Provincia de Artemisa

A provincia de Artemisa é unha nova provincia cubana constituída a partir do 1 de xaneiro de 2011, derivada da división da antiga provincia da Habana nas actuais Artemisa e Mayabeque. A provincia de Artemisa comprende a metade occidental (oito municipios) da extinta Habana máis tres municipios contiguos procedentes da provincia de Pinar del Río. A capital é a cidade de Artemisa, que era o municipio máis grande en extensión e poboación da antiga provincia da Habana (1976-2010).

Provincia de Artemisa

Artemisa (es)
Localización
22°49′N 82°46′O
País insular	Cuba
Capital	Artemisa
Contén a división administrativa	Alquízar Artemisa Bahía Honda (pt) Bauta (pt) Caimito (pt) Candelaria (pt) Guanajay Güira de Melena (pt) Mariel (pt) San Antonio de los Baños (pt) San Cristóbal
Poboación
Poboación	502.312 (2010) (125,44 hab./km²)
Xeografía
Superficie	4.004,27 km²
Bañado por	Estreito de Florida e Golfo de Batabanó (pt)
Altitude	52 m
Comparte fronteira con	Provincia de Pinar del Río Mayabeque (pt) Provincia da Habana
Datos históricos
Precedido por	Provincia de La Habana (1976-2010)
Creación	1 de xaneiro de 2011
Identificador descritivo
Fuso horario	UTC−05:00
ISO 3166-2	CU-15

Datos básicos

A provincia de Artemisa ten unha superficie de 4.004,27   km² e 507.304 habitantes, cunha densidade de 129.69 habitantes / km². A poboación rural representa o 30,15% do total Limita ao norte co estreito de Florida e co golfo de México, ao sur co golfo de Batabanó, ao leste coas provincias da Habana e Mayabeque, e ao oeste coa provincia de Pinar del Río.

Artemisa é a décimo terceira provincia pola súa extensión (só supera Mayabeque e a Habana) e a undécima pola súa poboación (superaa Cienfuegos, Sancti Spiritus, Ciego de Ávila e Mayabeque), así como a provincia con maior densidade de poboación exceptuando á Habana e Santiago de Cuba. As principais cidades (máis de 20.000 habitantes) da nova provincia son: Artemisa (48.194; ano 2016), San Antonio de los Baños (33.811) e San Cristóbal (29.119).

Concellos

Mapa da Provincia de Artemisa.

Igrexa católica no Parque Central de Artemisa.

Concello	km²	Poboación
Mariel	270,85	44 786
Guanajay	110.26	28 750
Caimito	239,4	39 304
Bauta	155,13	48 024
San Antonio de los Baños	126,37	49 942
Güira de Melena	199.22	39 821
Alquízar	194,36	32 501
Artemisa	688.7	82 917
Bahía Honda	784.14	45 124
Candelaria	301,42	20 283
San Cristóbal	934,4	70 940
Total	4 004,27	502 392

Fontes: Oficina Nacional de Estatísticas e Instituto de Planificación Física/2010

Organización territorial

Á chegada dos conquistadores españois no século XVI, a maior parte do actual territorio da Provincia de Artemisa formaba parte do cacicado indíxena de Marién, situado entre os da Habana (ao leste) e Guaniguanico (hoxe Pinar del Río, ao oeste). Na primeira metade do século XIX, creáronse as Tenencias de Gobierno (xurisdicións) de Mariel (en 1820, cuxa sede pasou a Guanajay en 1854), Bahia Honda (1847, separada de Mariel) e San Cristóbal (1847), cubrindo a metade oriental do territorio coñecido historicamente por Vuelta Abajo (ao oeste da Lagoa de Ariguanabo); así como a Xurisdición de San Antonio de los Baños, ao sur de dita lagoa, fundada como xurisdición señorial do marqués de Montehermoso en 1794. O territorio do actual municipio de Bauta pertencía á Xurisdición de Santiago de las Vegas.

Mapa de Cuba occidental en 1861, que mostra as xurisdicións ou Tenencias do goberno de San Antonio de los Baños, Mariel, San Cristóbal e Bahía Honda.

