Vicerreinado de Nova España: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
Sen resumo de edición
Liña 1:
{{Atención|1=Tradución incompleta de [[:es:Virreinato de Nueva España]]|data=xaneiro de 2017}}
{{Estado desaparecido
{{País desaparecido
| nome_oficial = Vicerreinado de Nova España
| nome_completonome_oficial = VirreinatoVicerreinado de NuevaNova España
| nome_completo = Virreinato de Nueva España
| nome_común =
| nome_común =
| continente = América
| continente = América
| forma_de_goberno = Vicerreinado de España
| relixión = [[Igrexa Católica|Católica]]
| época = [[Imperio español]]
| evento_anterior1 = [[Conquista de México]]
| ano_evento_anterior1 = [[1519]] - [[1521]]
| data_evento_anterior1 =
| evento_comezo = Creación do vicerreinado por [[Real cédula]]
| ano_inicioano_comezo = 1535
| data_inicio = 12 de outubro
| idioma_oficial = [[Lingua castelá|Castelán]]
| idioma_non_oficial = linguas indíxenas
| evento1 = [[Tratado de Adams-Onís]]
| ano_evento1 = 1819
| data_evento1 = 22 de febreiro
| evento2 = Abolición do vicerreinado polo [[Trienio Liberal]]
| ano_evento2 = 1820
| data_evento2 = 31 de maio
| evento3 = [[Tratados de Córdoba]] da [[Provincia da Nova España]]
| ano_evento3 = 1821
| data_evento3 = 24 de agosto
| evento4 = [[Acta de Independencia de América Central|Independencia de Centroamérica]]
| ano_evento4 = 1821
| data_evento4 = 15 de setembro
| evento_fin = [[Independencia de México|Consumación da independencia de México]]
| ano_fin = 1821
| data_fin = 27 de setembro
| p1 = Imperio azteca
| s1 = Luisiana (Nova Francia)
| s2p2 = TerritorioSeñorío de OregónTlaxcala
| p3 = Señorío de Tututepec
| s3 = Floridas
| p4 = Señorío de Cuzcatlán
| s4 = Primeiro Imperio Mexicano
| p5 = Imperio purépecha
| s5 = Capitanía Xeneral de Cuba
| p6 = Cacicazgos maias en Yucatán
| s6 = Capitanía Xeneral de Porto Rico
| s7p7 = Capitanía XeneralReino de Santo DomingoZaachila
| p8 = Reino de Tondo
| s8 = Capitanía Xeneral das Filipinas
| p9 = Indios Pueblo
| bandeira_s1 =
| s1 = Luisiana (Nova Francia)
| bandeira_s2 = US flag 23 stars.svg
| s2 = Territorio de Oregón
| banderia_s3 = US flag 23 stars.svg
| s3 = Floridas
| bandeira_s4 = Flag of the Three Guarantees.svg
| s4 = Primeiro Imperio Mexicano
| bandeira_s5 = Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg
| s5 = Capitanía Xeneral de Cuba
| bandeira_s6 = Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg
| s6 = Capitanía Xeneral de Porto Rico
| bandeira_s7 = Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg
| s7 = Capitanía Xeneral de Santo Domingo
| bandeira_s8 = Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg
| s8 = Capitanía Xeneral das Filipinas
| ano_s1 = 1803
| bandeira_p1 = CodexMendoza01.jpg
| ano_s2 = 1819
| bandeira_p2 =
| ano_s3 = 1819
| bandeira_p3 =
| ano_s4 = 1821
| bandeira_p4 = Emblema de Cuzcatlan.svg
| ano_s5 = 1821
| bandeira_p5 = Glifo Michhuahcān.png
| ano_s6 = 1821
| bandeira_p6 = Cacicazgos mayas - es.svg
| ano_s7 = 1821
| bandeira_p7 = Zapotecos.png
| ano_s8 = 1821
| imaxe_bandeirabandeira_p8 = Lakandula's Flag of Cross of Burgundy.svg
| bandeira_p9 =
| lenda_bandeira = Cruz de Borgoña
| bandeira_s1 = Flag_of_France.svg
| imaxe_escudo =
| bandeira_s2 = US flag 23 stars.svg
| símbolo =
| mapbanderia_s3 = MapUS offlag the23 Viceroyalty of New Spainstars.svg
| bandeira_s4 = Flag of the Three Guarantees.svg
| map_caption = Máxima extensión do Vicerreinato de Nova España, coa incorporación da [[Luisiana (Nova Francia)|Luisiana]] (1764 - 1803). En verde claro o territorio non controlado de forma efectiva, pero reclamado como parte do vicerreinado.
| bandeira_s5 = Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg
| capital = [[Ficheiro:Coat of arms of New Spain's Capital.svg|15px]] [[Ciudad de México]]
| bandeira_s6 = Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg
| título_líder = [[Rei]]
| bandeira_s7 = Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg
| líder1 = [[Carlos I de España|Carlos I]]
| bandeira_s8 = Flag of Spain (1785-1873 and 1875-1931).svg
| ano_líder1 = [[1516]] - [[1556]]
| ano_p1 = 1520
