor de [[Kursk]]. Nunha semana as forzas alemás víronse esgotadas tralos intentos de derrotar as ben construídas e graduais defensas soviéticas,<ref>{{Cite journal|last=Glantz |first=David M.|year=1986 |title=Soviet Defensive Tactics at Kursk, July 1943 |url=http://usacac.army.mil/cac2/cgsc/carl/download/csipubs/glantz2.pdf|series=CSI Report|número=11 |publisher=Combined Arms Research Library|ref=harv}}</ref><ref>{{
O 3 de setembro de 1943 os Aliados occidentais [[Invasión Aliada de Italia|invadiron a Italia continental]] forzando un [[Armisticio entre Italia e as forzas armadas Aliadas|armisticio de Italia cos Aliados]].{{Sfn|Kolko|1990|p=45}} Alemaña respondeu a isto desarmando ás forzas italianas, tomando o control de varios territorios de Italia,{{sfn|Mazower|2008|p=362}} e creando unha serie de liñas defensivas.<ref>{{
[[Ficheiro:Cairo conference.jpg|dereita|thumb|[[Chiang Kai-shek]], [[Franklin D. Roosevelt|Roosevelt]] e [[Winston Churchill|Churchill]] na [[Conferencia do Cairo (1943)|Conferencia do Cairo]] o 25 de novembro de 1943]]
No Atlántico, as [[Maio Negro (1943)|contramedidas Aliadas]] tornáronse máis efectivas cara a maio de 1943, provocando un considerable número de perdas de [[submarino]]s alemáns que forzaron un alto temporal na campaña naval alemá do Atlántico.<ref>{{
A [[Ofensiva de Leningrado-Novgorod|seguinte ofensiva soviética]] [[Batalla de Narva (1944)|foi detida na fronteira de preguerra]] [[estonia]]na polo [[Grupo Norte do Exército Alemán]] axudado por forzas estonianas, que tiñan a esperanza de restablecer a súa independencia nacional,<ref>{{cita publicación periódica|título=Professor Uluots, the Estonian Government in Exile and the Continuity of the Republic of Estonia in International Law|nome=L.|apelidos=Mälksoo|revista=Nordic Journal of International Law|volume=69|número=3|pp=289–316|ano=2000|doi=10.1163/15718100020296305|issn=0902-7351}}</ref> provocando unha desaceleración das subsecuentes operacións soviéticas na rexión do [[mar Báltico|Báltico]].{{Sfn|Glantz|2002|pp=367–414}} A finais de maio de 1944 os soviéticos conseguiran [[Ofensiva de Crimea|liberar]] [[Crimea]], expulsaran na súa maioría ás forzas do Eixe de [[Ucraína]] e comezaron a facer [[Primeira Ofensiva Jassy-Kishinev|incursións]] en [[Romanía]] que foron repelidas por tropas do Eixe.<ref name="Chubarov 2001 122">{{
Os Aliados conseguiron resultados mixtos en Asia continental. En marzo de 1944 os xaponeses levaron a cabo unha invasión das [[Operación U-Go|posicións británicas]] en [[Assam]], a [[India]],{{Sfn|Lightbody|2004|p=224}} e asediaron posicións da Commonwealth en [[Batalla de Imphal|Imphal]] e [[Batalla de Kohima|Kohima]].<ref name="Zeiler">{{
=== Cerco dos Aliados (1944) ===
[[Ficheiro:Approaching Omaha.jpg|miniatura|dereita|Tropas estadounidenses durante o [[desembarco de Normandía]] o 6 de xuño de 1944]]
O 6 de xuño de 1944 (o [[Día D]]), despois de tres anos de presión soviética,<ref name=rees406>{{
O 22 de xuño a Unión Soviética lanzou unha [[Operación Bagration|ofensiva estratéxica]] en [[Bielorrusia]] que destruíu o [[Grupo Central do Exército Alemán]] case por completo.<ref name="Zaloga 1996 7">{{
[[Ficheiro:Crowds of French patriots line the Champs Elysees-edit2.jpg|miniatura|esquerda|Desfile pola [[Avenida dos Campos Elisios]] trala liberación de [[París]] en 1944]]
