Tumba do nadador

A Tumba do Nadador ou Tumba do Mergullador (do italiano Tomba del tuffatore) é un importante monumento arqueolóxico achado polo arqueólogo italiano Mario Napoli o 3 de xuño de 1968, cando escavaba unha pequena necrópole a uns 1,5 km ao sur da cidade grega de Paestum na Magna Grecia, no sur da Península Itálica. Hoxe a tumba exhíbese no Museo Arqueolóxico Nacional de Paestum.

A Tumba do Nadador.

Os catro lados e a parte superior da sepultura están formados por cinco laxes de pedra calcaria local, mentres que o piso está escavado no chan de pedra natural. As cinco lousas, unidas mediante xeso con gran precisión, formaban unha cámara de 193 x 96 x 79 cm. Foron pintadas do lado interno coa mesma técnica utilizada nos frescos.

As pinturas das catro paredes presentan a escena dun simposio, con seis diváns de banquente (kline), case todos ocupados por parellas formadas por un adulto e un mozo. A laxe que cubría o espazo contén a famosa escena que dá o seu nome á tumba: un mozo botándose cara ás ondeantes augas dunha corrente. Puideron distinguirse dous artistas; o menos hábil é o que decorou a parede sur.

A importancia dos sorprendentes frescos da tumba é que parecen ser «o único exemplo de pinturas gregas que conteñen escenas con persoas que datan do período orientalizante, arcaico ou clásico que sobreviva na súa totalidade. Dos miles de tumbas gregas que se sabe que pertencen a devandita época (preto de 700 ao 400 a.C.), esta é a única decorada con frescos de persoas».

Só se atoparon uns poucos obxectos dentro da tumba. Os restos humanos pulverizáronse ó abrir o sepulcro, e só se sabe que puideron pertencer a un home novo, membro da elite local. Xunto a el acháronse varios fragmentos da casca dunha tartaruga , dous aríbalos (pequenos recipientes para ungüentos) e un lécito ático; este último decorado coa técnica de figuras negras utilizada cerca do ano 480 a.C, o que axudou a que o descubridor e outros estudosos datasen a construción da tumba cara ao ano 480-470 a.C.

Pinturas

As pinturas das lousas laterais representan diferentes momentos dun simposio, un banquete masculino ritualizado no que os participantes comían, bebían e cantaban . Nas paredes norte e sur represéntanse tres kline (diváns de banquete) con cinco personaxes co torso nu (catro parellas e dous personaxes sós). Todas as parellas están conformadas por un home adulto (representado con barba e bigote) e un mozo (con patillas e perilla).

Os asistentes ao banquente portan grilandas ou coroas, beben ou falan entre eles. Dous deles tanxen ou sosteñen a súa lira. No centro da parede norte un dos mozos xoga ao cótabo, que consiste en lanzar contra un obxectivo determinado o pouso do viño que quedaba no fondo do kylix (unha copa moi plana, semellante a un prato) para gañar o favor do amado. A parella da súa dereita aparece en ademán de bicarse.

Na parede sur un mozo toca o aulós (a frauta dobre) mentres o seu compañeiro escoita con arroubo, en actitude de entoar unha canción. Todos os participantes sosteñen un kylix na man, excepto dous que o teñen pousado na mesa, diante deles.

Na parede oeste tres personaxes parecen chegar ao simposio: unha rapariga que toca o aulós, un mozo espido cunha chal azul sobre os ombros que saúda aos presentes, e un adulto con manto e bastón. Na parede oposta, a parede leste, un servente en pé xunto a unha cratera de volutas sostén unha xerra na man mentres espera de que os comensais pidan máis viño.

A pintura da laxe da cuberta é a que dá nome á sepultura. Representa un mozo que se lanza á auga desde unhas altas columnas situadas á dereita. A cadanseu lado dúas árbores cimbréanse cara ao nadador. O seu movemento engade un punto de tensión á escena, contrarrestado polo rectángulo de trazo groso e escuro que a enmarca. Catro palmetas con volutas viradas cara o interior do rectángulo adornan as súas esquinas, dándolles formas redondeadas.

