Cirurxía: Diferenzas entre revisións

* [[diérese]]: <ref> Do latín ''diaeresis'', e este do grego διαίρεσις (''diaírseis'', 'división'), de διαιρέω (''diairéo'', dividir', separar')</ref> separación, por procedementos [[cirúrxico]]s, de partes normalmente unidas ([[tecido (bioloxía)|tecidos]]), que posibilita o aceso á rexión que se pretende operar,

* [[hemóstase]]: <ref>Do grego antigo αἱμόστασις (''hemóstasis''), de αἷμα (''haîma'', 'sangue') e στάσις (''stásis'', 'fixación', 'detención').</ref> detención do derramamento de sangue para evitar a [[hemorraxia]],

* [[exérese]]: <ref>Do latín científico ''exeresis'', e este do grego εξαίρεσις (''exsaíresis'', 'extirpación das vísceras das vítimas', 'extracción dun dente'); de εξαιρέω (''exaíreo'', 'sacar', 'quitar', 'eviscerar').</ref> separación dunha parte, natural ou patolóxica, do corpo, e

* [[síntese]]: <ref>Do grego antigo σύθεσις (''sýnthesis'', 'poñer xuntos').</ref> pechamento dos tecidos.

O cirurxián xeral realiza a maior parte das cirurxías e asume a dirección do tratamento do paciente politraumatizado grave, indicando cando e onde debe actuar cada especialista.

A cirurxía do [[traumatismo|trauma]] (entendéndose aquí por ''trauma'' toda lesión corporal causada por caída, colisión ou feridas por armas brancas ou de fogo) é unha das principais áreas de actuación do cirurxián xeral. Noutros casos, como veremos máis abaixo, interveñen cirurxiáns especialistas.

É famoso o caso de [[María Tereixa de Austria|María Tareixa de Austria]] ([[1638]] - [[1683]]), filla de [[Filipe IV de España]] e esposa de [[Luís XIV de Francia]] que tiña un absceso na axila; Antoine Daquin, médico do rei, opúxose a que Dionis, o cirurxián, lle practicase unha incisión e a raíña morreu.<ref>María Teresa morreu bruscamente, o 30 de xullo de 1683, en [[Versalles]], a consecuencia dun tumor benigno na axila do brazo esquerdo mal coidado. O absceso, violáceo e purulento, foi combatido inutilmente cunha sangría e un emplasto húmido, e derivou en septicemia. Véxase: Rorive, Jean Pierre (2005): ''Petites histoires des grands de France''. Jourdan Editeur.</ref>.

Isto provoca a cólera da Facultade de Medicina, que se manifesta nas rúas de París exixindo nomear ela aos profesores. Pero as turbas acoden en apoio da Facultade de Cirurxía e os médicos débense poñer a salvo, despois de seren batidos e humillados.

A partir dese momento, os cirurxiáns obteñen incluso que se lles provea dos cadáveres necesarios para os seus estudos sen os ter que reclamar á Facultade de Medicina.

Da época [[Prehistoria|prehistórica]] algunhas pezas esqueléticas fósiles atestan feitos cirúrxicos tales coma [[craniotomía]]s (numerosos casos de [[trepanación]]s) e de [[amputación]]s de membros (máis raros) a partir do [[Mesolítico]].<ref>Agelarakis, A. (2006): "Early Evidence of Cranial Surgical Intervention in Abdera, Greece, A Nexus to ''On Head Wounds of the Hippocratic Corpus''". ''Mediterranean Archaeology & Archaeometry'', Vol.6, Nº 1, páxs. 5-18.</ref> <ref> Agelarakis, A. (2006): "Artful Surgery: Greek Archaeologists Discover Evidence of a Skilled Surgeon Who Practiced Centuries Before Hippocrates", ''Archaeology'', Vol. 59/2, páxs. 26-29.</ref> Tamén se encontraron evidencias en restos humanos prehistóricos do [[Protoneolítico]] <ref>Ralph Solecki, Rose Solecki and Anagnostis Agelarakis (2004): ''The Proto-Neolithic Cemetery in Shanidar Cave. Texas''. A&M University Press, College Station.</ref> e do [[Neolítico]], en [[Prehistoria|pinturas rupestres]]. Encontráronse máis de 120 cranios prehistóricos en [[Francia]], datados en 6500&nbsp;a.C., 40 deles con furados de trepanación.

