Bonito: Diferenzas entre revisións

O '''bonito''',<ref name=RAG>[http://academia.gal/dicionario#loadNoun.do?current_page=1&id=1927547 '''bonito'''] no Dicionario da [[RAG]]. Cómpre sinalar que a definición no dicionario da RAG é algo imprecisa, xa que di que hai «varias especies».</ref> ''Sarda sarda'', tamén coñecido en [[Galicia]] como '''alistado''', '''albacora''', '''listado''' e '''serra''',<ref name=RP>[[Ríos Panisse|Ríos Panisse, M. C.]] (1977)</ref> é un [[peixe]] [[osteíctio]] da [[orde (bioloxía)|orde]] dos [[perciformes]] e [[familia (bioloxía)|familia]] dos [[escómbridos]], [[mar|mariño]]iño, de grande interese pesqueiro e gastronómico. É de carne rica en graxa (é un dos chamados [[peixe azul|peixes azuis]]).

Recibe ás veces tamén a denominación de ''bonito atlántico'' ou ''bonito do sur'', para diferencialo do ''bonito do norte'' (''[[Thunnus alalunga]]''), o que chamamos en Galicia '''bonito''' por antonomasia,<ref name=RP/> moi semellante pero moito máis apreciado, gastronómica e economicamente.

Ademais de polo nome orixinario que lle adxudicou Bloch, e do actualm ente válido, ao longo do tempo a especoe foi coñecida polos [[sinónimo]]s seguintes:<ref name=U/> <ref name=W/> <ref>Eschmeyer, W. N., ed. (2015): ''Catalog of Fishes'', [http://researcharchive.calacademy.org/research/ichthyology/catalog/fishcatmain.asp ''Scomber sarda''] en California Academy of Sciences. Institute for Biodiversity Science and Sustainability.</ref>

O nome do xénero, ''Sarda'' (e o específico ''sarda''), talvez deriva do [[latín|latín tardío]] ''sardina'', diminutivo de ''sarda'', termos probablemente de orixe [[lingua grega|grega]]: σάρδη ''sárdē'', σαρδήνη ''sardénē'', σαρδῖνος ''sardĩnos''. Tradicionalmente asóciase o termo coa illa mediterránea de [[Sardeña]] (en latín ''Sardinia'', en grego antigo Σαρδώ ''Sardó''), cerca da que probablemente se capturarían estes peixes.<ref>Romero, P. (2002): ''An etymological dictionary of taxonomy''. Madrid, non publicado.</ref>

Distribúese polo [[Atlántico]] tropical, chegando até o [[golfo de Biscaia]], e no [[Mediterráneo]].<br>Pode acadar até 90 &nbsp;cm de lonxitude e 10 &nbsp;kg de peso, pero nas nosas costas non pasa dos 60 &nbsp;cm e de 1 a 4 &nbsp;kg.<ref name=RS/> <ref name=RVM>Rodríguez VillanuevaMuus, X.Bent LJ. e''et Xavier Vázquezal.'' (19951998)</ref> <ref name=MRV>MuusRodríguez Villanueva, BentX. JL. ''ete al.''Xavier Vázquez (19981995)</ref> <ref name=D>[[Luís Daviña Facal|Daviña Facal, L.]] (1999)</ref>

É unha especie [[peláxico|peláxica]] que habita en [[cardume]]s preto das costas en todo o [[océano Atlántico]],<ref name=M/> na franxa comprendida entre os paralelos 55º norte e 45º sur, desde [[Noruega]]] e as [[illas Británicas]] até [[Suráfrica]], e incluíndo o [[Mediterráneo]], até o [[mar Negro]] no Atlántico oriental, e desde [[Nova Escocia]] até o sur de [[Brasil]] e na [[Arxentina]] no occidental, incluíndo o [[golfo de México]], e aínda que está xeralmente ausente no [[mar Caribe]], rexistrouse en [[Colombia]] e [[Venezuela]]; falta no nordeste e o centro do Brasil.<ref name=U/>