En setembro de 1944 as tropas soviéticas entraron en [[República Federal Socialista de Iugoslavia|Iugoslavia]] forzando unha rápida retirada das tropas alemás en [[Grecia]], [[Albania]] e na propia Iugoslavia para non quedarse illadas do resto do exército alemán.<ref name="Evans 2008 653">{{Harvnb|Evans|2008|p=653}}</ref> Os [[partisanos iugoslavos|partisanos]] comunistas liderados por [[Josip Broz Tito]], que levaba liderando unha campaña de guerrillas con varios éxitos contra a [[ocupación alemá de Iugoslavia]] dende 1941, controlaban gran parte do territorio do país e comezaron unha serie de loitas para interromper a escapada das tropas alemás que estaban estacionadas no sur.<ref>{{cita publicación periódica|apelidos=Berger|nome=D. H.|ano=1995|título=The Use of Covert Paramilitary Activity as a Policy Tool: An Analysis of Operations Conducted by the United States Central Intelligence Agency|url=http://groups.uni-paderborn.de/kowag/geoeconomics/pdf/cia_6.pdf}}</ref> No norte de [[Serbia]] o exército Vermello, xunto a un limitado apoio de forzas búlgaras, asistiu ós partisanos nunha [[Ofensiva de Belgrado|liberación conxunta]] da capital [[Belgrado]] o 20 de outubro.<ref>{{cita publicación periódica|apelidos=Abram|nome=M.|ano=2012|título=20. Oktobar–Narratives of Identities in the Celebrations for Belgrade’s Liberation Day (1945-1961)|revista=History of Communism in Europe|volume=3|pp=169-187|doi=10.7761/HCE.3.169}}</ref> Uns poucos días despois os soviéticos realizaron un [[Ofensiva de Budapest|asalto masivo]] no territorio [[Hungría|húngaro]] [[Operación Panzerfaust|ocupado por Alemaña]] que se mantivo ata a [[Batalla de Budapest|caída]] de [[Budapest]] en febreiro de 1945.<ref>{{
A comezos de xullo de 1944 as forzas da Commonwealth no sueste asiático repeleron os asedios xaponeses en [[Assam]] e fixéronos retroceder ata o [[río Chindwin]],<ref name="Marston 2005 120">{{Harvnb|Marston|2005|p=120}}</ref> mentres que os chineses capturaron [[Myitkyina]].<ref>{{cita informe|apelidos=Taylor|nome=J. G.|ano=1957|título=Air supply in the Burma campaigns|editorial=AIR UNIV MAXWELL AFB AL RESEARCH STUDIES INST|id=ADA529960|tipo=Monográfico|url=http://oai.dtic.mil/oai/oai?verb=getRecord&metadataPrefix=html&identifier=ADA529960}}</ref> Na China continental os xaponeses obtiveron máis éxito, capturando Changsha a mediados de xuño e a cidade de [[Defensa de Hengyang|Hengyang]] a comezos de agosto.<ref>{{Harvnb|Jowett|Andrew|2002|p=8}}.</ref> Pouco tempo despois invadiron a provincia de [[Guangxi]], gañando varios enfrontamentos contra os chineses en [[Batalla de Guilin-Liuzhou|Guilin e Liuzhou]] cara a finais de novembro,<ref>{{
=== Colapso do Eixe e vitoria Aliada (1944–45) ===
[[Ficheiro:Yalta Conference 1945 Churchill, Stalin, Roosevelt.jpg|miniatura|dereita|[[Winston Churchill|Churchill]], [[Franklin D. Roosevelt|Roosevelt]] e [[Iosif Stalin|Stalin]] na [[Conferencia de Ialta]] de 1945]]
O 16 de decembro de 1944 Alemaña realizou un último intento na [[Fronte Occidental (segunda guerra mundial)|fronte occidental]] usando a maioría das súas reservas restantes para lanzar unha [[Batalla das Ardenas (1944)|contraofensiva masiva]] nas [[Ardenas]] co propósito de separar ós Aliados occidentais, arrodear grandes porcións das súas tropas e capturar o porto de [[Antuerpen]] para forzar un acordo político cos Aliados.<ref name="parkerxiii">{{
