Rosario Castellanos

Rosario Castellanos Figueroa, nada na Cidade de México o 25 de maio de 1925 e finada en Tel Aviv, Israel o 7 de agosto de 1974, foi unha escritora e diplomática mexicana, considerada unha das literatas mexicanas máis importantes do século XX.

Rosario Castellanos

Biografía
Nacemento	25 de maio de 1925 Cidade de México
Morte	7 de agosto de 1974 (49 anos) Tel Aviv, Israel
Causa da morte	morte accidental morte natural
Ambassador of Mexico to Israel (en)
1971 – 1974
Datos persoais
Educación	Facultade de Filosofía e Letras da UNAM
Actividade
Campo de traballo	Poesía e crítica literaria
Ocupación	poetisa, novelista, promotora cultural, diplomática
Empregador	Universidade Nacional Autónoma de México
Obra
Obras destacables (1957) The Nine Guardians (en) (1960) City of Kings (en) (1962) The Book of Lamentations (en) (1975) El eterno femenino (en) (1997) Rito de iniciación (en)
Familia
Cónxuxe	Ricardo Guerra Tejada
Premios
(1960)  Xavier Villaurrutia Award (en)  Legión del Libro Prize (en)
Descrito pola fonte	Obálky knih, Metzler Autorinnen Lexikon (en) , (p.87–88) >>>:Castellanos, Rosario

Datos biográficos

Rosario Castellanos, nada na Cidade de México, creceu na facenda da súa familia en Comitán, na rexión maia do sur de México denominada Altos de Chiapas. Aos sete anos, o seu irmán máis novo Mario morreu de apendicite, e os seus pais morreron en 1948, cando ela tiña vinte e tres anos de idade. Así que pronto quedou orfa e con medios financeiros limitados. Sentiu unha necesidade urxente para a autoexpresión, e pronto se converteu na primeira muller escritora de Chiapas.

Posteriormente, emigrou á Cidade de México onde, en 1950, graduouse como mestra en filosofía pola Universidade Nacional Autónoma de México e relacionouse con Ernesto Cardenal, Jaime Sabines e Augusto Monterroso. Tamén, estudou estética na Universidade de Madrid, cunha bolsa do Instituto de Cultura Hispánica, de 1950 a 1951. Foi profesora na Facultade de Filosofía e Letras da UNAM, na Universidade de Wisconsin, na Universidade Estatal de Colorado e na Universidade de Indiana. Escribiu durante anos no diario mexicano Excélsior, foi promotora do Instituto Chiapaneco da Cultura e do Instituto Nacional Indixenista, e secretaria do PEN Club. En 1954-1955, foi bolseira pola Fundación Rockefeller no Centro Mexicano de Escritores.

Casou co profesor de filosofía Ricardo Guerra Tejada, en 1958, con quen en 1961 tivo un fillo, Gabriel Guerra Castellanos, politicólogo egresado da Universidade Libre de Berlín Occidental, despois de abortos involuntarios e da morte dunha filla recentemente nada. Divorciouse despois de trece anos de matrimonio, tras sufrir depresión e infidelidades do seu marido. Dedicou unha extensísima parte da súa obra e das súas enerxías á defensa dos dereitos das mulleres, labor pola que é lembrada como un dos símbolos do feminismo latinoamericano.

Como promotora cultural, traballou no Instituto de Ciencias e Artes de Tuxtla Gutiérrez, Chiapas, e dirixiu o Teatro Monicreque do Centro Coordinador Tzeltal-Tzotzil, auspiciado polo Instituto Nacional Indixenista. Na UNAM, traballou como titular da Dirección Xeral de Información e Prensa (1960-1966) e foi profesora na Facultade de Filosofía e Letras. Antes de morrer, estaba a traballar no servizo exterior. Foi nomeada embaixadora de México en Israel en 1971, e traballou como catedrática na Universidade Hebrea de Xerusalén e como diplomática.