Por iso nas enciclopedias e grandes dicionarios galegos achamos numerosas contardicións. Para a ''[[Gran enciclopedia galega Silverio Cañada|Gran enciclopedia gallega]]'', o ''bonito'' é a especie ''Germo alalunga''<ref>VV. AA. (1974): ''Gran enciclopedia gallega'', tomo IV. Gijón/Santiago: Silverio Cañada, Editor. ISBN 84-7286-039-6.</ref> —hoxe coñecida cientificamente como ''[[Thunnus alalunga]]''—, mentres que para o ''[[Diccionario enciclopédico galego universal]]'' é ''Sarda sarda''.<ref>VV. AA. (2003): ''DEGU. Diccionario enciclopédico galego universal''. Vigo: Ir Indo Edicións / La Voz de Galicia. Volume 10. ISBN 84-7680-439-3.</ref> <ref>Curiosamente, segundo este dicionario, o '''bonito do norte''' (adaptación do castelán ''bonito del norte'') é o '''atún branco''' (tradución do castelán ''atún blanco'' que figura nas etiquetas das conservas da especie ''[[Thunnus alalunga]]'', que é o ''bonito'' ou ''atún'' máis apreciado), e que (case) todos os mariñeiros galegos (e moitos que non o son) denominan '''bonito''', a secas.</ref> Loxicamente, tamén é ''Sarda sarda'' para o ''Dicionario de galego'' de [[Ir Indo]],<ref>VV. AA. (2004). ''Dicionario de gelego''. Vigo: Ir Indo Edicións. ISBN 84-7680-504-7.</ref> Porén, para o ''Gran dicionario Cumio da lingua galega'', o ''Gran dicionario Século21 da lingua galega'' e máis o ''Gran dicionario Xerais da lingua galega'' o ''bonito'' é ''Thunnus alalunga''.<ref>VV. AA. (2004): ''Gran dicionario Cumio da lingua galega''. Vigo: Edicións do Cumio. ISBN 84-2889-304-1.</ref> <ref>VV. AA. (2006): ''Gran dicionario Século21 da lingua galega''. Vigo: Editorial Galaxia/Edicións do Cumio. ISBN 84-8288-874-7 (Galaxia) / 84-8289-341-6 (Cumio).</ref> <ref>VV. AA. (2009): ''Gran dicionario Xerais da lingua''. Vigo: Edicións Xerais de Galicia. ISBN 978-84-9914-070-4.</ref>

Segundo [[Ríos Panisse]], ''Sarda sarda'' coñécese como ''alistado'' en trece portos de Galicia, ''albacora'' en nove, ''bonito'' en seis , ''listado'' en tres, ''serra'' noutros tres, e ''bonito alistado'' en un ([[Abelleira, Muros|Abelleira]]). E para a outra "especie conflitiva", ''Germo alalunga'' (hoxe ''Thunnus alalunga''), recolleu o nome de ''bonito'' nada menos que en corenta e nove localidades costeiras (ademais de ''albacora'' en catro, ''mono'' —ao pequeno— en dezaseis, e ''surdo'' en dúas.<ref name=RP/>

Nas obras ictiolóxicas e terminolóxicas publicadas en galego dan, para ''Sarda sarda'', os nomes de ''alistado'',<ref name=RS/> ''bonito'',<ref name=RV/> e os de ''bontito do Atlántico'', ''bonito do norte'' e ''bonito de lombo raiado''.<ref name=LV>Lahuerta e Vázquez (2000)</ref>

* [[Luís Daviña Facal|Daviña Facal, L.]] (1999): ''Lingua e ciencia''. Vigo: Edicións Xerais de Galicia. ISBN 84-8302-355-5. Artigos "¿Bonito, ou "Bonito do Norte?", pp. 134-136&nbsp;134–136, e "Alistados", pp. 139-140&nbsp;139–140.

* Hansen, Jorge Enrique (1986): [http://sedici.unlp.edu.ar/handle/10915/4773 Aspectos biológicos y pesqueros del bonito del Mar Argentino (Pisces: Scombridae: Sarda sarda)].