País Vasco (rexión histórica): Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
engado control de autoridades |
m Bot: Arranxos varios |
||
Liña 22:
|poboación_densidade=138,5
}}
O '''País Vasco''' (en [[lingua éuscara|éuscaro]] ''Euskal Herria'', en galego literalmente: '''Pobo Vasco''' ou '''País do [[lingua vasca|éuscaro]]'''<ref name=euskaltzaindia>[http://www.euskaltzaindia.net/erakundea/Dok/Euskal_Herria_gazt.pdf ''Real Academia da Lingua Vasca sobre a denominación Euskal Herria''], Real Academia da lingua vasca</ref>) é unha nación<ref>
No Dicionario de galego Digalego.com, Ir Indo. "Nación (lat. natione). s.f. Comunidade de individuos aos que uns vínculos determinados, basicamente culturais, económicos e unha historia común, lles dan unha fisionomía propia, diferenciada, e unha vontade de organización e proxección autónoma que os leva a querer dotarse de institucións propias, ata que se constitúa o estado."</ref> con trazos culturais e históricos comúns ben definidos (entre eles a presenza da [[Éuscaro|lingua vasca]]), pero que non representan unha unidade administrativa única.
Comprende os territorios que corresponden aproximadamente á área lingüística vasca en tempos históricos. Na actualidade estes territorios están divididos entre os estados [[España|español]] e [[Francia|francés]], gardando niveis de autonomía moi diferentes. A unión destes territorios é defendida por sectores [[nacionalismo vasco|nacionalistas]] e [[independentismo|independentistas]] da sociedade, e a maioría deles empregan o termo ''Euskal Herria'' en oposición ao termo ''Euskadi'', que, segundo eles, abrangue só os territorios da [[Comunidade Autónoma Vasca]] e que é un neoloxismo utilizado no ámbito oficial que ten a súa orixe en [[Sabino Arana]].
Este territorio ocupa unha superficie de 20.664
A lingua vasca hogano é falada habitualmente nalgunhas rexións, sobre todo en [[Guipúscoa]], no leste de [[Biscaia]] e no terzo norte de Navarra. Noutras, o [[éuscaro]] foi substituído polo [[lingua castelá|castelán]] e/ou polo [[Lingua francesa|francés]]. Hogano, o éuscaro ten categoría de lingua oficial na [[Comunidade Autónoma Vasca]] e na zona vascófona navarra, mais non ten recoñecemento oficial na rexión so administración francesa.
Liña 52:
<blockquote>
::''“... batbederac daqui '''heuscal herrian''' quasi etche batetic bercera-ere minçatzeco manerán cer differentiá eta diuersitatea den”''
::(“... calquera sabe que diferencia e diversidade hai no xeito de falar en Euskal Herria case dunha casa a outra”).{{cómpre referencia}}
</blockquote>
Esta pasaxe está no prólogo aos vascos (“Heuscalduney”), a continuación da carta bilingüe (euskara / francés) que o autor dirixe á raína Xoana de Navarra. O mesmo nome volta a ser utilizado polo mesmo autor no mesmo ano pero esta vez separado por un guión no seu ''ABC edo christinoen instructionea'':
<blockquote>
Liña 73:
=== Orixe da polémica ===
O concepto de Euskal Herria tivo, na súa orixe, pois, unha dimensión exclusivamente cultural xa que se trata do modo no que os vascoparlantes a partir do século XVI teñen denominado historicamente aos territorios nos que se falaba a súa língua (ou aos territorios sobre os que, aínda sen se falar o euskera, pertencían a territorios cunha grande impronta vascoparlante, caso da [[Ribera de Navarra]].