Galería coas imaxes representadas na tumba

• 
  A laxe da cuberta
• 
  Simposio, parede norte
• 
  Detalle da parede norte
• 
  Parede sur, realizada por un artista distinto ao das outras
• 
  Parede este
• 
  Parede oeste

Interpretación das imaxes

A maioría dos especialistas que se teñen ocupado das escenas da tumba danlles unha interpretación simbólica. A columna desde a que se lanza o nadador representaría as Columnas de Hércules, a fin do mundo coñecido. O salto do personaxe simbolizaría o paso ao alén trala morte. A auga sería a purificación no tránsito cara a vida de eterna. Pola súa parte, o simposio simbolizaría os praceres terreais dos que o defunto se despide, ou tamén unha reunión en que os participantes experimentan a transcendencia, auxiliados do viño, da música e do pracer homoerótico.

Nesta interpretación, as imaxes estarían relacionadas cos cultos mistéricos difundidos pola Grecia antiga.

Porén, historiadores como Tonio Hölscher defende que todas as escenas deben ser interpretadas de maneira literal. Na súa argumentación, as metáforas trascendentais son alleas á arte funeraria grecorromana, debendo lerse como representacións da vida cotiá e do status social do defunto.

Ademais, Hölscher sinala que a escena do nadador non é tan excepcional na arte funeraria etrusca e grega. En particular, apunta a outras representacións de mozos lanzándose á auga como as que se poden ver na Tumba da caza e da pesca de Tarquinia ou nun skyphos procedente da necrópole de Ritsonas, na Beocia. Así mesmo, tamén existen imaxes con bañistas femininas, como a representada nunha ánfora de elaboración ateniense atopada en Etruria e conservada no Museo Nacional de Villa Giulia. Todas estas obras están datadas nos últimos anos do VI, sendo contemporáneas do nadador de Paestum.

• Galería de imaxes semellantes á escena do nadador
• 
  Detalle dun dos frescos da Tumba da caza e da pesca (520-510 a.C). Necrópole de Monterozzi, Tarquinia.
• 
  Bañistas. Detalle dunha pintura de figuras brancas sobre ánfora do pintor de Andócides (525-520 a.C.)

Véxase tamén

Ligazóns externas

A Tumba del Nadador que contén os únicos frescos figurativos da Antiga Grecia (en castelán, labrujulaverde.com)

Bibliografía

• (en alemán) Walter Paul Schussmann. Rhadamanthys in der Tomba do Tuffatore. Dás Grab deas Mysten: eine Neuinterpretation, Phoibos Verlag, 2011, ISBN 978-3-85161-061-1
• R. Ross Holloway. The Tomb of the Diver Arquivado 19 de decembro de 2008 en Wayback Machine., en American Journal of Archaeology, vol. 110, Nº 3, xullo de 2006 (páxs. 365-388).
• Tonio Hölscher: El nadador de Paestum: Juventud, eros y mar en la antigua Grecia. Crítica, 2022. Tradución do alemán de Lara Cortés Fernández. ISBN 8491994483.
• Angela. Pontrandolfo, Agnès Rouveret, Mariña Cipriani. The painted tombs of Paestum. Pandemos Editions, Paestum, 2004 ISBN 88-87744-11-4; outras versións: francés (ISBN 88-87744-13-0); alemán (ISBN 88-87744-12-2); italiano (ISBN 88-87744-10-6);
• Agnès Rouveret. A Tombe du Plongeur et lles fresques étrusques: témoignages sur a peinture grecque, dans Revue Archéologique, 1974, fascículo 1, páxs. 15-32.
• Pierre Somville. A tombe du plongeur à Paestum, en Revue de l'histoire de Religions. París, PUF, tomo 196, fascículo 1, xullo de 1979, páxs. 41-51.
• Daisy Warland. A Tombe du Plongeur: Étude da relation entre lle symposion et lle plongeon en Revue de l'histoire de Religions. París, PUF, tomo 213, fascículo 2, 1996, páxs. 143–60 - Abstract en liña, 23 de agosto de 2007. Consultado o 2 de novembro de 2007 (en francés)
• Daisy Warland. Que représente a fresque da paroi Ouest da tombe au plongeur de Poseidonia?, en Kernos, 1999, Nº 12, páxs. 195-206.