| líder2= [[Fernando VII de España|Fernando VII]] (''[[de jure]]'') <ref name=Fernando>En maio de 1808 producíronse as denominadas «[[Abdicacións de Baiona]]», proceso polo cual Carlos IV e Fernando VII cederon os seus dereitos ao Trono en favor de [[Napoleón Bonaparte]] quen, á súa vez, cedeullos ao seu irmán [[José Bonaparte|José]]. Nin o [[Consello de Castela]] nin as autoridades das posesións de ultramar recoñeceron como o seu soberano a José, declarando a Fernando como único rei lexítimo. A [[Guerra de Independencia española|guerra contra as tropas francesas na Península]] e a falta dunha autoridade clara provocaron un baleiro que levaría ás posesións americanas cara á súa independencia.</ref>
| ano_p2 = 1520
| moeda = [[Real español]]
| ano_p3 = 1522
| ano_líder2 = [[1808]] - [[1833]] <ref name=Fernando/>
| ano_p4 = 1528
| título_gobernante = [[Rei|Vicerrei]]
| ano_p5 = 1530
| gobernante1 = [[Antonio de Mendoza y Pacheco]]
| ano_p6 = 1546
| ano_gobernante1 = [[1535]] – [[1550]]
| ano_p7 = 1563
| gobernante2 = [[Juan Ruiz de Apodaca]]
| ano_p8 = 1589
| ano_gobernante2 = [[1816]] – [[1821]]
| gobernante3ano_p9 = 1598
| ano_s1 = 1803
| ano_gobernante3 =
| datos_ano1 ano_s2 = 17901819
| ano_s3 = 1819
| datos_superficie1 = 7.000.000
| ano_s4 = 1821
| datos_poboación1 = 6.000.000
| datos_ano2 ano_s5 = 1821
| ano_s6 = 1821
| datos_poboación2 =
| datos_ano3 ano_s7 = 1821
| ano_s8 = 1821
| datos_poboación3 =
| imaxe_bandeira = Flag of Cross of Burgundy.svg
| xentilicio = novohispano (a)
| lenda_bandeira = Cruz de Borgoña
| imaxe_escudo =
| símbolo =
| imaxe_mapa = Map of the Viceroyalty of New Spain.svg
| localización_lenda = Máxima extensión do Vicerreinato de Nova España, coa incorporación da [[Luisiana (Nova Francia)|Luisiana]] (1764 - 1803). En verde claro o territorio non controlado de forma efectiva, pero reclamado como parte do vicerreinado.
| capital = [[Ficheiro:Coat of arms of New Spain's Capital.svg|15px]] [[Ciudad de México]]
| título_líder = [[Rei]]
| líder1 = [[Carlos I de España|Carlos I]]
| ano_líder1 = [[1516]] - [[1556]]
| líder2= [[Fernando VII de España|Fernando VII]] (''[[de jure]]'') <ref name=Fernando>En maio de 1808 producíronse as denominadas «[[Abdicacións de Baiona]]», proceso polo cual Carlos IV e Fernando VII cederon os seus dereitos ao Trono en favor de [[Napoleón Bonaparte]] quen, á súa vez, cedeullos ao seu irmán [[José Bonaparte|José]]. Nin o [[Consello de Castela]] nin as autoridades das posesións de ultramar recoñeceron como o seu soberano a José, declarando a Fernando como único rei lexítimo. A [[Guerra de Independencia española|guerra contra as tropas francesas na Península]] e a falta dunha autoridade clara provocaron un baleiro que levaría ás posesións americanas cara á súa independencia.</ref>
| moeda = [[Real español]]
| ano_líder2 = [[1808]] - [[1833]] <ref name=Fernando/>
| título_gobernante = [[Lista de vicerreis de Nova España|Vicerrei]]
| gobernante1 = [[Antonio de Mendoza y Pacheco]]
| ano_gobernante1 = [[1535]] – [[1550]]
| gobernante2 = [[Juan Ruiz de Apodaca]]
| ano_gobernante2 = [[1816]] – [[1821]]
| gobernante3 =
| ano_gobernante3 =
| datos_ano1 = 1790
| datos_superficie1 = 7.000.000
| datos_poboación1 = 6.000.000
| datos_ano2 =
| datos_poboación2 =
| datos_ano3 =
| datos_poboación3 =
| xentilicio = novohispano (a)
}}
[[Ficheiro:Map of the Viceroyalty of New Spain.svg|miniatura|300px|'''Máxima extensión do Vicerreinado de Nova España''', coa incorporación da [[Luisiana (Nova Francia)|Luisiana]] (1764 - 1803). En verde claro o territorio non controlado de forma efectiva, pero reclamado como parte do vicerreinado.]]
O '''Vicerreinado de Nova España'''<ref name="Diciopedia">Ver entrada de «Portocarrero Lasso de Vega, Melchor». {{cita libro |título=Diciopedia do século 21 |isbn=9788482893600 |outros=Isaac Díaz Pardo, Víctor F. Freixanes, Antón Mascato (edición)|ano=2007 |editor=Editorial Galaxia |páxina=1679|volume=3}}</ref> foi unha [[estado|entidade territorial]] integrante do [[Imperio español]], establecida pola [[Monarquía Española|Coroa]] durante a etapa do seu dominio no Novo Mundo, entre os [[século XVI|séculos XVI]] e [[século XIX|XIX]]. Foi creada tras a conquista dos pobos indíxenas establecidos na zona meridional de [[América do Norte]].
 