Coa eclosión de [[nacionalismo vasco]] a partir de finais do século XIX e a concienciación do retroceso territorial do euskera que xa denunciara [[Miguel de Unamuno]], o termo "Euskal Herria" considerado coma o territorio onde se fala o euskera, o pobo posuidor do euskera xa non podía constituír para o [[nacionalismo vasco]] o solar da "nación vasca"<ref name=Anasagasti>[http://ianasagasti.blogs.com/mi_blog/2006/05/por_algo_sabino.html "Por algo Sabino Arana chamou Euzkadi á Euskal Herria carlista" (Anasagasti)]</ref> e por iso, [[Sabino Arana]], considerado fundador do nacionalismo vasco, rexeitou a denominación ''Euskal Herria'', creando o novo termo "'''Euzkadi'''" con maior significado político, pois Arana inicialmente entendía que a súa patria (''aberri'') debía estar só composta por vascos xenuínos, independentemente da lingua que falaran, aínda que utilizaba habitualmente nos seus artigos o termo '''Euskeria''' (por exemplo: "Este partido nacionalista só naceu e vive para a Patria, que é Biscaia libre en ''Euskeria'' libre"<ref>[http://www.sabinetxea.org/libro/libro/8.html Artigo de Sabino Arana: "Ir a por lana y volver trasquilado" (1895)] no que utiliza a voz "Euskeria"</ref>).
Arana ademais, nos seus inicios, quixo diferenciarse dos fueristas representados politicamente polos "Euskalerriacos" liderados por [[Fidel Sagarmina]] e o santanderino [[Ramón de la Sota]] (posteriormente entraría no [[PNV]]), que socialmente pretendían apropiarse de termo "Euskal Herria".
{{Cita|"Os partidos carlista, integrista e euskalerriaco son españolistas, e, polo tanto, inimigos de Biscaia".|<ref>[http://www.sabinetxea.org/libro/libro/8.html Artigo de Sabino Arana: "Ir a por lana y volver trasquilado"(1895)]</ref>}}
Posteriormente, alguns ideólogos nacionalistas como [[Arturo Campión]] defenderon a voz "Euskal Herria"<ref>[http://www.euskonews.com/0105zbk/berrikus10501.html "Pero se os esforzos que se están a realizar entre ditos ''baskos'' ''para encasquetarlles'' os flamantes ''Euzkadi'' e ''euzkotar'' fosen levados á cabo para convencelos (e figúraseme que non había de ser difícil) de que poden chamar, sen grave impropiedade, Euskal-Erria ao país onde se falou e xa non se fala ''baskuenze'', é indubidable que os beneficios unificadores que se esperan de ''Euzkadi'', otorgaríaos, así mesmo Euskal-Erria" "Sobre el nuevo bautizo del País Basco" (Arturo Campión, 1907)]</ref> considerándoa máis histórica e entendible que a recentemente creada "Euzkadi", defendida polos aranistas máis puristas como o tamén navarro [[José Agerre]].
Durante a [[franquismo|ditadura franquista]] reprimíronse duramente as ideas nacionalistas, pero o termo ''Euskal Herria'' estaba permitido, ao ser o termo que os carlistas tiñan utilizado desde antes, incluso, do nacemento do nacionalismo vasco. Proba delo é a distinción que en 1973 realizaba un censor, citando a [[Unamuno]], entre Euzkadi e Euskal Herria:
Liña 89:
'''NOTA: A diferencia que existe entre dicir GORA EUZKADI e GORA EUSKAL ERRIA é a seguinte: GORA EUSKAL ERRIA: Viva España e Vasconia''' <br />
'''GORA EUZKADI: Viva Euzkadi e fóra España'''}}<ref>Joan Mari Torrealdai: La Censura de Franco y el tema vasco, pág. 89</ref> ou que o partido ultradereitista [[Fuerza Nueva]] admita Euskal Herria no canto de Euskadi.<ref>
O uso político do termo Euskal Herria por unha parte do [[nacionalismo vasco]] é, de todas formas, moi recente (desde a década de 1990), hoxe en día a expresión ''Euskal Herria'' está extendida por tódolos partidos políticos nacionalistas<ref>EAJ/PNV [http://www.eaj-pnv.com/noticias_des.asp?id_contenido=11838], Batasuna [http://www.orain.info/index.php?option=com_content&task=view&id=19&Itemid=33&lang=sp], Eusko Alkartasuna [http://www.euskoalkartasuna.org/], Aralar [http://www.aralar.net/Aralar_alderdia/zer-gara], EHAK/PCTV [http://ehak.blogspot.com/2005/04/blog-hau.html]</ref> aínda que algúns sectores (principalmente do PNV) <ref name=Anasagasti /> prefiren o uso do neoloxismo [[Orixe da denominación Euskadi|'''Euzkadi''' ou '''Euskadi''']] aínda cando a creación e desenvolvemento da comunidade autónoma do [[País Vasco]], a raíz do Estatuto de Guernica, fixese que se identifique a esta con Euskadi. En calquera caso, este neoloxismo está sendo gradualmente desprazado polo termo máis antigo.
