Cocos

• Este artigo trata sobre un boneco folclórico, para o xénero de palmeiras de coco, véxase Cocos (xénero).

Os Cocos son dous bonecos das romarías de Ribadeo caracterizados polos seu gran tamaño (uns 3,50 m de altura) e mais por estar construídos e vestidos arredor dunha armazón de madeira (na actualidade, metal) para seren transportados por persoas situadas no seu interior. Os Cocos son a parella figurada máis representativa de Ribadeo. Tense constancia deles polo menos dende que en 1870 foran doados os cartos para a súa construción (960 reais de billón) por Xosé María Iglesias, segundo parece para contribuír o maior recoñecemento das festas do Carme, que naqueles tempos eran tanto ou máis importantes que as patronais de setembro. Foron empregados nos esqueletos e traxes 917 Rs. Dende o ano 2006, os Cocos están reproducidos na praciña de San Roque da vila, dando a benvida a todos os visitantes a Ribadeo.

Vista das estatuas dos cocos e igrexa de San Roque en Ribadeo.

Características

Normalmente, executan un movemento de danza no seu percorrido ó longo das rúas. Os portadores necesitan ter forza, resistencia e equilibrio debido tanto ó peso como a que a suxeición e transporte realízase fundamentalmente mediante unhas barras situadas a menos de 1/3 da altura dos bonecos, o que fai dificultoso manter o equilibrio, e máis en días de vento. Saen á rúa en diversas festas (en particular, as patronais arredor do 8 de setembro e San Roque). Na actualidade teñen dúas estatuas, reproducións fieis en metal, situadas na ribadense praza de San Roque.

Os fillos: Cabezudos e semellantes

A súa recollida despois do paseo, que realizan acompañados doutros persoeiros menores, 'cabezudos'. Antigamente era acompañada polos pícaros ó berro de 'morreu papá', 'morreu mamá', derivado que para seren gardados tiñan que ser tumbados. Non saíron de Ribadeo, cunha única excepción á Pontenova.

Os cabezudos son considerados como fillos dos cocos, comezando esta tradición no 1898 co Chulo e a Chula, o Señorito e a Señorita e quizais algún outro que non se logrou, e parando a súa exhibición ó comezo da primeira guerra mundial (1914) ata o ano 1948, no que aparecen representadas as cabezas de 'Popeye', 'O Gordo' e 'O Fraco', a Señora etc. Os citados sobreviven, mentres que son numerosos os que foron descartados ó longo do tempo, é dicir, os que 'morreron'. A maior parte deles, por sorte, sobreviven. O derradeiro deles polo de agora é Manuel "o Pataqueiro", figura popular que se incorporou ós desfiles a finais dos anos oitenta do século XX. Por outra parte, durante moitos anos do pasado século, os Cocos, como corresponde a tan importante institución, tiveron o seu propio Cronista Oficial, cargo que levou durante moitos anos Xusto Barreiro Martínez, que tamén era descendente da familia que os doou.

Historia

O seu nacemento sitúase a mediados do século XIX, con data de referencia 1868 como doazón de José María Iglesias para o seu uso nas festas do Carme. A mesma familia de Xosé María Iglesias ocupouse durante un tempo do seu coidado e conservación, e despois, arredor dos anos 1895, outra rama familiar, os Pico de Coaña, ao longo de 60 anos. Xesús Pico de Coaña y Fernández foi o máis senlleiro mantedor, quen polos seus coidados da parella de xigantes foi coñecido como o Pai dos Cocos. Foi el mesmo quen nomeou o Coco cun título distinguido; o Marqués (outros din 'Presidente') da Atalaia. É por ese título polo que o Coco leva dende entón unha medalla. Xa no século XX, por arredor de corenta anos, ata o 1949 no que feneceu, foi Jesús Pico de Coaña Herráiz o seu mantedor, continuando despois o labor Ramón Fernández. Na actualidade corresponde o seu coidado e mantenza ó Concello. Os traxes seguen a ser de época, se ben xa tiveron varios cambios.

Outra persoa que se ocupou dos cocos durante máis dun cuarto de século foi, xa no século XX, o garda municipal Ramón Fernández García, quen os bailou en moitas ocasións. Nese tempo tamén lle axudaron a facer de custodios Xosé Lois García Fernández (coñecido popularmente como Choli) e Manuel Sanjurjo.

Foto dos Cocos nunha das festas de Ribadeo a mediados do século XX.

A parella vestiu sempre coa elegancia propia da súa categoría social, en especial a Coca, que foi, co paso do tempo, cambiando a moda feminina. O Coco, sempre amosou sobriedade propia da súa representación, a pesardes de pasa-lo tempo. No século XIX levou un marcial uniforme de almirante que o comenza-lo século XX presentou un aire máis civil e cerimonioso cando se lle fixo un frac dunha peza enteira de tea encargada a Nova York nos anos 1900. O matrimonio foi moi prolífico e tivo fillo en varias épocas.

En agosto de 2010 foi presentado o libro Os Cocos de RibadeoArquivado 28 de maio de 2020 en Wayback Machine., recollendo diversos extremos da súa historia, así como anécdotas e fotografías.

A tradición e o oficio

Unha tradición ribadense, sen constatar documentalmente, asegura que a parella é trasunto dun matrimonio moi popular de mediados do século XIX, e que os esaxerados rizos que o Coco ten na fronte son recordo choqueiro da liberdade coa que a señora que a Coca representa vivía o seu compromiso matrimonial. En calquera caso, a anécdota fálanos xa do vello espírito liberal da sociedade da vila ribadense. Pódese dicir que foron moitos os bailadores dos Cocos, cousa que esixe forza e habilidade para revira-los recantos das dúas polas que se encanan o vento ribadense, pero de todos cantos hai memoria hai que salientar ao "Serrano Vello", que foi famoso polo ben que facía bailar os pasodobres ao Coco. A parella ten por norma non saír de Ribadeo. Contase que só houbo unha excepción nunha ocasión na que, a mediados do século XX, foron levados ás festas da Pontenova, de onde volveron un pouco mancados.

Os materiais e divertimentos

As pesadas cabezas de cartón pedra foron substituídas recentemente por unhas reproducións de plástico, máis doadas de manexar, para evitar o risco de destrución. Os orixinais consérvanse coidadosamente gardadas como un dos maiores tesouros da vila. Os Cocos e os seus fillos, os cabezudos, saen polas mañás na festa do San Roque (o 16 de agosto) e nas da Patroa, na véspera do 8 de setembro, sempre acompañados por un grupo de gaitas. Ata hai ben pouco (nos últimos anos) era tradicional que foran despedidos polos nenos ao rematar o percorrido co canto de ¡Morreu papá! e ¡Morreu mamá!, ao seren tumbados para gardalos.

Véxase tamén

Bibliografía

• Os Cocos de RibadeoArquivado 28 de maio de 2020 en Wayback Machine..