Folke Henschen, médico e historiador sueco expón que en escavacións realizadas en [[1970]], os sedimentos do [[río Dniéper]] amosan a existencia da trepanación no [[Mesolítico]], hai aproximadamente 14.000 anos.<ref>Henschen, Folke (1995): ''The human skull. A cultural history''. New York: Praeger</ref> Suxírese que as trepanacións facíanse para curar [[epilepsia]]s, [[Hemicrania|hemicraniashemicrania]]s, e [[cefalalxia]]s.<ref>Brothwell, D. R. (1963): ''Digging up Bones''.</ref> Os sinais de [[cicatriz]]ación nos bordos das [[resección]]s permiten pensar que a craniotomía non era fatal, e que o operado sobrevivía despois da operación. O estudo das técnicas utilizadas por pobos primitivos de [[Sudamérica]] e da illa de [[Borneo]], permiten facerse unha idea do que se podería utilizar na época prehistórica. A preparación do doente, é dicir, o seu adormecemento, podería realizarse con derivados da [[durmideira]].<ref>Cruzeby, E. (1996): "Surgery at the origins of agriculture: the case of central Europe", in ''Anthropologie''.</ref>

Aínda que menos frecuentes, coñécense polo menos tres casos de amputación no [[Neolítico]] antigo en Europa occidental: [[Sondershausen]], en [[Alemaña]] (amputación dun brazo), [[Vedrovice]], en [[Moravia]] (amputación da man) e [[Buthiers-Boulancourt]], [[Francia]], que, grazas as modernas técnicas, revelan unha amputación do antebrazo esquerdo practicada hai 6900 anos a un home de certa idade.<ref>Buquet-Marcon & al. (2009): "A possible Early Neolithic amputation at Buthiers-Boulancourt (Seine-et-Marne), France", in ''Antiquity''.</ref>

Os primeiros trazos de actividades científicas datan das civilizacións humanas do [[neolítico]], onde se desenvolven o comercio e a urbanización <ref>Russell M. Lawson, (director), ''Science in the ancient world - An Encyclopedia'', ABC-CLIO, 2004, páx. 149. {{en}}</ref>. Así, para [[André Pichot]], en ''La Naissance de la science'',<ref>André Pichot (1991): ''La Naissance de la science. Tome 1 : Mésopotamie, Égypte''. París: Gallimard.</ref> a ciencia nace en [[Mesopotamia]] (entre os ríos [[Tigris]] e [[Éufrates]]), contra os anos 4000 - 3500&nbsp;a.C., na civilización [[Sumer|sumeriasumer]]ia, principalmente nas cidades de [[Sumer]] e [[Elam]].

Nesta civilización, a innovación máis importante é a invención da [[escritura cuneiforme]] (en forma de cuñas ou cravos) que, mediante [[pictograma]]s, permite a reprodución de textos, e a elaboración abstracta de conceptos.

A civilización mesopotámica levou á constitución das primeiras ciencias, tales coma a [[metroloxía]],<ref>André Pichot, ''Op. cit.'' páx.75: Sería necesaria a invención do sistema métrico para encontrar algo equivalente.</ref>, a [[álxebra]], a [[astronomía]] (cálculos de mecánica celeste, previsións dos [[equinoccio]]s, descríbense [[constelación]]s).<ref> Foron os que describiron e nomearon as que constitúen o Zodíaco.</ref> e a [[medicina]].