A partir da creación das primeiras provincias de Cuba en 1879, os municipios de San Cristóbal, Bahia Honda, Candelaria, Artemisa, Mariel, Guanajay e Guayabal (máis tarde chamado Caimito del Guayabal), formaban parte da provincia de Pinar del Río. O territorio de Guayabal pasou á provincia da Habana en 1902, durante a primeira intervención norteamericana (1898-1902), sendo restaurado en 1910 como municipio de Caimito del Guayabal. Artemisa, Mariel e Guanajay pertencían a Pinar del Río ata 1969, cando tamén pasaron a formar parte da Habana. Deste xeito, a nova provincia de Artemisa pode considerarse máis como de orixe de Pinar del Río (6 concellos) que propiamente da Habana (só 4 concellos).

O antecedente máis próximo dunha organización supramunicipal co nome de Artemisa, neste territorio, data de 1963 coa aparición das Rexións ou Rexionais como enlace intermedio entre municipios e provincias. O Rexional Artemisa, dentro da Provincia de Pinar del Río, abranguía os actuais municipios de Artemisa, Guanajay, Mariel, Bahia Honda e La Palma, así como os desaparecidos de: Cabañas (actualmente parte de Mariel, antes de 1963, cabeceira da actual Bahía Honda) e Orozco (Pablo de la Torriente Brau, actualmente localidade de Bahía Honda). Despois do traslado á provincia da Habana en 1969, o Rexional Artemisa perdeu os territorios dos actuais municipios de Bahía Honda e La Palma que quedaron en Pinar del Río.

Os concellos incorporados á actual provincia de Artemisa, da antiga provincia da Habana (Caimito -incluíndo Ceiba del Agua e Vereda-, Bauta, San Antonio, Alquízar e Güira de Melena), organizáronse entre 1963 e 1970 no Rexional Ariguanabo. con cabeceira en San Antonio de los Baños. Algúns municipios do antiga Rexional pasaron a formar parte da nova provincia de Mayabeque en 2011 (Bejucal, Quivicán, La Salud (actualmente parte de Quivicán) e Batabanó ). Así mesmo, os municipios de San Cristóbal e Candelaria en Pinar del Río nunca antes pertenceron a ningunha organización territorial con sede en Artemisa, aínda que historicamente mantiveron estreitos vínculos comerciais e culturais con esta vila. Os Rexionais foron abolidos coa Nova División Política Administrativa do país aprobada na Constitución de 1976 que organizaba o país en 14 provincias (incluíndo a Habana separada da Cidade da Habana) e tamén aboliu e reorganizou algúns municipios.

De 1976 a 2010, a provincia da Habana foi a única que non tiña a capital de provincia no seu propio territorio. As súas entidades de xestión estaban situadas na cidade da Habana. Tamén era a que tiña un maior número de concellos: 19. Ademais, era a segunda provincia co maior crecemento relativo da poboación nese período cun 30,8  %, só superada pola provincia de Ciego de Ávila. Estas razóns, ademais da súa peculiar configuración xeográfica, coa cidade da Habana no seu centro xeográfico, serviron de base para a súa división en dúas provincias separadas: Artemisa e Mayabeque, coas súas respectivas capitais en cada territorio.

Historia

Etapa colonial

As primeiras poboacións fundadas nos actuais territorios que cubre a provincia foron Alquízar (1616), Guanajay (San Hilarión de Guanajay, 1650) e Las Pozas (no actual municipio de Bahía Honda, 1685). No século XVIII as vilas de San Cristóbal (1743), Bauta (coñecida inicialmente como Hoyo Colorado, 1750), Mariel (1768), San Antonio de los Baños (San Antonio Abad, 1775; vila en 1794), Güira de Melena (1779) e Bahía Honda (1779). Xa no século XIX fundáronse Candelaria (1809), Artemisa (1810) e Caimito (1827). A actual capital provincial, Artemisa, xurdiu debido ao traslado de veciños da Habana afectados por un incendio. A cidade creceu rapidamente baseándose na economía do café, primeiro, e despois na cana de azucre e outras colleitas e na fabricación de tabaco, superando ás veciñas en importancia, converténdose nos primeiros anos do século XX na segunda cidade máis importante da entón provincia de Pinar do Río. As ruínas da plantación de café de Angerona, Monumento Nacional de Cuba, testemuñan o esplendor do cultivo do café que lle mereceu á comarca o apelativo de "Xardín de Cuba".

