Wikipedia

Cantar de xesta

Cantar de xesta é o nome dado á epopea escrita na Idade Media ou a unha manifestación literaria extensa pertencente á épica que narra as fazañas dun heroe que representa as virtudes que un pobo ou colectividade consideraban modélicas durante o medievo.

Folio 1.º recto do Cantar de mio Cid.

Os xograres editar

Nos séculos XI e XII, os xograres divulgábanas oralmente, debido ao analfabetismo da sociedade da época. Aínda que a súa lonxitude varía entre os 2.000 e os 20.000 versos, como media non adoitaban exceder os 4.000. Esta cantidade de versos xa supoñía que o xograr que o recitaba en público tivese que fragmentar o seu relato en máis dunha xornada. Isto parece demostrarse pola existencia de determinadas pasaxes (de entre 20 e 90 versos) nas que se fai un resumo do anteriormente acontecido, probablemente para refrescar a memoria do auditorio ou introducir no relato aos novos espectadores. Os cantares agrupábanse en tiradas variables de versos, que se relacionaban por ter a mesma asonancia ao final de cada verso e por constituír unha unidade de significado, a miúdo anunciado na tirada anterior.

Con todo, se estes cantares de xesta chegaron ata os nosos días, débese a que se realizaron copias manuscritas deles. En xeral estas copias son bastante máis tardías que as propias cancións.

Francia editar

Os cantares de xesta foron especialmente numerosos en Francia, onde probablemente eran compostos na súa maioría por clérigos instruídos. Consérvanse moitos manuscritos de cantares de xesta franceses. Deles, a obra mestra é O Cantar de Roldán polo seu heroe central, chamado tamén Orlando en italiano. Narra, en termos apocalípticos, a batalla de Roncesvales, na que tivo lugar a derrota da retagarda do exército de Carlomagno fustrigada no val de Roncesvalles polo rei mouro de Zaragoza Marsilio, aliado co traidor a Carlomagno Ganelón. Nesta batalla perece o heroe do cantar, Roldán, e o seu deuteragonista Oliveros, por confiar demasiado nas súas propias forzas para repeler a agresión. Cando Roldán toca o olifante para pedir axuda xa é demasiado tarde. A vinganza do emperador Carlomagno, do bispo Turpin e dos Doce Pares de Francia ocupa o apocalíptico final da historia.

Algo posteriores ao Cantar de Roldán son cantares como o Cantar dos Aliscanos, o Charroi de Nimes ou Le couronnement de Louis. Iso sitúa o século XII como o momento álxido deste tipo de literatura.

As chansons de geste francesas estaban escritas en decasílabos ou, máis tardiamente, en alexandrinos asoante (nos primeiros tempos) e logo consoantes (nas súas últimas manifestacións) agrupados en longas tiradas de extensión variable. Apareceron cara á fin do século XI e foron cantadas entre 1050 e 1150. As últimas foron producidas no curso do século XV. A miúdo anónimo, o seu autor destinábaa a ser cantada e acompañada musicalmente ante un público extenso e variado, popular ou nobre.

Un cantar de xesta francés conta, nos manuscritos conservados (uns noventa) con entre mil e vinte mil versos. Non son rimados en consonante, senón simplemente asonantes. Como se trata dunha literatura de carácter fundamentalmente oral, a repetición da última vocal acentuada bastaba para quedar na memoria auditiva e como se dixo anteriormente, utilizaban algunhas pasaxes (resumos do xa contado) e fórmulas repetidas (epítetos engadidos a cada nome propio que caracterizaban a tal personaxe: Carlomagno o da barba florida) que permitían aos recitadores tempo para facer memoria do que debían contar. A recitación destes longos poemas podía durar varios días seguidos.

As copias conservadas, que como se indicou anteriormente débense a escribas probablemente bastante posteriores, en moitos casos están redactadas en anglo-normando, aínda que iso non prexulgue que os cantares estivesen redactados orixinalmente en devandita lingua. De feito, trátase de copias non moi coidadas (a diferenza das realizadas polos copistas nos conventos), e unicamente as copias máis tardías (tamén probablemente elaboradas xa por clérigos) a partir dos séculos XIII, XIV e XV manteñen coherencia ortográfica e certo coidado. Este feito fai pensar que as primeiras copias eran instrumento de traballo dos propios xograres. Ademais diferentes versións dos mesmos cantares mostran que determinados aspectos ou partes das historias se desenvolvían máis nunhas versións que noutras, e ata determinados acontecementos variaban ou cambiaban de escenario.