A medicina ten un estatuto particular; é a primeira ciencia práctica herdeira dun coñecemento intuitivo. <ref>André Pichot, ''Op. cit.'', páx. 169: Comparativamente ás disciplinas expostas antes, a medicina ten aquí de particular que xorde máis da técnica (é dicir, da arte) que a ciencia propiamente dita, polo menos no que concirne ás súas formas primitivas.</ref> Das 30.000 táboas cuneiformes descubertas, unhas 800 tratan algún tema médico (unha delas, a primeira receita coñecida). O nome do primeiro cirurxián coñecido é [[Urlugaledin]], do 4000&nbsp;a.C., cuxo cruño persoal, que se acha no [[Museo do Louvre]] de [[París]], mostra dous coitelos rodeados de [[Planta|plantas medicinais]]. O modelo de saúde-enfermidade entre os sumerios baseábase nunha concepción sobrenatural da enfermidade: esta era un castigo divino imposto por diferentes [[demo]]s tras a ruptura dalgún [[tabú]]. Por tanto a medicina estaba intimamente ligada ao sacerdocio, quedando a cirurxía relegada a especialidade médica de segunda categoría.<ref>Kramer, Samuel Noah (1975): ''La historia empieza en Sumer''. Círculo de lectores.</ref> Non obstante, o desenvolvemento das técnicas cirúrxicas é notábel: en [[Nínive]] encontráronse instrumentos de bronce e obsidiana de elegante factura: [[bisturí]]s, [[Serra (ferramenta)|serra]]s, [[trépano]]s etc.

Os arqueólogos descubriron que os pobos da [[Civilización do Val do Indo]], desde o antigo período [[Harappan]] (ca. 3300&nbsp;a.C.), coñecían a medicina e a odontoloxía. O antropólogo dental Andrea Cucina, da universidade de Missouri-Columbia, descubriu que aqueles homes xa limpaban os dentes. Posteriores investigacións na mesma zona evidenciaron que perforaban os dentes entre os anos 9000 e 7000&nbsp;a.C.<ref> [http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/4882968.stm Stone age man used dentist drill. BBC News] {{en}}</ref>

A medicina hindú é a primeira en desenvolver técnicas específicas de [[cirurxía plástica]]: desde reparacións para deformidades do [[Orella|pavillón auricular]] tras a perforación para colocar pendentes, até unha elaborada técnica de [[rinoplastia]], presumibelmente desenvolvida en ladróns tras ser aplicada a lei da amputación do nariz prevista para este delito. Tamén se describen métodos cirúrxicos de eliminación de [[Ril|cálculos renais]], [[Vasícula biliar|cálculos vesicais]] e incluso un método para intervir as [[catarata]]s.<ref>Haeger, Knutt (1993): ''Historia de la cirugía''. Editorial Raíces.</ref> <ref>Rana, R. E. & Arora, B. S. (2002): ''History of plastic surgery in India'' [http://www.jpgmonline.com/article.asp?]. {{en}}</ref>

A medicina chinesa tradicional describe o equilibrio de cinco elementos que considera fundamentais: auga, terra, lume, madeira e metal. O seu equilibrio é o resultado da presenza de dúas forzas: o [[Yin]] e o [[Yang]], que actúan simultaneamente.

Aínda que en xeral a concepción da saúde-enfermidade é de tipo animista ou espiritual, o profundo coñecemento de herbas e principios activos naturais dotou dun arsenal importante a estas culturas: Pódese destacar o uso da [[Erythroxylum coca|coca]] (''Erytroxilon coca''), o [[iagué]] (''Banisteriopsis caapi''), o [[iopo]] (''Piptadenia peregrina''), o [[pericá]] (''Virola colophila''), o [[tabaco]] (''Nicotiana tabacum''), o [[ioco]] (''Paulinia yoco'') ou o [[curare]] e algunhas [[Datura|daturasdatura]]s como axentes anestésicos.