O actual territorio da Provincia de Artemisa foi historicamente un escenario importante das loitas pola independencia do país. Na etapa precursora das Guerras da Independencia, o 12 de agosto de 1851, Narciso López, revolucionario de tendencia pro-anexionista, realizou a súa segunda expedición dende os Estados Unidos desembarcando na costa de Bahía Honda (praia El Morrillo). Tomou o poboado de Las Pozas e foi acosado polo exército español na serra do Rosario, onde finalmente foi capturado e executado na Habana o 1 de setembro de 1851. Un ano despois, en 1852, foi frustrada a chamada conspiración de Vuelta Abajo, tamén de tendencia anexionista, sendo arrestados preto de Artemisa e posteriormente desterrados, os seus líderes, Francisco Estrampes e o conde de Pozos Dulces.

Na Guerra da Independencia (1895-1898) o territorio de Artemisa foi de novo un teatro de importantes combates, durante a invasión a occidente e a campaña en Pinar del Río de Antonio Maceo, tenente xeneral do exército Mambí. Artemisa era a sede da comandancia xeral da Trocha de Mariel a Majana, unha liña fortificada construída polos españois, na parte máis estreita da illa (entre a baía de Mariel ao norte e a Enseada de Majana, ao sur) co van propósito de impedir a mobilidade das tropas de Maceo e embotellalo en Pinar del Río. A Trocha foi burlada polos mambises varias veces. O xeneral Maceo caeu en combate o 7 de decembro de 1896 na finca de San Pedro, agora municipio de Bauta, onde se ergue un monumento.

O territorio de Artemisa sufriu nese período a política de "reconcentración" do capitán xeneral español Valeriano Weyler, precedente directo dos campos de concentración, que no intento de cortar o apoio das tropas liberadoras entre a poboación rural cubana, forzou á mesma a concentrarse forzosamente en lugares urbanos. Esta medida provocou numerosas mortes na poboación civil por fame e epidemias que tamén se estenderon no propio exército español. Así, entre 1896 e 1897 houbo máis de 7 600 mortos entre os re-concentrados, segundo os arquivos da igrexa de Artemisa.

Entre as figuras históricas do territorio destacadas neste período están o xeneral de brigada do Exército Libertador, Alberto Nodarse, membro do Estado Maior de Maceo (nado en Cayajabos, Artemisa), o padre Guillermo González Arocha, pastor de Artemisa e o escritor e a xornalista Magdalena Peñarredonda, delegada do Partido Revolucionario Cubano na provincia de Pinar del Río, que acadou o grao de comandante do exército Mambí (naceu en Quiebrahacha, Mariel e creceu en Artemisa). En memoria de Magdalena Peñarredonda, levantouse un busto no parque central de Artemisa.

Etapa republicana e revolución de 1959

Entre as figuras históricas nacidas na provincia que acadaron relevancia nacional durante a etapa republicana destacan Carlos Baliño (nado en Guanajay en 1848), fundador do Partido Revolucionario Cubano con José Martí en 1892 e que posteriormente, durante a República, foi fundador xunto a Julio Antonio Mella do Primeiro Partido Comunista de Cuba en 1925. Rubén Martínez Villena (1899-1934), poeta e líder comunista principal da Revolución de 1930, naceu en Alquízar.

O territorio de Artemisa tivo unha participación destacada no movemento dirixido por Fidel Castro que levou ao asalto ao cuartel de Moncada, o 26 de xullo de 1953 en Santiago de Cuba, considerado o comezo da Revolución cubana que triunfou en 1959. Unha trintena de artemiseños e guanajayenses tomaron parte nesta acción combativa, 17 dos cales morreron no ataque ou máis tarde na loita revolucionaria. Varios naturais de Artemisa participaron tamén na expedición do iate Granma comandado por Fidel Castro, incluído Julio Díaz e o capitán Ciro Redondo, caído posteriormente en combate o 29 de novembro de 1957 na Sierra Maestra e ascendido postumamente ao rango de Comandante. Púxoselle o seu nome á columna nº 8, comandada polo Che Guevara durante a etapa final da guerra. Ciro Redondo foi elixido Patriota Insigne da Provincia de Artemisa. O comandante da Revolución, Ramiro Valdés Menéndez, vicepresidente do Consello de Estado de Cuba, que tamén foi atacante ao Moncada e combatente na Sierra Maestra xunto ao Che, é natural de Artemisa. Outros dous nacidos en Artemisa destacaron tamén na Revolución como membros da dirección doutras dúas organizacións: Eduardo García Lavandero do Directorio Revolucionario 13 de marzo e Carlos Rodríguez Careaga do Partido Socialista Popular. Os restos mortais dos loitadores de Artemisa descansan no monumento erixido á súa memoria: o Mausoleo dos Mártires de Artemisa.