En febreiro os soviéticos chegaron a [[Ofensiva de Silesia|Silesia]] e [[Ofensiva de Pomerania oriental|Pomerania]], mentres que os Aliados occidentais [[Invasión Aliada de Alemaña|entraron en Alemaña]] polo oeste achegándose ata o [[río Rin|Rin]]. Cara a marzo as forzas aliadas cruzaron o Rin polo [[Operación Plunder|norte]] e polo [[Remagen|sur]] do [[río Ruhr|Ruhr]], [[Bolsa do Ruhr|arrodeando ó Grupo B do Exército Alemán]],<ref>{{
Varios cambios de liderado tiveron lugar durante este período. Roosevelt faleceu o 12 de abril e foi sucedido por [[Harry Truman]],<ref>{{cita libro|título=Conflict and Crisis: The Presidency of Harry S. Truman, 1945-1948|apelidos=Donovan|nome=Robert J.|editorial=University of Missouri Press|ano=1996|isbn=9780826210661|pp=7-9}}</ref> [[Benito Mussolini|Mussolini]] faleceu a mans dos [[Movemento de resistencia italiano|partisanos italianos]] o 28 de abril,<ref name="O'Reilly 2001 244">{{Harvnb|O'Reilly|2001||p=244}}</ref> e dous días despois [[Morte de Adolf Hitler|Hitler suicidouse]] e foi sucedido polo almirante [[Karl Dönitz]].<ref>{{Harvnb|Kershaw|2001|p=823}}</ref> As forzas alemás rendéronse en Italia o 29 de abril.{{Sfn|Wells|2013|p=xxix}} A [[Instrumento alemán de rendición|rendición total e incondicional de Alemaña]] foi asinada o [[Día da Vitoria en Europa|7 de maio]], facéndose efectiva ó finalizar o [[Día da Vitoria (Fronte Oriental)|8 de maio]],<ref name="Evans 2008 737">{{Harvnb|Evans|2008|p=737}}</ref> aínda que o Grupo Central do Exército Alemán [[Ofensiva de Praga|mantivo a resistencia]] en [[Praga]] ata o 11 de maio.<ref name="Glantz 1998 34">{{
[[Ficheiro:Reichstag after the allied bombing of Berlin.jpg|miniatura|esquerda|O [[Reichstag]] o 3 de xuño de 1945 trala súa captura por parte dos Aliados]]
No Pacífico as forzas estadounidenses xunto as forzas da [[Commonwealth de Filipinas]] avanzaron [[Campaña das Filipinas (1944–45)|nas Filipinas]], [[Batalla de Leyte|eliminando a última resistencia]] dos xaponeses en [[Leyte]] entre marzo e abril de 1945.<ref>{{cita libro|apelidos=Prefer|nome=N.N.|ano=2012|título=Leyte 1944|editorial=Casemate Publishers|ISBN=9781612001555|p=324}}</ref> [[Batalla de Luzón|Desembarcaron]] en [[Luzón]] en xaneiro de 1945<ref>{{
En maio de 1945 tropas australianas [[Campaña de Borneo (1945)|desembarcaron]] en [[Borneo]], capturando os campos petrolíferos da illa.<ref>{{cita publicación periódica|título=Prelude to invasion: covert operations before the re-occupation of Northwest Borneo, 1944-45|apelidos=Gin|nome= O. K.|revista=Journal of the Australian War Memorial|número=37|ano=2002|url=http://go.galegroup.com/ps/i.do?p=AONE&sw=w&u=litchfield_az&v=2.1&it=r&id=GALE%7CA120109460&sid=googleScholar&asid=0f55ef0d9d66fbe62b41bf612c311ee1}}</ref> Forzas británicas, estadounidenses e chinesas derrotaron ós xaponeses no [[Campaña de Birmania|norte de Birmania]] en marzo, continuando cun avance británico que chegou a [[Rangún]] cara ó 3 de maio.<ref name="Drea 2003 54-57"/> A China comezou un contraataque no [[Batalla de Hunan occidental|oeste de Hunan]] que tivo lugar entre o 6 de abril e o 7 de xuño de 1945.<ref>{{cita libro|apelidos=Wilson|nome=Dick|título=When Tigers Fight: The Story of the Sino-Japanese War, 1937-1945|ano=1982|editorial=Viking|isbn=978-0670760039|pp=246-248}}</ref> As forzas navais e anfibias estadounidenses tamén avanzaron cara ó Xapón, con vitorias nas batallas de [[Batalla de Iwo Jima|Iwo Jima]] en marzo e [[Batalla de Okinawa|Okinawa]] a finais de xuño.