Cabe destacar o achado da primeira escola de medicina, datada en torno ao ano 250 da nosa era, onde se encontraron gravados anatómicos entre os que parece amosarse unha intervención de [[cesárea]], así coma a descrición de diferentes intervencións menores: extracción de pezas dentarias, redución de fracturas ou drenaxe de abscesos. Existen documentados contra o [[século III]] os primeiros cranios trepanados con signos de cicatrización.<ref>Andrade Valderrama, E. (1987): "La cirugía en la América precolombina". In ''Cirugía'', II, páx. 117.</ref> <ref>Rodríguez-Paz C. A. (2005): "Cronología del trauma en México". In Revista ''Trauma'', volume 8, páxs 10-13.</ref>

Os coñecementos de anatomía (baseados na experiencia achegada por guerras e sacrificios rituais) avalan unha técnica cirúrxica e traumatolóxica notabelmente avanzada, sendo común a utilización de férulas e dun variado instrumental cirúrxico. As ferramentas cirúrxicas varían moito entre as diferentes tribos americanas, desde pequenos punzóns de óso a auténticos bisturís con mango, como os atestados entre os [[Karimé]], ou o ''tumi'', de manufactura [[Moche]] e símbolo da medicina [[Perú|peruana]].

[[Ficheiro:Hippocrates rubens.jpg|miniatura|dereita|150px|[[Hipócrates]]. Gravado de [[Peter Paul Rubens]] (1638).]]

Tras Hipócrates a seguinte figura médica grega de interese é [[Aristóteles]]. Este pensador polifacético aprendeu medicina con seu pai, pero non consta que exercese esta disciplina. Aristóteles funda a [[física]] e a [[zooloxía]], cando a ciencia adquire un método, baseado na [[dedución]]. A el débese tamén a primeira formulación do [[filosofía|siloxismo]] e da [[Razoamento indutivo|indución]].<ref> Raymond Chevallier (1993): ''Sciences et techniques à Rome''. PUF, col. "Que sais-je?": París, páx. 75</ref> As nocións de "materia", "forma", "potencia" e "acto" foron os primeiros conceptos de elaboración abstracta.<ref>Véxase L. Couloubaritsis (2000): ''La Physique d'Aristote: l'avènement de la science physique''. París: Vrin, 2ª ed.</ref> Para Aristóteles, a ciencia está subordinada á filosofía ("é unha filosofía secundaria", dixo) e ten por obxecto a busca dos primeiros [[Principio (filosofía)|principios]] e das primeiras [[causa]]s, o que o discurso científico chamará o [[determinismo|causalismo]] e que a filosofía denomina [[aristotelismo]]. Aristóteles é a orixe dun retroceso do pensamento en relación a certos presocráticos. En cambio, a súa [[escola peripatética]] foi o berce de varios médicos e cirurxiáns famosos da época, aínda que non achegaron novidades destacábeis en materia de cirurxía.

Canto á civilización romana, non proporcionou grandes avances na ciencia. A filosofía, a medicina e as matemáticas son de orixe grega, así coma algunhas técnicas agrícolas.

O [[Imperio Romano de Oriente]] foi, tras a división despois da morte de [[Teodosio I o Grande|Teodosio]], o herdeiro da cultura e a medicina gregas. No seu afán por recuperar, ou non perder, os coñecementos clásicos da cultura bizantina exerceu unha función fundamental recompilando e catalogando o mellor das tradicións grega e romana. O médico persoal de [[Xuliano o Apóstata]], [[Oribasios]] recolleu en 70 volumes (''As sinagogas médicas'') todo o saber médico até a súa época.<ref> Therodorides, Jean (1984): "Rabies in Byzantine Medicine", ''Dumbarton Oaks Papers'', Vol. 38, Symposium on Byzantine Medicine (1984), páxs. 149-158</ref>