==== Interpretación de Euskal Herria como nación ====
Liña 98:
Os nacionalistas vascos consideran que a súa patria debe ser soberana para poder autodeterminarse e decidir o seu status político, e para moitos dos que se sinten parte de dita comunidade, a súa capital sería [[Pamplona]]<ref>http://www.hiru.com/es/geografia/geografia_06550.html</ref>.
O sentimento "nacional" vasco ten un grao moi diverso de apoio en cada un dos territorios. Un estudo de ''"Forum Radio Euskadi"'' expón que no [[País Vasco]] un 52% dos entrevistados considera unha nación mentres esta crenza é apoiada por un 32% en [[Navarra]] e un 34% no [[País Vasco francés]]<ref name="eitb.com">[http://www.eitb.com/argazki/forum_re/resumen_nov2006_pro.pdf Forum Radio Euskadi 2006, Euskal Herria-encuestas]</ref>
Segundo datos do [[Euskobarómetro]] de novembro do 2006 un 43% dos vascos considérase nacionalista fronte a un 50% que se considera non nacionalista. Un 62% dos vascos ve compatible as identidades vasca e española, mentres que un 6% considérase só español e un 29% só vasco<ref>[http://www.ehu.es/cpvweb/paginas/ultimoeusko/ultimoeusko_04.html Euskobarómetro Nov 2006]{{Cita|A maioría dos vascos (62%) manteñen a compatibilidade de identidades vasca e española, pero co xa coñecido predominio do sentimento vasquista (25%), moi superior, en todo caso, ao españolista (4%). Por outra parte, o españolismo extremo mantense nun reducido 6%, ao igual que o fai o exclusivismo vasquista (29%).}}</ref>. Según datos do [[Navarrómetro]] <ref>[http://www.pensamientocritico.org/txemau0505.htm Pensamento político, con datos do Navarrometro
Ante a perspectiva dun hipotético referéndum de independencia no [[País Vasco]], un 45% dos cidadáns votaría sí, un 25% non, e un 30% non se pronuncia ou non votaría.<ref
Polos resultados electorais dos distintos partidos políticos nestes territorios, pódese inferir, coas debidas cautelas, que o sentimento de pertenza en exclusiva a unha nación vasca podería ser só maioritario en [[Biscaia]] e [[Guipúscoa]] (que suman máis do 60% da poboación total de Euskal Herria e cuxo territorio é algo maior do 20% do total).