Mausoleo dos Mártires de Artemisa caídos en combate durante o Asalto ao cuartel Moncada ou en Sierra Maestra.

Entre os importantes acontecementos históricos tras o triunfo da Revolución de 1959, atópase o aéreo á Base de San Antonio de los Baños o 15 de abril de 1961, preludio da invasión de Baía de Cochinos. O ataque contrarrevolucionario, aínda que destruíu varios avións de combate, non puido evitar o dominio do aire pola Forza Aérea Revolucionaria durante os combates de Praia Girón, cuxas misións partiron principalmente desta base, e que foron un factor moi importante na derrota da invasión. Nos combates de Praia Girón tamén participaron milicianos do Batallón de San Antonio de los Baños e destacaron os mozos da Escola de Artillaría da Base Granma no Mariel.

O territorio da actual provincia de Artemisa foi un escenario destacado na chamada Crise dos mísiles ou Crise de outubro de 1962. Nas alturas dos concellos de San Cristóbal e Candelaria, na Serra do Rosario, instaláronse as localizacións dos mísiles nucleares R12 de alcance medio, mentres que na Meseta do Esperón (Guanajay-Caimito) planeábase instalar foguetes de alcance intermedio R14. Os portos de Bahía Honda, Cabañas e Mariel utilizáronse para o desembarco de equipos militares e tropas do continxente soviético e estableceuse parte do rexemento aéreo soviético na base aérea de San Antonio de los Baños, incluíndo bombardeiros lixeiros IL-28 e cazas MiG-21.

Á Base Aérea de San Antonio chegaron o 12 de xullo de 1997, os restos mortais de Ernesto Che Guevara, exhumados e trasladados dende Bolivia. A emotiva cerimonia de recepción correu a cargo de Fidel Castro. Á cabeza da misión estaba o comandante da Revolución Ramiro Valdés Menéndez.

Xeografía

O territorio da provincia comprende principalmente áreas chás pertencentes á chaira do carso meridional (chaira vermella). No seu extremo occidental (municipios de Candelaria e San Cristóbal) a chaira pasa a ser gradualmente unha chaira aluvial regada polos ríos procedentes da serra do Rosario e os solos vermellos (os máis produtivos do país) deixan paso a solos máis arxilosos aínda que tamén fértiles. As covas e pías abundan na zona sueste, e os ríos xeralmente non chegan á costa (ríos Ariguanabo e Capellanías).

A conca do río Ariguanabo recolle auga da vertente sur dos municipios de Bauta, Caimito, San Antonio, Boyeros (Cidade da Habana) e Bejucal (Mayabeque). Antigamente albergaba a lagoa do mesmo nome, actualmente case completamente seca. Non obstante, segue sendo unha importante fonte subterránea, explotada para a subministración de auga á poboación da capital do país. A cunca drena polo río Ariguanabo que atravesa San Antonio de los Baños e desaparece nun sumidoiro.

Río Ariguanabo ao seu paso por San Antonio de los Baños.

Río San Cristóbal nas proximidades da cidade de mesmo nome.

De leste a oeste a provincia está atravesada pola serra do Rosario, a cordilleira máis importante do occidente do país coa máxima elevación de Pan de Guajaibón (699 m) no seu extremo occidental, pertencente ao concello de Bahía Honda. A serra esténdese con elevacións de menor altitude ata as Alturas do Mariel e a Mesa de Anafe ou Loma del Esperón (Caimito). Ao norte da serra do Rosario esténdese a chaira ondulada do norte, de menos amplitude que a sur e menos axeitada para a agricultura. A zona máis estreita da illa (31 km), un verdadeiro istmo cubano, sitúase entre a baía de Mariel e a enseada de Majana (no municipio de Artemisa). Dende as elevacións occidentais da serra do Rosario é posible observar a simple vista ambas as costas nos días claros.