Considérase xeralmente, desde un punto de vista evidentemente [[Europa|eurocentrista]], que, tras da caída do [[Imperio Romano|Imperio Romano de Occidente]] ([[476]] d.C.),<ref>A convención histórica determinou que o Imperio Romano de Occidente acabou o [[4 de setembro]] de [[476]], cando [[Odoacro]] depuxo a [[Rómulo Augústulo]]. Pero na práctica este asunto aínda é unha cuestión en debate. Porque [[Xulio Nepote]] reivindicou para si o titulo de [[Emperador Romano]] de Occidente, gobernando a provincia de [[Dalmacia]], e foi recoñecido como tal polo emperador [[Imperio Bizantino|Bizantino]] [[Zenón I]] e por [[Siagrio]], que conseguira manter un enclave romano no norte da [[Galia]] (coñecido coma [[Reino de Siagrio]]). Odoacro autoproclamouse gobernador de Italia e comezou a negociar con Zenón. Este concedeulle a Odoacro o ''status'' de [[patricio]] como unha forma de recoñecemento da súa autoridade, e aceptouno como o seu vicerrei en Italia. Pero ao tempo insistiu en que Odoacro prestase honras a [[Nepote]] como emperador occidental. Odoacro aceptou as condicións e até emitiu moedas co nome de Nepote en Italia. Pero iso foi, porén, só un xesto político baleiro, xa que Odoacro nunca devolveu a Xulio Nepote ningún poder político ou calquera territorio. Nepote despois foi morto, en [[480]], e Odoacro rapidamente invadiu e conquistou Dalmacia.</ref> gran parte de Europa (a Europa occidental) perdeu o contacto co coñecemento escrito, iniciándose a denominada posteriormente, e con desprezo, ''escura [[Idade Media]]''.

O período da Idade Media esténdese desde a data devandita até [[1492]] (data do descubrimento de [[América]]), e coñece un desenvolvemento sen precedente das técnicas e das disciplinas científicas, a despeito da imaxe escurantista propagada polos manuais escolares.

O mundo árabe-musulmán tivo o seu apoxeo intelectual desde o [[século VIII]] até o [[século XIV]], o que permitiu o desenvolvemento dunha cultura científica específica, iniciada en [[Damasco]] baixo os últimos [[Omeias]], e continuada en [[Bagdad]] baixo os primeiros [[Abásidas]]. A ciencia árabe-musulmá esta fundada na tradución e a lectura crítica das obras da Antigüidade.<ref>Certas obras dos mecánicos de Alexandría, como o libro dos aparellos pneumáticos de [[Filón de Bizancio]], non se coñecen hoxe máis que por medio da [[civilización islámica]].</ref> A extensión do saber árabe-musulmán está estreitamente ligada ás guerras de conquista do [[Islam]] que permitiu aos [[Arabia|árabes]] entrar en contacto coas civilizacións hindú e chinesa.

A pesar da súa transcendencia como figura médica do islam, Ali ibn Sina ou [[Avicena]] ([[980]] - [[1037]]), non incluíu na súa monumental enciclopedia a ''Qanûn'' (O Canon) ningún tratamento cirúrxico de interese, recomendando a cauterización como método xeral cirúrxico.

