A Serra de Béjar é un dos contrafortes do Sistema Central na provincia de Salamanca, Castela e León. Trátase dunha das bisbarras con maior sentido histórico-tradicional, xeográfico e cultural da provincia[1][2]. Os seus límites non se corresponden cunha división administrativa. A súa parte máis elevada fai de límite coas provincias de Ávila e Cáceres polo que nas bisbarras cacereñas do Val do Jerte e o Val do Ambroz así como a do Alto Tormes en Ávila, tamén se usa o topónimo Serra de Béjar para referirse ás súas vertentes.

Comarca Serra de Béjar
ProvinciaProvincia de Salamanca
Área614.09 km²
Poboación22.214 hab. (2010)
ConcellosCandelario
Ledrada
Vista de Montemayor

Ten as súas raíces históricas en dous territorios diferenciados, o leonés Marquesado de Montemayor e o castelán Comunidade de Vila e Terra de Béjar, que se xuntaron tras a inclusión da maior parte do segundo na provincia de Salamanca. Esta operación levouse a cabo na división territorial de España en 1833 realizada por Javier de Burgos e sentou as bases das provincias actuais, que deron pé á organización destas en partidos xudiciais. Béjar constituíuse como cabeceira de partido en 1834 e é precisamente este feito o que dotou de sentido comarcal a toda a serra coa cidade de Béjar como capital e centro de servizos. O partido creado entón coincide coa bisbarra actual agás pola inclusión de Muíño, Pinedas e case todos os concellos do Alto Tormes. No século XX, partido e bisbarra empezáronse a diferenciar pois trala sucesiva perda de poboación na provincia salmantina, elimináronse os partidos xudiciais de Alba de Tormes, Ledesma e Sequeros, o que implicou o aumento de extensión do resto, entre eles o de Béjar[3].

Igrexa de Candelario

Xeografía editar

A Serra de Béjar está situada ao sueste da provincia de Salamanca pero a súa elevación tamén forma parte das provincias de Cáceres e Ávila. Ocupa unha superficie de 614,09 km² [4]. É unha das subdivisións ou contrafortes do Sistema Central e á súa vez, componse doutros subsistemas como Serra de Candelario, La Covatilla e o macizo de Vallejera, Neila, La Hoya e El Tejado. Posúe a estación de esquí de La Covatilla, nas proximidades de Béjar. O pico máis alto de todo o conxunto montañoso é o denominado Pedregal de la Ceja con 2 428 msnm. Outro pico destacado é o Calvitero, o máis alto de Estremadura. Existen dous vértices xeodésicos, un no Calvitero e outro en Cabeza Gorda.

 
Estación de ski de La Covatilla

Demarcación editar

Comprende 32 concellos: Aldeacipreste, Béjar, Candelario, Cantagallo, El Cerro, Colmenar de Montemayor, Cristóbal de la Sierra, Fresnedoso, Fuentes de Béjar, Horcajo de Montemayor, La Cabeza de Béjar, La Calzada de Béjar, La Hoya, Lagunilla, Ledrada, Montemayor del Río, Nava de Béjar, Navacarros, Navalmoral de Béjar, Peñacaballera, Peromingo, Puebla de San Medel, Puerto de Béjar, Sanchotello, Santibáñez de Béjar, Sorihuela, Valdefuentes de Sangusín, Valdehijaderos, Valdelacasa, Valdelageve, Vallejera de Riofrío e Valverde de Valdelacasa[5]. Se considera Béjar coma a capital do territorio e o Alto Tormes é moitas veces considerado unha subcomarca de Béjar [6].

Limita con Entresierras e Salvatierra ao norte, coa provincia de Ávila a leste, con Estremadura ao sur e coa serra de Francia ao oeste.

Diversidade biolóxica editar

A Serra de Béjar foi declarada reserva da biosfera pola Unesco xunto á Serra de Francia e arredores.[7].

Cultura editar

 
Traxes tradicionais da Serra de Béjar

Arquitectura tradicional editar

Na Serra de Béjar as casas edifícanse agrupadas unhas con outras para poder soportar mellor a rigorosidade do clima. Chama a atención que en case todas as portas se colocan unhas proteccións de madeira para resgardar das nevadas. Trátase das «batipuertas» [8]

Un elemento moi característico das aldeas é a presenza da auga. Todos contan con numerosas fontes. Nas rúas de Candelario existen canalizacións polas que discorre a auga. Trátase dun pobo destacado como exemplo de conservación da arquitectura comarcal [9].

A fachada da típica casa bejarana posúe unha presenza moi sólida. Adoita ser simétrica na distribución das portas e ventás. Expón perpiaños de granito en estrutura e linteis. O resto recóbrese con cal quedando nunha característica cor branca. Segundo a capacidade económica dos moradores, presenta un ou dous pisos en altura e ademais se adoita construír unha terraza na segunda ou terceira planta, se a hai [9].

Nos tellados non se observan chemineas pois adoitan substituírse por un cántaro roto. Ás veces o fume simplemente sae por un teza levantada[9].

Ao entrar na planta baixa encontrámonos co «portal» ou vestíbulo distribuidor dende o que se accede a distintos cuartos e onde se sitúa a escaleira. Tamén dá acceso ao patio traseiro nas casas que o teñen. Un dos espazos desta planta é o coñecido como «picadeiro», un cuarto habilitado para realizar a matanza. Na viga central colgábase un arnés onde se colocaba o cadáver do animal para o seu despezamento*.