<ref>{{Harvnb|Jowett|Andrew|2002|p=6}}</ref> Ó mesmo tempo submarinos estadounidenses interceptaron as importacións xaponesas, reducindo drasticamente a capacidade xaponesa de dar subministracións ás súas forzas militares.<ref name="results of german and american submarines">{{cite web|last=Poirier |first=Michel Thomas |title=Results of the German and American Submarine Campaigns of World War II |url=http://www.navy.mil/navydata/cno/n87/history/wwii-campaigns.html |publisher=U.S. Navy |date=20 de outubro de 1999 |accessdate=13 de abril de 2008 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20080409052122/http://www.navy.mil/navydata/cno/n87/history/wwii-campaigns.html |archivedate=9 de abril de 2008 }}</ref>
O 11 de xullo os líderes aliados reuníronse en [[Postdam]], [[Conferencia de Postdam|confirmando os anteriores acordos]] sobre Alemaña,<ref name="Williams 2006 90">{{
== Resultados ==
Liña 314:
[[Ficheiro:Chinese civilians to be buried alive.jpg|miniatura|esquerda|Prisioneiros chineses soterrados vivos durante o [[masacre de Nanking]]]]
En Asia e no Pacífico as forzas de ocupación xaponesas mataron ó redor duns 7,5 millóns de civís, na súa maioría [[pobo chinés|chineses]].<ref>{{Harvnb|Dear|Foot|2001|p=290}}</ref><ref>{{cita web|url=http://www.hawaii.edu/powerkills/SOD.CHAP3.HTM|título=Statistics|apelidos=Rummell|nome=R. J|obra=Freedom, Democide, War|editorial=The University of Hawaii System|data-acceso=25 de xaneiro de 2010}}</ref> O crime de guerra xaponés de máis sona foi a [[Masacre de Nanking]], na que entre 50 e 300 mil chineses sufriron [[violación]]s e foron asasinados.<ref>{{Cita libro|apelidos=Chang|nome=Iris|ano=1997|título=The Rape of Nanking: The Forgotten Holocaust of World War II|lugar=Nova York|editorial=Basic Books|isbn=978-0-465-06835-7|p=102}}</ref> Segundo [[Mitsuyoshi Himeta]], rexistráronse 2,7 millóns de falecidos durante a aplicación da política de [[terra queimada]] denominada ''[[Sankō Sakusen]]'',<ref>{{
As forzas do Eixe fixeron uso tamén de armas [[guerra biolóxica|biolóxicas]] e [[guerra química|químicas]]. O [[Exército Imperial Xaponés]] empregou unha variedade deste tipo de armas durante a súa [[Segunda guerra sino-xaponesa|invasión e ocupación da China]]<ref>{{
Antes e durante a segunda guerra mundial non existía ningunha [[dereito positivo|lei positiva internacional]] ou [[costume internacional|costume]] [[dereito internacional humanitario|internacional humanitario]] con respecto á [[guerra aérea]].<ref>{{cita libro|título=Terror from the Sky: The Bombing of German Cities in World War II |ano=2010 |páxina=167 |editorial=Berghahn Books |isbn=1-84545-844-3}}</ref> A [[Luftwaffe]] alemá levou a cabo varios bombardeos masivos de zonas civís, os máis notables en [[Varsovia]], [[Rotterdam]] e [[Londres]], nos que se incluían como obxectivos [[hospital|hospitais civís]] e grupos de refuxiados que fuxían da guerra.<ref>{{Cita libro|apelidos=Hempel|nome=Andrew|ano=2000|título=Poland in World War II: An Illustrated Military History|ISBN=978-0-7818-0758-6|p=14}}</ref> Os Aliados pola súa banda realizaron tamén varios ataques a zonas civís, incluíndo o bombardeo de [[Toquio]] e das cidades alemás de [[Dresden]], [[Hamburgo]] e [[Colonia, Alemaña|Colonia]]. Este tipo de accións por parte dos Aliados tiveron como resultado a destrución de máis de 160 cidades e a morte de máis de 600 mil civís alemáns.