O acto épico por excelencia é o acto guerreiro; a narración do combate nas súas diferentes etapas é case constante: o encontro de débiles forzas cristiás contra multitudes pagás, asaltos con lanza ou espada, fazañas de forza e feridas etcétera. Para iso existen descricións e o uso de determinados recursos estilísticos: constante uso do tempo presente, alternancia de diálogo e narración, énfase e outras.

Os cantares de xesta franceses están escritos en lingua de oil e cantan o valor marcial dos cabaleiros, heroes da época de Carlos Martel e Carlomagno, e as súas batallas contra os mouros. A estas lendas históricas engadíronse despois unha gran cantidade de elementos marabillosos: xigantes, maxia e monstros aparecen entre os inimigos canda aos sarracenos. Os aspectos militares foron decaendo en favor dos elementos marabillosos.

Os temas dos cantares de xesta franceses convertéronse na chamada "materia de Francia", que se opuxo á chamada "materia de Bretaña", constituída polas historias do Rei Artur e dos cabaleiros da mesa redonda, e a "materia de Roma", que mestura a mitoloxía grega con narracións de Alexandre Magno, Xulio César e outras figuras da antigüidade grecolatina presentadas como exemplos cabaleirescos.

Cando os costumes medievais se refinaron e volveron máis sutís, preferíronse os cantares de xesta ás narracións cortesás que foron inspiradas máis ben nas relacións entre o cabaleiro e a súa dama.

Nos cantares de xesta só o sistema de vida feudal intervén en escena. O heroe épico é un cabaleiro dotado dunha forza sobrehumana e capaz de soportar todos os sufrimentos físicos, morais e psíquicos posibles. É exemplar pola súa fidelidade ao seu señor,e é elixido pola súa perfección para representar sempre unha colectividade cuxa existencia está en xogo. Con Carlomagno, por exemplo, é "a doce Francia", como para Ruy Díaz de Vivar é "Castela a xentil", e loitan e sofren para defendelo e vencer ao fin. As forzas divinas engádense case sempre para socorrelos; a morte é o momento máis emocionante da narración e mostra unha lección ditada pola visión relixiosa e feudal da sociedade: o sufrimento e a morte son nobres cando elas chegan por mor de Deus e o soberano. O público é chamado a grandes emocións colectivas e relixiosas. Os outros personaxes posúen papeis definidos: son confidentes, traidores, inimigos, axudantes etcétera. Están na narración para subliñar o heroísmo e as virtudes do heroe principal.

Quedan menos de cen cantares de xesta francesas; os trobadores dos séculos XIII e XIV agrupáronos en tres grandes series chamados ciclos. Cada ciclo comprende uns poemas épicos que se desenvolven en torno ao mesmo heroe ou membros da súa familia. Distínguense:

A estes acostúmase agregar o Ciclo das Cruzadas, integrado por La Chanson d'Antioche, La Chanson de Jérusalem e Les chetifs.

Alemaña editar

En Alemaña, por outra banda, foi soado tamén un Cantar dos Nibelungos.

Rusia editar

En Rusia é particularmente recoñecida a obra anónima o Cantar das hostes de Ígor, escrita en eslavo antigo e que data do final do século XII.

Castela editar

Nin a épica medieval francesa nin a alemá perduran de forma oral nin posúen a vitalidade da épica medieval castelá; fragmentos de cantares de xesta casteláns recítanse aínda por vilas de España e América Latina, transmitidos de pais a fillos de forma oral: é o chamado Romanceiro vello, e a temática medieval dos cantares de xesta continuou sendo motivo de inspiración para o teatro clásico no Século de Ouro.

Só se conservou de forma escrita o Cantar de mio Cid, o Cantar de las Mocedades de Rodrigo e uns cantos versos do Cantar de Roncesvalles. Os filólogos reconstruíron outras pasaxes da perdida épica castelá a partir de fragmentos mal prosificados nas crónicas, onde serviron como fonte de información.

Cantares de xesta conservados editar

  1. O Cantar de mio Cid, onde se narra o triunfo da verdadeira nobreza, fundada no esforzo, o mérito e o optimismo, fronte á nobreza de sangue que representan os infantes de Carrión. Nel nárranse os esforzos de Rodrigo Díaz de Vivar, o Cid, para recuperar a confianza do rei Afonso VI, quen o desterrara de Castela.
  2. As Mocedades de Rodrigo composto cara a 1360 é o cantar épico máis tardío que se conserva. Baséase nun Cantar de las mocidades de Rodrigo anterior que data da segunda metade do século XIII. Narra episodios da mocidade do Cid.
  3. Fragmento duns cen versos do Cantar de Roncesvalles escrito en castelán con trazos de romance navarroaragonés, debidos ao copista, a comezos do século XIII. É o único testemuño épico castelán que recolle a materia carolinxia, que no norte de Francia deu lugar ao Cantar de Roldán. O fragmento reflicte o pranto de Carlomagno pola perda de seu sobriño Roldán.