O sentimento vasco é variado en Euskal Herria,tanto na súa forma de interpretalo como na súa presenza por territorio.<ref>[http://www.euskara.euskadi.net/r59-738/eu/contenidos/informacion/argitalpenak/eu_6092/adjuntos/SOZIO/GAZTELAN/PRESENTA.PDF Richard Y. Bourhis]. "[http://www.euskara.euskadi.net/r59-738/eu/contenidos/informacion/argitalpenak/eu_6092/adjuntos/SOZIO/GAZTELAN/2CAPI.PDF La continuidad del euskera: Clasificación de la población según la identidad cultural]. ''Universidade de Quebec en Montreal'' (novembro de 1994). Consultado o 23-12-2006</ref>. O sentimento de identidade vasca en Navarra é o máis diverso e polémico. Nunha enquisa de 1994 o [[Navarrómetro]] dicía que o 38% dos navarros considerábase moi ou bastante vasco mentres que o 12% considerábase algo vasco e o 50% considerábase pouco ou nada vasco<ref>[http://www.pensamientocritico.org/txemau0505.htm Pensamento político, con datos do Navarrómetro]</ref> e segundo un estudo realizado por ''Forum Radio Euskadi'' o 41,7% dos navarros consideraba Navarra parte de Euskal Herria mentres que o 49,5% non o considera así<ref>[http://www.eitb.com/argazki/forum_re/cavnaviparra_pro.pdf Estudo realizado por Forum Radio Euskadi]</ref>.
Liña 110:
== Xeografía ==
[[Ficheiro:Euskal Herriko herrialdeen mapa.svg|dereita|miniatura|250px|Euskal Herria]]
Tendo en conta a visión ampla do termo, está composto por [[Zazpiak Bat|sete rexións tradicionais]]. As catro rexións dentro de España, ou ''Laurak Bat'', forman ''[[Hegoalde]]'' (“a zona sur”), mentres que as tres dentro de Francia forman ''[[Iparralde]]'', ou ("a zona norte").
=== Hegoalde ===
Liña 119:
* [[Áraba]] (''Araba'' en éuscaro), capital [[Gasteiz]], que é tamén capital da comunidade.
* [[Biscaia]] (''Bizkaia'' en éuscaro), capital [[Bilbao]] e cómpre citar a capital histórica [[Gernika-Lumo]]
* [[Guipúscoa]] (''Gipuzkoa'' en éuscaro), capital [[Donostia]]. Historicamente a capital é [[Tolosa, Guipúscoa|Tolosa]].
A [[Comunidade Foral de Navarra]] (''Nafarroa'' en éuscaro), capital [[Pamplona]].
Liña 132:
== Lingua ==
{{Artigo principal|Lingua éuscara}}
A lingua propia do pobo vasco é o [[éuscaro]] (euskera, euskara ou mesmo üskara segundo os dialectos). Trátase dunha lingua preindoeuropea sen vínculos coñecidos, aínda que se lle teñe tentado relacionar, sen moito éxito, co [[lingua ibera|ibero]], co [[lingua bérber|bérber]], co [[lingua húngara|húngaro]] ou con [[linguas caucásicas]]. Hoxendía é de estudo obrigatorio no País Vasco e opcional nalgunhas zonas de Navarra. Non ten status de oficialidade en Francia.
Tamén se falan o [[Lingua francesa|francés]], lingua vehicular do ensino en Iparralde, e o [[lingua castelá|castelán]] é oficial no País Vasco e en Navarra.
Liña 142:
Malia non haber un estado vasco independente, o [[País Vasco]], composto das provincias de Áraba, Biscaia e Guipúscoa, ten un alto grao de autonomía.
[[Navarra]] ten unha autonomía separada baseada nos seus históricos ''[[foros]]'', e que nunca foi sometida a referendo, como pasa coa posibilidade da súa incorporación ao [[País Vasco]], reflectida na constitución española. Tradicionalmente, son de cultura vasca as partes do norte e en menor medida do centro de Navarra. O sur ten escasa ou nula presencia do éuscaro e os partidos de tipo nacionalista-independentista vasco teñen escaso éxito electoral.
[[Iparralde]] non ten ningunha autonomía de seu e é tan só parte do departamento francés de [[Pireneos Atlánticos]], con centro en [[Bearn]].