A ladeira sur da Serra do Rosario corresponde á chamada falla de Pinar del Río, a segunda zona sísmica cubana máis importante, despois da Sierra Maestra. A actividade sísmica foi de baixa intensidade nos últimos 100 anos, pero rexistrouse polo menos un terremoto superior a escala 6 en 1880 en San Cristóbal e Soroa.

A provincia conta con tres baías de bolsa na costa norte ( Bahia Honda, Cabañas e Mariel), todas con facilidades portuarias. O río máis grande é o San Cristóbal con 62 km de lonxitude e unha conca de 424 km² que nace na serra do Rosario e desemboca na costa sur. A costa norte é fundamentalmente rochosa mentres que a do sur é baixa con grandes áreas de mangleirales e zonas pantanosas. Existen grandes recursos hídricos e numerosos encoros, entre os que están: La Paila e San Julián (San Cristóbal); San Francisco, Pinillos e Mosquito (Mariel), La Coronela (Caimito), Maurín (Bauta) e outros.

Baía e porto de Mariel.

O clima é tropical ou húmido subtropical con temperaturas que non acostuman superar os 35 °C no verán. No inverno chegan con frecuencia frontes frías que provocan unha diminución considerable da temperatura durante as madrugadas, que pode baixar ata os 4-8 °C na chaira vermella (Güira de Melena) e aínda máis baixa nas elevacións da serra do Rosario. Entre xuño e novembro son frecuentes os furacáns.

Demografía

A poboación total da provincia era de 494.631 habitantes en 2012, o que representa o 4,5% do país, cunha densidade de poboación de 125,5 hab/km², a maior despois da Habana e Santiago de Cuba. A densidade é maior nas áreas da Chaira Vermella do sur e ao leste, en dirección á cidade da Habana, e moito menor nas zonas montañosas da Serra do Rosario e preto da costa sur. O municipio de maior densidade de poboación é San Antonio de los Baños (395,5 hab / km²), e a máis pequena, Bahía Honda (57,5).

Ano 2012	Total
Urbano	349 164
Rural	145 467
Total	494 631

Fonte: Oficina Nacional de Estatísticas e Información (ONEI), Censo de 2012, República de Cuba.

O 70,6% da poboación considérase urbana segundo a definición da Oficina Nacional de Estatísticas de Cuba. Os municipios máis urbanizados son Guanajay (82,4%) e Bauta (81,3 %). O menos urbanizado é Alquízar (52,9   %). Hai 386 asentamentos de poboación, 55 deles urbanos, incluíndo 6 cidades de máis de 20.000 habitantes e 11 poboacións de máis de 10.000 habitantes (límite que corresponde á definición de cidade, máis estendida internacionalmente). 51,8% da poboación vive en cidades con máis de 10.000 habitantes.

Crecemento demográfico das cidades da Provincia de Artemisa.

Segundo os datos de 2012, as cidades máis grandes son: Artemisa (48 194 habitantes en 2016), San Antonio de los Baños (33 811), San Cristóbal (29 119), Güira de Melena (25 424 ), Bauta (23 557) e Guanajay (22 839). A cidade de Artemisa superou en poboación ás cidades históricas de San Antonio en 1954, e Guanajay, en 1919.

En 2010, a taxa de crecemento da poboación era do 0,39%. A taxa de natalidade era de 11,38 por cada 1000 habitantes cunha taxa bruta de reprodución de 0,81 (nenos por muller), inferior a 1,00, ambos valores moi próximos á media do país. A taxa de mortalidade infantil foi de só 4,5 cunha esperanza de vida ao nacer de 77,35 anos (79,52 para as mulleres e 75,38 para os homes). A pirámide de poboación mostra unha prevalencia dos grupos entre 35 e 49 anos. A poboación de máis de 60 anos é do 16,28%.

