Lapurdi: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
engado control de autoridades |
m Arranxos varios |
||
Liña 5:
==Historia==
=== Idade Antiga ata a desaparición do Ducado de Vasconia ===
Segundo testemuñan os restos do home de [[Neanderthal]] atopados en [[Bidarte]], [[Biarriz]] (cidade chamada en éuscaro ''[[Miarritze]]''), [[Hiriburu]] e [[Lehuntze]] a rexión que máis tarde recibiría o nome de Labort xa estaba poboado no [[Paleolítico Medio]].
Os [[Roma Antiga|romanos]] penetraron nestas terras [[Aquitania|aquitanas]] un século a.c: [[Craso]] (56 a.c), [[Agripa]] (38-39 a.c) e [[Augusto]] (27 a.c) entre outros. O mesmo nome de [[Labort]] é de orixe latina ao parecer, pois naquela época sobre o que hoxe en día é [[Baiona, Francia|Baiona]] existía un forte romano chamado ''Lapurdum''. Por aquel entón o [[éuscaro]] atópase na súa fase [[protovasco]] e mostra diso son os teónimos e as inscricións atopadas (''sembe/seme'' fillo, cison/gizon home, ''anderexo/anderetxo'' dama) e non temos mostras de retroceso a pesar da conquista romana de [[Aquitania]] (56 a.c) tal e como ocorreu con outras linguas prerromanas e preindoeuropeas.
==== Caída do [[Imperio Romano]] ====
Co debilitamento do [[Imperio Romano]] os [[vándalos]] e [[alanos]] chegaron en [[407]] aos [[Pireneos]] seguidos máis adiante polos [[visigodos]] que penetraron pola calzada romana que vai de [[Bordeus]] a [[Astorga]], para logo atravesar o antigo territorio vascón e estenderse polos pobos veciños. Francos e godos emprenderon diversas expedicións hostís en terras de vascones, os [[francos]] polo norte e os [[godos]] por sur. Neste período de inestabilidade moitos dos poboados primitivos, non cristiáns e que non se atopaban baixo o radio de protección das vilas e fortes quedaron baleiros, para co fortalecemento dos vascones cara ao século V volveren ser repoboados.
Coa retirada dos godos estas terras quedaron en mans francas, nacendo así o [[Ducado de Vasconia]] e nomeando a [[Xenial]] primeiro duque deste ([[602]]). O patricio e logo [[Duque Félix]] ([[660]]-[[670]]) unificou Vasconia e Aquitania baixo o nome de [[Ducado Vasconia-Aquitania]], sendo [[Lupo I]] ([[670]]-[[710]]) nomeado duque e sucesor deste á súa morte. Coa desaparición final do [[Reino de Tolosa]] ([[660]]) as terras que lle correspondían ao Ducado de Vasconia pasaron a mans do aquitano.
Os [[Arabia|árabes]] entraron na [[Península Ibérica]] desde [[Xibraltar]] e chegaron ata [[Tolosa, Francia|Tolosa]] e [[Poitiers]]. Eudón o grande venceunos en [[Tolosa, Francia|Tolosa]] no ano [[711]] e na batalla de [[Poitiers]] con axuda de [[Carlos Martel]]. O Ducado de Vasconia-Aquitania mantívose independente ata a conquista en [[768]] por parte dos francos. A pesar dos moitos levantamentos vascones entre os séculos VII-XI estas terras seguiron unidas a Aquitania. Os normandos atacaron o ducado no ano [[846]] e fixéronse con [[Labort]] ata que o duque de [[Gascuña]] os expulsou en [[982]]. Debido ás distintas guerras e necesidades de defenderse o Ducado de Vasconia dividiuse en distintas unidades administrativas, formándose o '''Vizcondado de Labort''' baixo protección do [[Reino de Navarra]].
Liña 20:
==== Reino de Navarra e Aquitania ====
O duque de [[Gascuña]] [[Sancho Guillén]] en pago dunha débeda contraída co seu sobriño [[Sancho Garcés III]] deulle a terras de Labort e a [[Baixa Navarra]] (ao redor do [[1030]]). Este creou entón os ducados de [[Baigorri]] e Labort, pero á súa morte os seus fillos fixéronse coas terras do pai, quedando en mans de [[García Sánchez III de Navarra]] as terras da [[A Rioxa|Rioxa]], [[La Bureba]], [[Álava]], [[Biscaia]] e [[Guipúscoa]] , pero os ducados de Labort e [[Baigorri]] pasaron entón a mans de [[Aquitania]] e [[Gascuña]], mantendo a súa autonomía e goberno, o val da [[Baixa Navarra]] e as súas comarcas volveron a [[Gascuña]] ata o século [[XII]].
En [[1152]] [[Henrique II de Inglaterra]] casa con [[Leonor de Aquitania]] e o condado pasa a mans da coroa de [[Inglaterra]]. Como os levantamentos repetíanse continuamente [[Ricardo Corazón de León]] casou coa filla de [[Sancho VI o Sabio]], [[Berenguela de Navarra]] separando así [[Baiona, Francia|Baiona]] de Labort, [[Baiona, Francia|Baiona]] quedou en mans do rei e [[Uztaritz]] converteuse na capital de [[Labort]] ([[1174]]). Debido a isto o comercio en [[Baiona, Francia|Baiona]] desenvolveuse considerablemente, creando conflitos cos pobos e cidades agrícolas de [[Labort]].
En [[1193]] o vizconde [[Guillaume Raymond]] vendeu os seus dereito a [[Henrique II de Inglaterra]].Os ingleses proclamaron a liberdade do pobo chairo e fixeron fronte aos nobres do lugar, quitándolles o rei de Inglaterra todos os dereitos á nobreza e dando por terminado o réxime feudal: desde [[1193]] en diante non houbo nobres en Labort e os foros defenderon os dereitos dos seus habitantes.
O rei de [[Inglaterra]] creou o cargo do [[baile]] como representante real, aínda que desde [[1498]] en diante só se ocupou de asuntos militares, pois os administrativos e xudiciais estaban en mans dos funcionarios. O goberno de Labort estaba en mans do [[Biltzar]] (consello en [[éuscaro]]), onde se trataban os asuntos xerais de Labort e estaba formado polos alcaldes deste territorio histórico. Desde [[1314]] ten escritos os seus foros e costumes.
==== Desde a abolición da nobreza ata a Revolución Francesa ====
Durante tres séculos estivo baixo administración inglesa para en [[1450]] segundo o [[Tratado de Ayherre]] pasar a mans da coroa francesa unha vez terminada a [[Guerra dos Cen Anos]]. Os privilexios de [[Baiona, Francia|Baiona]] que tivo coa coroa Inglesa desapareceron, pero os seus usos e costumes foron recuperados e revisados para en [[1514]] ser aceptadas polo Parlamento de [[Bordeos]] como as leis para todo Labort, leis que se perpetuaron ata a [[Revolución Francesa]].
A crise do século XVII tivo grande efecto en Labort, a desaparición do feudalismo e o desenvolvemento mercantil e industrial provocou o enfado da nobreza ao non formar parte de leste e ao perder os seus dereitos sobre os agricultores. Por mor disto houbo grandes conflitos entre 1654-1655, o que levou a que [[Luís XIII de Francia|Luís XIII]] e [[Luís XIV de Francia|Luís XIV]] recortasen os dereitos dos vascófonos do [[País Vasco francés]], provocando máis levantamentos populares.
{{PaísVasco}}
| |||