No primeiro piso encóntrase a «sala», un espazo que dá á fachada e conta con varias alcobas[9]. A cociña encóntrase normalmente no segundo piso aínda que tamén pode presentarse no primeiro. É o espazo máis concorrido da casa. Adoita ser ampla e lousada de pedra. Ao contrario que na maioría das cociñas tradicionais do resto das bisbarras da provincia, nas da Serra de Béjar non existe a ampla e característica cheminea de campá. Existe un «sequero» ou teito de reixas polo que se escapa o fume cara ao faiado. Isto posibilitaba a curación e conservación do embutido e os produtos perecedoiros. Tamén axudaban a iso un conxunto de ventás practicables en solaina existentes na fachada desta planta [9].

O faiado adoita ser diáfano e está dotado dun complexo sistema de «varais» ou paus de onde se colga o produto da matanza [9].

Dialectoloxía editar

Na Serra de Béjar atópase hoxe en día falantes patrimoniais da lingua estremeña, aínda que moi poucos. Polo xeral nas poboacións pertencentes a esta bisbarra o castelán non é puro pois mostra moitos trazos estremeños. Así pois o castelán desta zona é unha fala de transición.

Notas editar

  1. Llorente Maldonado, Antonio (1976). Centro de Estudos Salmantinos, ed. Las bisbarras históricas e actuais da provincia de Salamanca (en español). p. 157. Consultado o 9 de novembro de 2011. Un caso de zona mal definida que non pertence a ningunha das bisbarras tradicionais, é a que se acha no extremo nordeste do actual partido xudicial de Béjar, ao longo do Tormes, dende a súa entrada na provincia ata os límites de Salvatierra; esta zona pertenceu a Castela non a León, e mesmo no século XVIII formaba parte da provincia de Ávila, non de Salamanca (...) Es unha bisbarra que gravitou sempre máis cara a Barco de Ávila e Piedrahita que cara a Béjar ou Ávila, e non ten nada de particular que non estea englobado en ningunha bisbarra salmatina, aínda que por pertencer administrativamente a Salamanca e a Béjar, os seus habitantes, ou polo menos os seus secretarios, se consideran salmantinos e bejaranos. Nesta zona están incluídos os pobos de El Tejado, Navamorales, Ponte do Congosto, Bercimuelle, Galegos de Solmirón, Cespedosa de Tormes e Coio de Ávila. Un dos secretarios consultados, precisamente o de Coio de Ávila decatouse perfectamente da situación particular destes pobos ribeiráns do Tormes, e dinos na súa resposta ao Cuestionario: Este municipio de Coio de Ávila, ao igual que outros limítrofes, sendo case todos do Partido de Béjar, non pertencen ningún deles á Bisbarra de Serra de Béjar, constituíndo unha bisbarra intermedia entre esta e a de Salvatierra, con caracteres bastante definidos e distintos aos daquelas, que moi ben puidera considerarse como Bisbarra Media do Tormes (páxina 97) Podemos considerar que os límites actuais do partido de Béjar coinciden sensiblemente cos límites reais da bisbarra bejarana, coa Terra de Béjar, incluíndo o canto nordeste do partido (El Tejado, Navamorales, Puente del Congosto, Bercimuelle, Gallegos de Solmirón, Cespedosa de Tormes y Guijo de Ávila) que, como sabemos, marca aa transición da Tierra de Béjar à Tierra de Piedrahita e Salvatierra (página 132) 
  2. Nota: Lista dos municipios integrantes do antigo partido xudicial de Béjar sen contar os do Alto Tormes. Referencia: Cabero Diéguez, Valentín (1992). Ediciones Universidad de Salamanca, ed. El medio rural español: cultura, paisaje y naturaleza (en español). pp. 306 y 309. Aldeacipreste, Béjar, Candelario, Cantagallo, El Cerro, Colmenar de Montemayor, Cristóbal de la Sierra, Fresnedoso, Fuentes de Béjar, Horcajo de Montemayor, La Cabeza de Béjar, La Calzada de Béjar, La Hoya, Lagunilla, Ledrada, Molinillo, Montemayor del Río, Navacarros, Nava de Béjar, Navalmoral de Béjar, Peñacaballera, Peromingo, Pinedas, Puebla de San Medel, Puerto de Béjar, Sanchotello, Santibáñez de Béjar, Sorihuela, Valdefuentes de Sangusín, Valdehijaderos, Valdelacasa, Valdelageve, Valverde de Valdelacasa y Vallejera de Riofrío 
  3. _duplicada_1 /><ref name=ref_duplicada_2
  4. Suma dos datos de extensión das localidades da Serra de Béjar INE Arquivado 24 de setembro de 2015 en Wayback Machine.
  5. __duplicada_2
  6. _duplicada_1
  7. "Reserva de la biosfera en las Sierras de Béjar y Francia" (PDF). Ministerio de Medio Ambiente. 
  8. _duplicada_3>"La casa da Serra de Béjar". Revista turística de Salamanca (en español). Arquivado dende o orixinal o 04 de marzo de 2016. Consultado o 31 de xaneiro de 2015. 
  9. 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 _duplicada_3

Véxase tamén editar