Economía

A economía da zona é principalmente agrícola e gandeira con cultivos de cana de azucre, plátano, pataca, batata, arroz, tomate e outras hortalizas tropicais, cítricos e froitas. Tamén se cultiva tabaco (chamado de "Partido", arredor de San Antonio). Na serra do Rosario hai explotacións forestais e plantacións de café e practícanse a pesca de plataforma nos asentamentos da costa sur: El Cajío, Guanímar e Majana e na costa norte en Cabañas (Mariel) e Bahía Honda, así como acuicultura en varios encoros de auga doce.

No sector industrial destaca a industria de materiais de construción con dúas fábricas de cemento (Mariel e Artemisa) das 6 existentes no país, plantas de tellas de amianto-cemento e terrazo (Artemisa) e a extracción e procesamento de áridos e mestura asfáltica (Caimito, San Cristóbal); tamén a industria química (carburo e acetileno –Guanajay–, fósforos –Bauta– e pesticidas –Artemisa); xeración de enerxía cunha planta termoeléctrica en Mariel e xeradores en Ariguanabo (Bauta); industria lixeira (empresas téxtiles Ariguanabo e Alquízar, confección téxtil, procesamento de tabaco en Artemisa e varios concellos); industria mecánica (planta automotriz en Guanajay, utensilios agrícolas en Güira de Melena, estruturas de aluminio en San Antonio, fabricación de metais en San Cristóbal, despezamento de barcos en Bahia Honda), alimentos (conservas en Candelaria e Artemisa, produtos lácteos en San Cristóbal e Guanajay, procesadora de cítricos en Ceiba del Agua e produtos cárnicos en Caimito), bebidas (viños en San Cristóbal e Caimito) e azucre (central "30 de novembro" de San Cristóbal e "Harlem" de Bahia Honda).

Central azucareira "30 de noviembre" en San Cristóbal.

O principal porto é Mariel, un dos máis importantes do país, cuxa expansión coa construción dunha terminal de contedores para buques de gran calado foi inaugurada en xaneiro de 2014, no marco dunha zona económica especial desenvolvida polo goberno cubano con investimento do Brasil.

Transporte

O territorio ten unha extensa rede de estradas. Atópase cruzada de nordés a suroeste pola autoestrada Habana-Pinar del Río como eixe viario principal que atravesa 6 municipios. Tamén a vella estrada Central (construído en 1925) liga directamente as cabeceiras municipais de Bauta, Caimito, Guanajay, Candelaria e San Cristóbal coa capital da provincia de Artemisa. Ao longo da costa norte discorre a Estrada do Circuíto do Norte (estrada entre A Habana e Mariel e a estrada de dobre sentido no futuro, pasando por Cabañas, Bahía Honda continuando cara La Palma e Pinar del Río).

O Circuíto Norte enlaza coa Estrada Central en Guanajay. Unha nova estrada conecta a Autoestrada Nacional co novo porto de Mariel, na marxe occidental da baía do mesmo nome. O Circuíto Sur da antiga Provincia da Habana nace en Artemisa e enlaza esta cidade cos municipios de Alquízar e Güira de Melena, continuando cara ao porto de Batabanó na actual provincia de Mayabeque. No leste, a Autoestrada de San Antonio conecta ese municipio coa capital do país con extensións ata Güira e Alquízar.

Mapa de estradas da provincia de Artemisa.

A serra do Rosario está atravesada de sur a norte por tres estradas: de Artemisa a Cabañas, de Candelaria a San Diego de Núñez (Bahia Honda) e de San Cristóbal a Bahía Honda. Ao mesmo tempo, a chamada Estrada Central de Montaña percorre de leste a oeste a través da metade da Serra do Rosario dende Cayajabos –Artemisa– ata La Palma en Pinar del Río.

A cidade de Artemisa, elixida como capital provincial, ocupa unha posición central no territorio da provincia, con boas comunicacións viarias con todos os municipios. A distancia media ata a cabeceira do municipio é de só 27,2 km, sendo o municipio máis afastado o de Bahia Honda a 60 km. Só unha capital municipal, Bauta, está lixeiramente máis preto da Habana (28 km) que de Artemisa (30 km).

Novo ferrocarril Havana-Mariel ao seu paso pola autovía Habana-Pinar del Río. Un corte profundo facilita o ascenso das alturas do Mariel.