<ref>{{cita novas|url= http://www.guardian.co.uk/world/2003/oct/22/worlddispatch.germany|título=Germany's forgotten victims|obra=The Guardian|lugar=Londres|data=22 de outubro de 2003|apelidos=Harding|nome=Luke|data-acceso=21 de xaneiro de 2010}}</ref> Os [[bombardeos de Hiroshima e Nagasaki]], nos que faleceron entre 129 000 e 246 000 civís e soldados xaponeses,<ref>{{cita publicación periódica|apelidos1=Mueller|nome1=J.|apelidos2=Mueller|nome2=K.|ano=1999|título=Sanctions of mass destruction|revista=Foreign Affairs|volume=78|número=3|pp=43-53|jstor=20049279}}</ref> foron a primeira e única vez da historia na que se empregaron [[arma nuclear|armas nucleares]] como arma ofensiva no transcurso dunha guerra.<ref>{{cita publicación periódica|apelidos=Tannenwald|nome=N.|ano=1999|título=The nuclear taboo: The United States and the normative basis of nuclear non-use|revista=International organization|volume=53|número=3|pp=433-468|doi=10.1162/002081899550959}}</ref><ref>{{cita libro|title=War, Violence, and Population: Making the Body Count |nome=James A.|apelidos=Tyner |page=49 |ano= 2009 |editorial=The Guilford Press|edición=1ª|isbn=1-6062-3038-7}}</ref>
Liña 352:
=== Avances tecnolóxicos e militares ===
[[Ficheiro:Bundesarchiv Bild 141-1880, Peenemünde, Start einer V2.jpg|miniatura|dereita|[[Foguete]] [[V-2]] lanzado dende unha plataforma fixa en [[Peenemünde]] en 1943]]
Os roles militares das [[aeronaves]] avanzaron significativamente durante a guerra, en funcións de [[recoñecemento aéreo|recoñecemento]], [[Caza (avión)|caza]], [[bombardeiro|bombardeo]] e [[apoio aéreo de proximidade]].<ref>{{cita libro|título=Military Aircraft, 1919-1945: An Illustrated History of Their Impact|serie=Weapons and warfare series|nome1=Justin D.|apelidos1=Murphy|nome2=Matthew A.|apelidos2=McNiece|editorial=ABC-CLIO|ano=2009|isbn=9781851094981|pp=ix-xi}}</ref> Entre as innovacións introducidas destacaron o [[transporte aéreo]], a capacidade de transportar rapidamente subministracións, equipamento e persoal,{{sfn|Tucker|Roberts|2004|p=76}} así como os [[bombardeo estratéxico|bombardeos estratéxicos]], o bombardeo de centros industriais e de poboación para reducir a capacidade inimiga de manterse na guerra.<ref>{{
A [[guerra naval]] avanzou en case tódolos aspectos, de forma máis notable no uso de [[portaavións]] e [[submarino]]s.<ref>{{cita libro|título=Aircraft Carriers: A History of Carrier Aviation and Its Influence on World Events, Volume I: 1909-1945|isbn=978-1574886634|ano=2006|oclc=933516683|editorial=Potomac Books|edición=2ª}}</ref>{{sfn|Dear|Foot|2001|p=1070-1071}} Malia que a guerra [[aeronáutica]] tivo pouco éxito relativo nos comezos da guerra, as accións militares en [[Batalla de Tarento|Tarento]], [[Ataque a Pearl Harbor|Pearl Harbor]] e no [[Batalla do mar do Coral|mar do Coral]] estableceron ó portaavións como o navío principal no lugar do [[acoirazado]].{{sfn|Tucker|Roberts|2004|p=163}}<ref>{{Cita libro|apelidos1=Bishop|nome1=Chris|apelidos2=Chant|nome2=Chris|título=Aircraft Carriers: The World's Greatest Naval Vessels and Their Aircraft|p=7|editorial=Silverdale Books|ano=2004|isbn=1-84509-079-9}}</ref><ref>{{Cita libro|apelidos1=Chenoweth|nome1=H. Avery|apelidos2=Nihart|nome2=Brooke|título=Semper Fi: The Definitive Illustrated History of the U.S. Marines|editorial=Main Street|ano=2005|isbn=1-4027-3099-3|p=180}}</ref> No [[Océano Atlántico|Atlántico]], os [[portaavión de escolta|portaavións de escolta]] foron unha parte vital dos convois [[Aliados da segunda guerra mundial|Aliados]], incrementando o radio de protección aérea efectivo.