Pero sobre todos eles destaca Abul-Qasim Khakaf ibn al Abbas al Zahravi, máis coñecido como [[Abulcasis]] en occidente, que foi un [[médico]] e [[científico]] andalusí, ([[Zahara]], preto de [[Córdoba, España|Córdoba]], [[Al-Ándalus]], [[936]] - [[Córdoba, España|Córdoba]], [[Al-Ándalus]], [[1013]]),<ref>[http://www.hispanoarabe.org/mundo_arabe/medicina_arabe/medicina_arabe3.htm El primer gran cirujano; Abulcasis] {{es}}</ref> que viviu a maior parte da súa vida en Alhaurín de la Torre, onde estudou, deu clases e practicou a medicina até pouco antes da súa morte, e que é considerado o fundador da cirurxía moderna <ref>{{Cita publicación periódica|apelido=Ahmad|nome=Z. (St Thomas' Hospital)|título=Al-Zahrawi - The Father of Surgery|publicación=ANZ Journal of Surgery|ano=2007|volume=77|número=Supl. 1|páxina=A83|doi=10.1111/j.1445-2197.2007.04130_8.x}} {{en}}</ref> Nos seus textos, onde combinaba as ensinanzas clásicas greco-latinas cos coñecementos da ciencia do Próximo Oriente, foron a base dos procedementos cirúrxicos europeos até o [[Renacemento]]. A súa maior contribución á historia da medicina é o ''Kitab al-Tasrif'' (Libro da práctica médica), unha obra de trinta volumes onde recompilou todo o coñecemento médico e farmacéutico da época.<ref>Levey, M. (1973): ''Early Arabic Pharmacology''. Leiden: E. J. Brill.</ref> Desenvolveu máis de 200 novos instrumentos cirúrxicos que describe no último libro da súa magna enciclopedia, a cal foi profusamente estudada en toda [[Europa]] durante máis de cinco séculos despois da súa morte.<ref>Khaled al-Hadidi (1978), "The Role of Muslem Scholars in Oto-rhino-Laryngology", ''The Egyptian Journal of O.R.L.'' '''4''' (1), páxs. 1-15. Véxase [http://muslimheritage.com/topics/default.cfm?ArticleID=674 ''"Ear, Nose and Throat Medical Practice in Muslim Heritage"'', ''Foundation for Science Technology and Civilization''] {{en}}</ref>

O [[Renacemento]] é un período que se sitúa en [[Europa]] no fin da [[Idade Media]] e no comezo da [[Idade Moderna]]. Chámase así polo redescubrimento dos traballos dos antigos pensadores [[Grecia|gregos]] e [[Roma|romanosroma]]nos, que marcou a fin da Idade Media e creou [[alicerce]]s sólidos para o desenvolvemento de novos coñecementos. Dos científicos desta época destacan [[Francis Bacon (filósofo)|Francis Bacon]], [[Nicolao Copérnico]] e [[Galileo Galilei]], que estableceron o denominado [[método científico]].

Nas últimas décadas deste século, a punto de finalizar o período renacentista, aparece na escena internacional o considerado o pai da cirurxía moderna, [[Ambroise Paré]] (ca. [[1510]] - [[1590]]),<ref>Chéreau, A. (12885): "Ambroise Paré", en Amédée Dechambre (dir.), ''Dictionnaire encyclopédique des sciences médicales''. 2ª serie. Tomo 21 (Par-Pea), París: G. Masson, P. Asselin, páxs. 127-136. En liña en: [http://agora.qc.ca/mot.nsf/Dossiers/Ambroise_Pare l'Encyclopédie de l'Agora.] {{fr}}</ref> que cambia o tratamento das feridas e a amputación de membros dunha maneira radical. Pouco antes, o [[Suíza|suízo]] [[Paracelso]],<ref>Debus, A. G. (1993): ''Paracelsus, Five Hundred Years. Paracelsus and the medical revolution of the Renaissance''. Hahnemann University Library, National Library of Medicine. Bethesda, Maryland. [http://www.nlm.nih.gov/hmd/pdf/paracelsus.pdf] {{en}} </ref> figura médica controvertida, considerado por uns un simple barbeiro, [[alquimista]] pola maioría e cirurxián por outros, intentara con pouco éxito elevar o rango da cirurxía ao mesmo nivel que o dos médicos internistas, pero será o francés quen elimine as últimas reservas. Paré foi médico persoal de cinco reis nunha época en que era costume substituír toda a corte con cada novo monarca. A súa formación iniciouse no gremio dos barbeiros, pero compaxinaba o seu traballo coa asistencia ao [[Hôtel-Dieu de París]]. O seu traballo como cirurxián comezou no exército francés, onde se especializou en feridas de bala. Sufriu un certo rexeitamento da comunidade médica, xa que a súa extracción humilde e o seu descoñecemento do latín e o grego obrigáronlle a escribir toda a súa obra en francés.<ref>Singer, D. W. (1824): ''Selections from the works of Ambroise Pare''. London: John Bale 1824.</ref> A súa inventiva levouno a deseñar algúns instrumentos cirúrxicos, e incluso deseñou algunhas [[Prótese (medicina)|próteses]] ou "membros artificiis" para algúns dos seus pacientes [[amputación|amputados]]. Cómpre sinalar o seu estudo sobre os [[siamés|siameses]], ou a súa refutación do emprego das [[pedra de bezoar|pedras de bezoar]] como antídotos universais. Boa parte da súa obra é un compendio de análises e refutación de costumes, tradicións ou supersticións médicas sen fundamento científico nin utilidade real.<ref>Hamby, W. B. (1967): ''Ambroise Pare surgeon of Renaissance''. St Louis: Green.</ref>