Liña 102 ⟶ 129:
== Dous territorios diferenciados no vicerreinado ==
 
[[Ficheiro:Viceroyalty_of_the_New_Spain_1819_(without_Philippines).png|miniatura|200px300px|'''A Nova España en 1819''', despois do [[Tratado de Adams-Onís]].<br><small>Non de 1819 (non incluídos os territorios insulares do Océano Pacífico</small>).]]
=== Capitanía Xeneral de Guatemala ===
{{Artigo principal|Capitanía Xeneral de Guatemala}}
A '''Capitanía Xeneral de Guatemala''', denominación administrativa do [[Reino de Guatemala]], foi a segunda en importancia do vicerreinado e foi fundada por orde de Carlos I en [[1536]]. Contra [[1609]], a Real Audiencia dictaminou que o vicerrei de Nova España non debería ser, en ningún caso, o gobernador de Guatemala. Isto supuxo un grande avance na autonomía da rexión. A primeira capital do reino foi [[Departamento de Gracias a Dios|Gracias a Dios]], en [[Honduras]], pero en [[1549]] foi trasladada ao que hoxe é [[Antigua Guatemala]]. En [[1773]] unha serie de [[Terremotos de Santa Marta|terremotos]] provocaron o cambio da capital, polo que o novo emprazamento destinado para albergar a sede da Capitanía foi [[Nueva Guatemala de la Asunción]]. A promulgación da [[Constitución de Cádiz]] abre na Capitanía unha nova etapa de [[liberalismo]], coa que se logrou aínda máis liberdade e independencia do resto de [[España]].
 