<ref>{{Cita libro|apelidos1=Sumner|nome1=Ian|apelidos2=Baker|nome2=Alix|ano=2001|título=The Royal Navy 1939–45|editorial=Osprey Publishing|isbn=978-1-84176-195-4|p=25}}</ref> Os portaavións resultaban tamén máis económicos que os acoirazados por mor do baixo custo relativo das aeronaves<ref>{{Cita libro|apelidos=Hearn|nome=Chester G.|ano=2007|título=Carriers in Combat: The Air War at Sea|editorial=Stackpole Books|isbn=978-0-8117-3398-4|p=14}}</ref> e o seu menor [[blindaxe]].<ref>{{Cita libro|apelidos-editor1=Gardiner|nome-editor1=Robert|apelidos-editor2=Brown|nome-editor2=David K.|ano=2004|título=The Eclipse of the Big Gun: The Warship 1906–1945|editorial=Conway Maritime Press|isbn=978-0-85177-953-9|p=52}}</ref> Os submarinos, xa probados de forma efectiva durante a [[primeira guerra mundial]],<ref name="Bur&Ryd 1995 15-16">{{Cita libro|apelidos1=Burcher|nome1=Roy|apelidos2=Rydill|nome2=Louis|ano=1995|título=Concepts in Submarine Design|editorial=Cambridge University Press|isbn=978-0-521-55926-3|pp=15-16}}</ref> foron unha parte importante para ámbolos dous bandos. Os británicos enfocaron o seu desenvolvemento nas tácticas e armas [[guerra antisubmarina|antisubmarinas]], como o [[sonar]] e os convois, mentres que Alemaña centrouse en mellorar a súa capacidade ofensiva con deseños como o [[Submarino alemán Tipo VII|submarino Tipo VII]], os [[U-Boot]] e as [[Rudeltaktik|tácticas de manda]].<ref name="Bur&Ryd 1995 15-16"/> A vitoria aliada viuse gradualmente favorecida polas melloras tecnolóxicas como os [[Foco Leigh|focos Leigh]],{{sfn|Owen|2007|pp=94-95}} as armas [[Hedgehog]]{{sfn|Owen|2007|p=144}} e [[Squid]],{{sfn|Owen|2007|p=154}} e os [[Torpedo FIDO|torpedos guiados]].{{sfn|Owen|2007|pp=159-160}}
Liña 368:
A guerra é unha figura prominente na literatura mundial, particularmente abundante na segunda metade do [[século XX]], estando presente en miles de [[novela]]s e outras obras literarias,<ref>{{cita libro|título=World War II in Literature for Youth: A Guide and Resource Book|nome1=Patricia Hachten|apelidos1=Wee|nome2=Robert James|apelidos2=Wee|editorial=Scarecrow Press|ano=2004|isbn=9780810853010}}</ref> moitas delas conmemorando os eventos nas distintas frontes de batalla,{{sfn|Holsinger|Schofield|1992|p=12}} as accións de [[espionaxe]]{{sfn|Holsinger|Schofield|1992|p=56}} e os homes e mulleres que participaron e víronse afectados pola guerra.{{sfn|Holsinger|Schofield|1992|p=1}} Pola súa parte, os grupos e eventos de recreación da segunda guerra mundial, que experimentaron un auxe a partir dos anos 1970,<ref>{{cita libro|título=The History Buff's Guide to World War II: Top Ten Rankings of the Best, Worst, Largest, and Most Lethal People and Events of World War II|nome=Thomas R.|apelidos=Flagel|editorial=Sourcebooks, Inc.|ano=2012|isbn=9781402271465|p=344}}</ref> procuran a [[recreación histórica]] da guerra con eventos de [[historia vivente]] e recreacións de operacións tácticas e batallas co obxectivo de axudar a revivir os eventos e experiencias da guerra cun carácter educativo.<ref>{{cita libro|título=Basic Guide for World War II Reenacting|nome=David R.|apelidos=Hustler|editorial=Dorrance Publishing|ano=2012|isbn=9781434912428|p=16}}</ref>