=== Partidos políticos ===
Liña 185:
En Francia, o [[rugby]] é outro deporte popular entre a comunidade vasca. En [[Biarritz]], o clube local é [[Biarritz Olympique Pays Basque]], co nome facendo referencia á herdanza vasca do clube. Visten de vermello, branco e verde, e os seus afeccionados son coñecidos por ondear a [[Ikurriña|bandeira vasca]] nas gradas. Eles tamén recoñecen a outros 16 clubes como "Vascos-amigábeis". O máis famoso xogador vasco e do Biarritz é o lendario [[Serge Blanco]], cuxa nai era vasca. [[Michel Celaya]] liderou tanto a Francia como ó Biarritz. O número 8 de Francia [[Imanol Harinordoquy]] é tamén un xogador vasco e do Biarritz. Antes da prohibición da copa de Rugby en 1940, un clube vasco foi o derradeiro en celebrar ter gañado a copa.
[[Aviron Bayonnais]] é outro bo clube con certos trazos vascos, pero o Biarritz é claramente o máis prominente.
A [[pelota vasca]] ([[Jai Alai]]) ou coloquialmente simplemente ''pelota'' é a versión vasca da familia de xogos europeos que inclúe ó [[tenis]] e ó [[squash]]. Os xogadores vascos, que xogan tanto para equipos franceses coma españois, dominan as competicións internacionais.
O [[Montañismo]] é favorecido polo terreo montañoso do País Vasco e pola cercanía dos [[Pireneos]]. [[Juanito Oiarzabal]] (de [[Vitoria]]), mantén o record mundial de de subidas por enriba dos 8,000 metros con 21 veces. Hai, tamén, grandes escaladores no País Vasco, tales como [[Josune Bereziartu]], a única muller en ter escalado unha parede 9a/5.14d; e Iker Pou, un dos escaladores máis versátileis do mundo.
Un dos mellores clubes de [[baloncesto]] en Europa, o [[TAU Baskonia]], ten a súa sede na cidade vasca de [[Gasteiz]].
Liña 200:
Entre os '''deportes tradicionais''' e típicos atopamos a [[pelota vasca]] e o [[deporte rural vasco]] que están moi arraigados en todo o país.
A [[pelota vasca]] é o deporte máis característico do territorio. Xógase nos [[frontón]]s, con distintas modalidades tradicionais, sendo a pelota a man, cesta-punta, remonte, pala e trinquete as máis coñecidas. Este deporte se extendeu por todo o mundo, especialmente polos países de fala hispana, tendo unha presenza relevante en [[Florida]] ([[Estados Unidos de América|Estados Unidos]]).
Non se debe esquecer a tradición vasca das regatas de [[traíña]]s, que xunto con outros pobos cantábricos realizan un circuito de campionatos disputándose as famosas "bandeiras". Polo País Vasco participan: C.R. Arkote, [[Plentzia]] (Biscaia), Hondarribia A.E., [[Hondarribia]] (Guipúscoa), Zarautz Inmobiliaria Orio, [[Zarautz]] (Guipúscoa), C.R.O. Orio, [[Orio]], (Guipúscoa), Pasai Donibane, [[Pasai Donibane]] (Guipúscoa), [[Zumaia]] (Guipúscoa) e Urdaibai A.E., [[Bermeo]] (Biscaia).
Outros deportes vascos tradicionais ou rurais, están ligados ao traballo nos casaríos (baserriak) e ao gosto dos vascos polos desafíos entre distintos deportistas da zona, nos que se cruzaban apostas entre os veciños a favor dalgún dos contendentes, esta tradición séguese a conservar hoxendía, sendo a aposta unha compoñente moi importante nos espectáculos deportivos rurais vascos (tamén na pelota vasca). Os principais deportes rurais vascos que aínda se conservan son: o levantamento de pedra, onde o récord supera os 300
== Notas ==
{{Reflist|2}}
== Véxase tamén ==
| |||