Liña 109 ⟶ 137:
 
=== Capitanía Xeneral de Iucatán ===
[[Ficheiro:IntendenciaColonisation de yucatán1800.PNGpng|miniatura|140px300px|Capitanía Xeneral de Iucatán.]]
{{Artigo principal|Capitanía Xeneral de Iucatán }}
A '''Capitanía Xeneral de Iucatán''' foi unha gobernación e capitanía xeneral (zona administrativa) pertencente a [[coroa de Castela|Castela]] creada en [[1565]] e que estaba baixo a dependencia directa do rei para asuntos militares e de goberno.
 
Liña 121 ⟶ 150:
=== A conquista de México ===
{{VT|Conquista do Imperio Azteca}}
[[Ficheiro:CortesRetrato de Hernán Cortés.jpg|esquerda|miniatura|300px|Nacido contra [[1485]] en [[Medellín]], [[Extremadura]], [[Hernán Cortés]] chegou a [[México]] como aventureiro dirixindo a expedición enviada por Velázquez, seu cuñado. Considerado polos [[azteca]]s como o seu deus Quetzalcóatl, o conquistador foi sancionado por Pánfilo de Narváez, a quen derrotou en [[Veracruz]]. Fundador do Vicerreinato de Nova España, tivo un fillo coa [[Malinche]] (Malintzin), a súa intérprete indíxena, [[Martín Cortés]], quen anos máis tarde levantaríase contra a Coroa. Morreu o [[2 de decembro]] de [[1547]], na pobreza, despois de ser acusado de conspiración contra o rei.]]
Tras a conquista do [[Reino de Granada|reino nazarí de Granada]] en [[1492]], [[Fernando II de Aragón]] e [[Isabel I de Castela]], unidos en matrimonio, financiaron a expedición de [[Cristóbal Colón]], quen descubriu [[América]] o [[12 de outubro]].
 
Liña 127 ⟶ 156:
 
En [[1518]] [[Juan de Grijalva]] chegou a [[Estado de Campeche|Campeche]] e [[Tabasco]]. Neste último lugar entrevistouse co [[cacique]] ou gobernador maia [[Tabscoob]] e escoitou falar acerca dunha cidade poderosa, capital do imperio máis grande de Mesoamérica, a [[México-Tenochtitlán|Gran Tenochtitlán]], culminando a súa viaxe en [[Veracruz]].
[[Ficheiro:Batalla de Centla.jpg|250px|miniatura|esquerda|Mural que representa a [[Batalla de Centla]], [[Tabasco]], en [[1519]].]]
 
En [[1519]], e designado por [[Diego Velázquez de Cuéllar]], gobernador de [[Cuba]] (chamada daquela Fernandina, en honor ao rei de [[Reino de Aragón|Aragón]]), [[Hernán Cortés]] levantou áncora cun pequeno exército e chegou aos territorios que se descubriran en febreiro.
Liña 139 ⟶ 168:
|editorial = CervantesVirtual.com
}}</ref>
[[Ficheiro:Cortés Ruta Cuba-Tenochtitlan.png|miniatura|250px|Campaña de Cortés, desde [[Veracruz]] até [[México-Tenochtitlán]] ([[1519]]-[[1521]]).]]
[[Ficheiro:Tlaxcala - Palacio de Gobierno - Begegnung Spanier-Tlaxcalteken 2.jpg|250px|miniatura|Mural que representa a alianza entre Tlaxcala e o exército de Cortés, situado no interior do palacio de goberno do actual estado de Tlaxcala, México.]]
[[Ficheiro:Cortés Ruta Cuba-Tenochtitlan.png|miniatura|250px|<small>Campaña de Cortés, desde [[Veracruz]] até [[México-Tenochtitlán]] ([[1519]]-[[1521]]).</small>]]
 
Varias premonicións en anos anteriores fixeron crer a [[Moctezuma Xocoyotzin]], [[Imperio azteca|soberano azteca]] ou ''[[tlatoani]]'', que a fin do seu imperio estaba cerca. Unha antiga profecía rezaba que [[Quetzalcóatl]], fundador do imperio, volvería baixo a aparencia dun home branco e barbado. Por iso, ao ver a Cortés, creu que a profecía se cumpría e hospedouno no seu palacio, construído por [[Axayácatl]]. Os españois decidiron aproveitar a situación para obter riquezas e influencia dentro da corte azteca. Varios sectores da sociedade non se conformaron e decidiron facer ver a Moctezuma o seu erro, pero o tlatoani negouse a aceptar a súa culpa.
Liña 148 ⟶ 176:
|título = La conquista de la Nueva España.
|dataacceso = 17-03-2013
|anoacceso =
|autor =
|último =
|autor2=
|data =
|ano =
|mes =
|formato = HTML
|obra =
|editorial = ArteHistoria.com
|idioma = español
|doi =
|cita =
}}</ref>
 