Cantares de xesta hipotéticos editar

  1. O Cantar de los siete infantes de Lara, onde se narra unha vinganza largamente postergada entre familias rivais. O seu argumento énos coñecido a partir de versións cronificadas en prosa.
  2. Cantar de Bernardo del Carpio, poema perdido que narraba a tráxica historia dun bastardo de orixe nobre por liberar o seu pai, o Conde de Saldaña, encarcerado por haberlle procreado nunha princesa real; nos seus esforzos por rehabilitar a honra familiar, é inxustamente tratado polo seu rei Afonso o Casto. O seu argumento púidose deducir a partir das crónicas.
  3. O Cantar de Fernán González, cantar perdido que ofrecía unha versión anterior ao Poema de Fernán González, este último escrito en caderna vía.
  4. O Cantar de Sancho II y el Cerco de Zamora podería ser composto uns anos despois do asedio do rei Sancho II de Castela a Zamora. Consérvase en prosificacións da Estoria de España. Narra a morte de Sancho a mans de Vellido Dolfos para lograr a liberación do cerco de Zamora e o duelo entre os fillos de Arias Gonzalo e Diego Ordóñez.

Menor importancia tiveron o Mainete (do que hai un testemuño inserido na Gran conquista de Ultramar), e outros.

Características dos cantares de xesta casteláns editar

  • Versos irregulares, maioritariamente entre 14 e 16 sílabas, divididos en dous hemistiquios e con rima asonante, fronte aos versos regulares e a rima consonante de cantares de xesta franceses.
  • Predominio do realismo e a historicidade fronte ao carácter máis lendario e menos histórico dos cantares de xesta franceses.
  • Utilización de expresións que reclaman a atención do público.
  • Verbos moi abundantes, pois predomina a acción.
  • Supresión de fórmulas que introducen o diálogo directo a fin de axilizar a narración, quizais porque algunhas pasaxes dos cantares de xesta españois eran semirepresentadas (de aí tamén o seu maior realismo).
  • Uso de descricións breves, cheas de plasticidade.
  • Utilización de apelativos épicos para caracterizar os personaxes e dar tempo á memoria do recitador.
  • Uso do "e" paragóxico

As últimas formas do cantar de xesta castelán danse no século XIV, perdendo o realismo e a contención de cantares antigos, inclinándose por unha maior fabulación. Desta época é as Mocedades de Rodrigo.

Aragón editar

O Cantar da campá de Huesca é un cantar do reino de Aragón, reconstruído a partir da prosificación que deste se fai na Crónica pinatense. O poema épico narra a decapitación dos nobres aragoneses declarados en rebeldía contra o rei Ramiro II de Aragón, que conforma a lenda da Campá de Huesca. A súa primeira redacción, segundo Manuel Alvar, dataría dos mediados do século XII.

Inglaterra editar

En Inglaterra, destaca a épica anglosaxoa, cuxa obra máis destacada é o Beowulf, que obtivo o status de epopea nacional, ao mesmo nivel que a Ilíada, o Cantar dos Nibelungos en alemán, O Cantar de Roldán en francés ou o Cantar de mio Cid castelán.

Existen outros poemas épicos, entre eles A Batalla de Finnsburh (The Fight at Finnsburh), e Wálder (Waldere). A poesía heroica anglosaxoa foi transmitida de xeración en xeración oralmente. Conforme o cristianismo foi implantándose, os narradores ían introducindo contos ou figuras cristiás nas antigas historias heroicas.

Non houbo unha épica posterior á invasión normanda. Faltou unha personalidade que aglutinase as moitas lendas e tradicións históricas disímiles ou diverxentes en poemas cohesionados e extensos, ou porque foron lendas que xurdiron de forma demasiado tardía, xa en época renacentista. Así ocorreu, por exemplo, coas lendas en torno a Robin Hood, que non se unificaron nun longo poema extenso, ou coas lendas suízas sobre Guillerme Tell.

Véxase tamén editar

Outros artigos editar

Ligazóns externas editar

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Cantar_de_xesta&oldid=6666144»