Faleceu en Tel Aviv, o 7 de agosto de 1974, aos 49 anos, a consecuencia dunha descarga eléctrica, provocada por unha lámpada cando acudía a contestar o teléfono, ao saír de bañarse. Os seus restos descansan na Rotonda das Persoas Ilustres dende o 9 de agosto de 1974.

Carreira literaria

A súa obra trata de temas políticos, xa que concibía ao mundo como "lugar de loita no que un está comprometido", como o expresou no seu poemario Lívida luz. Consideraba a poesía "un intento de chegar á raíz dos obxectos". Cada tema tratábao ligado co cotián e co interese polo papel da muller na sociedade e pola crítica do enfoque sexista, exemplificado polo seu conto "Lección de cocina: cocinar, callarse y obedecer al marido". A súa obra de teatro El eterno femenino (1975) apontóase sobre principios feministas. Segundo un artigo de Mercedes Serna, a través da óbra "Castellanos" fará un percorrido irónico e xocoso pola historia da muller en México, a través dunha serie de personaxes femininos.

Outros temas que explora son entre membros do mesmo sexo e do sexo duro e o optimismo.

Os seus propios sentimentos reflíctense nos seus escritos: no conto "Primera revelación", describe a súa experiencia como nena discriminada fronte ao seu irmán; o poema en prosa "Lamentación de Dido" inspírase no desamor do seu amor de moitos anos, Ricardo Guerra; a novela Rito de iniciación, tamén de connotacións autobiográficas, enfócase nos conflitos dunha muller dedicada aos estudos para escapar dos prexuízos conservadores da provincia e enfrontar a competencia profesional na cidade. Esta obra publicouse só de maneira póstuma.^{[Cómpre referencia]}

Moitas das súas obras chaman a atención sobre a diferenza entre dous grupos, principalmente entre homes e mulleres, pero tamén entre os brancos e os indios. Castellanos usa o matrimonio para permitir que os personaxes femininos participen no diálogo, sendo que, até entón, as mulleres non se incluíron nos diálogos. Utilízase a linguaxe como instrumento de poder e dominación: sen voz, as mulleres poden ser dominadas polos homes. As mulleres eran obxecto de conveniencia e estaban dominadas polos homes, e Castellanos mostra como o matrimonio era unha forma de demostrar a dependencia da muller e a falta de identidade. Nunha análise da súa última obra, Álbum de familia, un crítico afirma que o libro se encarga de “sinalar e discutir a presenza continua da alienación como unha preocupación central”, e resalta a “tendencia de Castellanos ao optimismo”.^{[Cómpre referencia]}

No seu ensaio La novela mexicana contemporánea y su valor testemonial, Castellanos comenta que as obras indíxenas falan de “a obxectividade do tratamento e a individualidade do personaxe”, e, aínda que é estraño para a sociedade "branca," segue sendo importante para a historia e narrativa de México. Castellanos recoñece o seu privilexio como unha muller branca, que é moderna a mediados do século vinte. Tamén fala da importancia da novela mexicana, e descríbea como "unha aspiración ao coñecemento lúcido."

Balún Canán

Artigo principal: Balún Canán (novela).

Esta novela, publicada en 1957, está dividida en tres partes que (como di Véronique Landry) "converxen na historia dunha nena de sete anos de clase social alta, filla dun terratenente mexicano da rexión de Chiapas." Engade que, cos "numerosos cambios sociais" e políticos emitidos polo goberno, esta nena sen nome está na "procura dunha identidade." "Esta identidade," que ela busca, "xira ao redor dun mundo cheo de opresión e [...] segregación racial, social e sexual." Balún Canán está escrito, afirma, dende o punto de vista do "discurso autobiográfico" durante o sexenio do presidente Lázaro Cárdenas do Río. O problema aquí é o conflito entre os indíxenas e os brancos. Os indíxenas afirman que os ladinos quitáronlles inxustamente as súas terras e a súa lingua.

Ademais, está o problema do silencio das mulleres nesta novela.