Liña 168 ⟶ 186:
 
=== A fundación ===
[[Ficheiro:Coronado-Remington.jpg|miniatura|esquerda|]]
Tras as accións militares, sometida mediante as armas, a capital [[azteca|mexica]] e, en marcha ocupación do resto do Altiplano Central mexicano, Hernán Cortés ordenou a demolición de [[México-Tenochtitlán]] e a edificación nos seus restos da nova capital, dispoñendo que o [[Arquitecto|alarife]] [[Alonso de Estrada (gobernador)|Alonso de Estrada]] deseñara un trazado ao estilo castelán. Os españois fixeron da [[cidade de México]] a capital dunha entidade que denominaron Nova España, que comprendía dentro dela a todos os señoríos aliados ou sometidos polas tropas de Cortés.
 
Liña 179 ⟶ 198:
[[Ficheiro:Padre Misionero Francisco Eusebio Kino.jpg|miniatura|O Padre xesuíta Eusebio Francisco Kino.]]
No [[século XVI]], os españois ao mando de [[Hernán Cortés]] conquistaron aos mexicas e fixéronse coas súas propiedades. O labor misioneiro da [[Igrexa Católica]] iniciouse coa chegada das ordes mendicantes: [[Orde dos Freires Menores|franciscanos]], [[Orde de Predicadores|dominicanos]] e [[Orde de Santo Agostiño|agostiños]], que evanxelizaron partindo do Altiplano Central cara a fóra, ás localidades máis poboadas, e creando novas onde eran dispersas. No transcurso da segunda década deste século, [[Cristóbal de Olid]], [[Pedro de Alvarado]] e [[Nuño Beltrán de Guzmán]] apoderáronse de gran parte do territorio mexicano, salvo o norte do país, onde as tribos [[chichimeca]]s perduraron até principios do [[século XVII]], cando fueron case exterminadas. Nese mesmo século, o labor dos freires chegados á Nova España permitiu estender os núcleos poboacionais a [[Nuevo León]], onde se fundaron [[Cerralvo]], [[Cadereyta]] e [[Sabinas Hidalgo]].<ref name="Historia del Virreinato">{{cita web |url = http://www.puc.cl/sw_educ/historia/america/html/1_2_1_1.html |título = El virreinato de Nueva España |dataacceso = 01-09-2013 |autor = Estudiantes de la Pontificia Universidad Católica de Chile |data = 3 de abril de 2007 |ano = 2007 }}</ref>
 
[[Ficheiro:Junípero_Serra_National_Statuary_Hall_Collection.jpg|miniatura|esquerda|Estatua de Frei Junípero Serra na ''National Statuary Hall Collection''.]]
Neste mesmo período, o labor dos [[franciscano]]s fixo posíbel a fundación de [[Ciudad Juárez|Paso del Norte]], en [[1682]]. [[Carlos de Sigüenza y Góngora]], intelectual e [[Xeografía|xeógrafo]] mexicano, dedicuse a [[cartografía|cartografar]] nas [[Nuevas Filipinas]] ([[Texas]]) e no porto de [[Panzacola]] (hoxe Pensacola), onde se edificou o forte de San Carlos para defender a localidade de [[Piratería|ataques piratas]].<ref name=ref_duplicada_1>{{cita libro | apelidos = Ricard | nome = Robert |ligazónautor= |autor2= | editor = | otros = | título = La Conquista Espiritual de México | edición = | ano = 1949 | mes = | editorial = [[Fondo de Cultura Económica]] | publicación = [[Ciudad de México]]| id = | isbn = |páxinas= | capítulo = | urlcapítulo = | cita = }}</ref>