A guerra serviu tamén de fonte para moitos filmes e programas de televisión, converténdose nun dos xéneros máis populares, influentes e economicamente lucrativos no cinema.<ref>{{cita enciclopedia|título=War movies|enciclopedia=Encyclopaedia of Contemporary American Culture|p=764|nome1=Robert|apelidos1=Gregg|nome2=Gary W.|apelidos2=McDonogh|nome3=Cindy H.|apelidos3=Wong|editorial=Routledge|ano=2005|isbn=9781134719297}}</ref> A produción de filmes de guerra no Reino Unido e nos Estados Unidos chegou o seu punto álxido a comezos e mediados mediados dos anos 1950,<ref>{{
A temática continuou sendo popular no resto do século XX e a comezos do XXI, aínda que nun número máis reducido, incluíndo filmes como ''[[Patton (filme)|Patton]]'' (1970),<ref name="WW2film">{{cita libro|título=World War II, Film, and History|editorial=Oxford University Press|ano=1996|nome1=John Whiteclay|apelidos1=Chambers|nome2=David|apelidos2=Culbert|isbn=9780199728732|p=5}}</ref> ''[[Kelly's Heroes]]'' (1970), ''[[Midway (filme)|Midway]]'' (1976),<ref name="WW2film"/> ''[[A Bridge Too Far]]'' (1977), ''[[The Big Red One]]'' (1980),<ref name="partfive"/> ''[[Escape to Victory]]'' (1981),<ref name="filmholo"/> ''[[Hope and Glory]]'' (1987), ''[[The Thin Red Line]]'' (1998),<ref name="partfive"/> ''[[Saving Private Ryan]]'' (1998), ''[[Enemy at the Gates]]'' (2001), ''[[Pearl Harbor (filme)|Pearl Harbor]]'' (2001) e ''[[Flags of Our Fathers]]'' (2006) entre outros. Xa no século XXI producíronse varias series de televisión populares, incluíndo as miniseries ''[[Band of Brothers]]'' (2001), ''[[Dunkirk]]'' (2004) e ''[[The Pacific]]'' (2010). A maioría dos filmes sobre a segunda guerra mundial representárona dende a perspectiva dos Aliados, cunha consideración da guerra como necesaria e cunha visión dun bando bo (os Aliados) loitando contra un bando malo (o Eixe).<ref>{{cita publicación periódica|apelidos=Pollard|nome=T|ano=2002|título=The Hollywood war machine|revista=New Political Science|volume=24|número=1|pp=121-139|doi=10.1080/07393140220122671}}</ref><ref>{{cita libro|título=Monsters in the Mirror: Representations of Nazism in Post-war Popular Culture|nome1=Sara|apelidos1=Buttsworth|nome2=Maartje M.|apelidos2=Abbenhuis|editorial=ABC-CLIO|ano=2010|isbn=9780313382161|pp=xix-xx}}</ref> Algunhas excepcións a este punto de vista foron os filmes ''[[Cross of Iron]]'' (1977),<ref name="partfive">{{cite web|title=The 50 greatest World War II movies: part five|url=http://www.timeout.com/london/film/the-50-greatest-world-war-ii-movies-part-five|work=Time Out Magazine|accessdate=20 de outubro de 2016|date=2009|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20140716071232/http://www.timeout.com/london/film/the-50-greatest-world-war-ii-movies-part-five|data-arquivo=3 de agosto de 2014|urlmorta=si|nome1=Adam Lee|apelidos1=Davies|nome2= Dave|apelidos2= Calhoun|nome3= Paul|apelidos3= Fairclough|nome4= David |apelidos4=Jenkins|nome5= Tom |apelidos5=Huddleston|nome6= Quentin |apelidos6=Tarantino|ligazón-autor6=Quentin Tarantino}}</ref> ''[[Das Boot]]'' (1981),<ref name="partfive"/> ''[[Stalingrad (filme de 1993)|Stalingrad]]'' (1993), ''[[Der Untergang]]'' (2004) e ''[[Letters from Iwo Jima]]'' (2006) entre outros.
|