Cidade Real

Neste libro de relatos, publicados en 1960, Castellanos céntrase nas diferenzas entre os dous grupos distintos, sobre todo entre o branco e o indio e o home e a muller. Di a crítica Mary Gómez Parham: “instrumentos desta alienación inclúen códigos severos de cortesía, o machismo e outras formas de estereotipos sexuais, a cobiza e, sobre todo, as barreiras lingüísticas”. A comunicación segue sendo un tema importante na alienación -das mulleres e os nativos- e na obra de Castellanos, en concreto en Ciudad Real , enfróntase á tensión entre os nativos e os brancos, xa que non comparten unha linguaxe común e non se teñen confianza. Os mesmos temas seguen aparecendo, como un home misóxino (que asegura que unha muller "botou a perder ao seu fillo"), en “El advenimiento del aguila” con persoas solitarias ou marxinadas.

Con todo, a última historia da novela é un pouco diferente. O personaxe principal, Arthur, ten coñecemento da lingua española, así como o idioma indíxena, e entón é capaz de romper algunhas das barreiras que se observan entre os diferentes grupos ao longo da novela. Ao final, conéctase coa natureza (un acontecemento raro nas obras de Castellanos), e consegue a paz consigo mesmo e co mundo. É o único conto dentro da novela, cun “final feliz”.

Outras

Dedicado á súa produción cuentística, Álbum de familia, o segundo tomo das súas obras completas inclúe, ademais dos seus tres cuentarios, os relatos inéditos "Crónica de un suceso inconfirmable", "Primera revelación" e "Tres nudos en la red". Nunha análise do texto feito por Mary Gómez Parham, comenta que "novos elementos como a homosexualidade e o feminismo-como-política aparecen [...] para explorar novas formas de lidar co vello problema da alienación".

Busto de Rosario Castellanos, FFyL-UNAM

Premios e recoñecementos

En 1958, recibiu o Premio Chiapas, por Balún Canán, e dous anos despois o Premio Xavier Villaurrutia, por Cidade Real. Entre outros galardóns posteriores, destacan: o Premio Sor Juana Inés da Cruz (1962), o Premio Carlos Trouyet de Letras (1967) e o Premio Elías Sourasky de Letras (1972).

Ademais, varios lugares públicos levan o seu nome:^{[Cómpre referencia]}

• Un Museo na súa memoria, situada na Cidade de Comitan, de onde eran orixinarios os seus pais e onde viviu a súa infancia e adolescencia.
• O Centro Cultural Rosario Castellanos e a Biblioteca Pública Regional Rosario Castellanos en Comitán, Chiapas, ademais do Festival Internacional de las Culturas y las Artes Rosario Castellanos.
• Un parque e unha biblioteca pública levan o seu nome, ambos os situados na delegación Cuajimalpa de Morelos, na Cidade de México.
• A biblioteca do Centro de Investigacións e Estudos de Xénero, da UNAM.
• Un dos xardíns da Facultade de Filosofía e Letras, da UNAM.
• A libraría do Fondo de Cultura Económica (FCE) do Centro Cultural Bella Época, da Cidade de México.
• Biblioteca Pública Rosario Castellanos en Cuajimalpa de Morelos, Cidade de México.

Obra

Novelas

• Balún Canán, México: Fondo de Cultura Económica, 1957, OCLC 2732918 
• Oficio de tinieblas, México: Joaquín Mortiz, 1962, OCLC 253291721 
• Rito de iniciación, México: Alfaguara, 1996, ISBN 9789681903336 

Contos

• Ciudad Real, Xalapa: Universidade Veracruzana, 1960, OCLC 747471 
• Los convidados de agosto, México: Era, 1964, OCLC 191065435 
• Álbum de familia, México: Joaquín Mortiz, 1971, ISBN 9789682700880 