Comezan a proliferar multitude de médicos e cirurxián notábeis, moitos deles especializados xa en campos concretos. O [[século XVIII]] é o gran século dos cirurxiáns, que empezan a adquirir un éxito profesional moi importante e gran recoñecemento social. Durante este século aparecen os Reais Colexios de Cirurxía e comézase a dar valor ao coñecemento teórico na formación do cirurxián.

En Europa central distribúese con éxito un libro titulado ''Institutiones chirurgicae, in quibus quicquid ad rem chirurgicam pertinet optima et novissima ratione pertractatur''. O seu autor é [[Lorenz Heister]] ([[1683]]-[[1758]]), cirurxián alemán que exerceu tamén en [[Países Baixos|Holanda]], e Inglaterra.

[[William Cheselden]], [[John Hunter]] o [[Percival Pott]] en Inglaterra, [[Jean-Andre Venel]] en Suíza, [[Pedro Virgili]] ou [[Antonio de Gimbernat]] en España, son algúns dos nomes dunha lista interminábel de cirurxiáns destacados do século XVIII.<ref>Laín Entralgo, P. (1963): ''Historia de la medicina moderna y contemporánea''. 2ª ed. Madrid: Editorial Científico-técnica.</ref>

Ademais hai que destacar a [[Dominique-Jean Larrey]] ([[1766]]-[[1842]]), cirurxián de [[Napoleón]] e inventor do transporte en [[ambulancia]] utilizado por primeira vez durante as [[guerras napoleónicas]]. <ref>de la Garza Villaseñor, L. (2004): "Dominique Jean Larrey. La cirugía militar de la Francia revolucionaria y el Primer Imperio". ''Cirujano General, 26 (1), páxs. 59-66.</ref>

Durante o [[século XIX]] consúmase a integración da medicina e a cirurxía nun mesmo corpo de coñecementos e ensinanzas, o que supón o recoñecemento definitivo da especialidade cirúrxica, coa incorporación engadida da [[traumatoloxía]] ao seu ámbito de actuación. A derrota dos tres inimigos clásicos da cirurxía: a [[hemorraxia]], a [[infección]] e a [[dor]], é a vitoria desta disciplina. O desenvolvemento das teorías [[microbio|microbianas]] das enfermidades infecciosas, a evolución das técnicas anestésicas ou o descubrimento dos [[raios X]], son ferramentas fundamentais no seu impulso: o cirurxián pode traballar co doente sedado e, polo tanto, sen a rapidez que se lle requiría até ese momento, con moito maior coñecemento sobre o que se pode encontrar e con armas adecuadas para paliar as posíbeis complicacións. As taxas de morbimortalidade comezan a caer, e todo isto prodúcese nunha marxe de poucas décadas.

O enfermeiro instrumentista profesional está capacitado e habilitado para:

O licenciado en organización e asistencia de quirófanos está capacitado e habilitado para:

{{listarefListaref|230em}}