Poesía

• Trayectoria del polvo, México: Costa-Amic, 1948, OCLC 122444384 
• Apuntes para una declaración de fe, México: Secretaría de Educación Pública, 1948, OCLC 760605820 
• De la vigilia estéril, México: Edicións de "América", 1950, OCLC 123194295 
• El rescate del mundo, Tuxtla Gutiérrez, Chiapas: Goberno do Estado de Chiapas, Departamento de Prensa e Turismo, 1952, OCLC 651234309 
• Presentación al templo: poemas (Madrid, 1951), México: América revista antolóxica, 1952, OCLC 7886287 
• Poemas (1953-1955), México: Metáfora, 1957, OCLC 689509359 
• Al pie de la letra, Xalapa: Universidade Veracruzana, 1959, OCLC 760605834 
• Salomé y Judith: poemas dramáticos, México: Jus, 1959, OCLC 651543397 
• Lívida luz, México: Universidade Nacional Autónoma de México, 1960, OCLC 44064566 
• Materia memorable, México: Universidade Nacional Autónoma de México, 1960, OCLC 5801533 
• Poesía no eres tú: obra poética, 1948-1971, México: Fondo de Cultura Económica, 1972, ISBN 9789681610043 

Ensaio

• Sobre cultura femenina, México: América, revista antolóxica, 1950, OCLC 15542846 
• La novela mexicana contemporánea y su valor testemonial, México: Instituto Nacional da Mocidade, 1960, OCLC 898783753 
• Mujer que sabe latín..., México: Secretaría de Educación Pública, 1973, OCLC 253480740 
• El mar y sus pescaditos, México: Secretaría de Educación Pública, 1975, OCLC 863297357 
• Declaración de fe. Reflexiones sobre la situación de la mujer en México, México: Alfaguara, 1997, ISBN 9789681903770 

Coleccións de artigos

• El uso de la palabra, México: Excélsior, 1994,OCLC 499122117
• Mujer de palabras: Artigos rescatados de Rosario Castellanos, México: Consejo Nacional para la Cultura y las Artes, 2004, 3 vols.

Teatro

• Tablero de damas, pieza en un acto, México. América, revista antológica, 1952

• El eterno femenino: Farsa, México: Fondo de Cultura Económica, 1975

Epistolario

• Cartas a Ricardo, México: Consejo Nacional para la Cultura y las Artes, 1994
• Álvarez-Arana, Silvia (2018). La literatura epistolar de Rosario Castellanos. Cartas a Ricardo. Universidade Autónoma de Chiapas-México. Colección Letras sin papel. ISBN 978-607-8573-09-7

Na cultura popular

No cine

• A película mexicana Los adioses, de Natalia Beristáin, presenta os anos de mocidade e estudos de Rosario Castellanos e, sobre todo, a súa relación con Ricardo Guerra Tejada.
• Na telenovela chilena "Pacto de sangue" inaugúrase o terceiro acto cun epígrafe que cita os seguintes versos da autora: "Heme aquí, ya al final/ y todavía no sé qué cara/ le daré a la muerte".

Véxase tamén

Bibliografía

• Anon. "Literatura escrita por mujeres". Diccionario de literatura mexicana: siglo XX. México: UNAM. ISBN 9789703217601. 
• Castellanos, Rosario (1964). "La novela mexicana contemporánea y su valor testimonial" 47 (2). 
• Gómez Parham, Mary (1989). "Alienation in Rosario Castellanos' Ciudad Real" 15 (1/2). 
• Gómez Parham, Mary (1988). "Moving Toward the Other: New Dimensions in Human Relationships in Rosario Castellanos' Album de familia" 17 (1). 
• Landry, Veronique (2012). "El caso de Balún Canán de Rosario Castellanos: Transculturación, feminidad y marginalización social" 2. 
• Steele, Cynthia (1996). "Power, Gender, and Canon Formation in Mexico" 21 (1). 
• Vergara. Identidad y memoria en las poetas mexicanas del siglo XX. México, D. F.: Universidad Iberoamericana. ISBN 9789688596784. 
• Ward, Ruth (2010). "The Communicative Functions of Language in Balún Canán" 93 (2). 

Ligazóns externas

• Rosario Castellanos e a súa poesía: Rosario Castellanos en www.palabravirtual.com
• Parque Rosario Castellanoss
• Rosario Castellanos. Día das escritoras