O Ferrocarril do Oeste dende A Habana ata Guane en Pinar del Río, atravesa os municipios de Güira de Melena, Alquízar, Artemisa, Candelaria e San Cristóbal. Unha rama dela une San Antonio dos Baños con Rincón (Boyeros, A Habana). Un novo dobre ferrocarril concluído en 2014, chamado Ferrocarril do Porto de Mariel, substitúe ao antigo Ferrocarril de Guanajay e enlaza a Habana con este porto e a cidade de Artemisa seguindo unha ruta paralela á Estrada Central, con estacións intermedias en Bauta, Caimito e Guanajay. Funcionan trens de pasaxeiros ao longo do Ferrocarril do Oeste ata Pinar del Río, así como servizos curtos entre a Habana e Artemisa (a través de Guanajay) e Habana-San Antonio.

Os ferrocarrís das fábricas de azucre (normalmente con vellas locomotoras de vapor movidas con bagazo como combustible) desapareceron gradualmente, xunto coa contracción da industria do azucre. Subsiste a rede ferroviaria que dá servizo á central "30 de noviembre" en San Cristóbal.

Turismo

Comunidade Las Terrazas na Serra do Rosario.

Salto de Soroa.

As principais atraccións turísticas sitúanse na Serra do Rosario, en particular o parque natural Soroa (o salto do río Manantiales, o Xardín Botánico Orquideario Soroa, coa maior colección de orquídeas do país) e a zona declarada Reserva da Biosfera (Comunidade Las Terrazas). O río Ariguanabo (San Antonio de los Baños) e algunhas praias da costa norte (Baracoa en Bauta, El Salado en Caimito, Herradura en Mariel, San Pedro e El Morrillo en Bahia Honda) tamén constitúen un atractivo.

Esfera militar

A provincia de Artemisa ocupa un lugar moi destacado no exército e na defensa do país. No seu territorio atópase a principal base aérea do país: a base de San Antonio (construída polos Estados Unidos durante a segunda guerra mundial). Tamén o aeroporto de Playa Baracoa (Caimito) e a base naval de Cabañas (Mariel), base occidental da Mariña de Guerra Revolucionaria. En Ceiba del Agua (Caimito) atópase a Academia Inter-Armas "Antonio Maceo" unha das 5 escolas superiores (de nivel universitario) do país, para a formación de oficiais das Forzas Armadas Revolucionarias de Cuba.

Cultura

O territorio da provincia de Artemisa foi berce de importantes intelectuais, escritores e artistas de Cuba.

Entre os artistas, cabe destacar a Cirilo Villaverde (1812-1894), o primeiro gran novelista cubano, autor de "Cecilia Valdés" nacido no Enxeño Santiago, en San Diego de Núñez (Bahía Honda); María Teresa Vera (1895-1965), compositora e trobadora cubana, nada en Guanajay; Luís Marquetti (1901-1992, Alquízar), compositor e bolerista ; Arturo Sandoval, trompetista e jazzista (Artemisa); Enrique Jorrín, músico, pai do chachachá (Candelaria 1926-1987); a escultora Jilma Madera, autora do Cristo da Habana (San Cristóbal, 1915-2000), Pancho Amat, destacado guitarrista e tresista (Guira de Melena 1950); Silvio Rodríguez, famoso cantautor, fundador e figura emblemática da Nova Trova (San Antonio de los Baños, 1946); o escultor José Delarra (San Antonio de los Baños 1938-2003), e Polo Montañez "El Guajiro Natural" (1955-2002) popular cantante e compositor de música country, natural da Serra do Rosario en Candelaria. Bauta foi o berce de destacados actores de cine e televisión, entre eles Rogelio Blaín e Enrique Molina. O cantautor e compositor pop cubano-canadense Álex Cuba (Alexis Puente) é natural de Artemisa.

Entre os intelectuais, escritores e científicos destacan o xeógrafo, espeleólogo e historiador Antonio Núñez Jiménez (Alquízar, 1923-1998); o sabio naturalista e agrónomo Tranquilino Sandalio de Noda (Porta de la Guira, Artemisa, 1808 - San Antonio de los Baños, 1866); o agrónomo e químico Álvaro Reynoso (Alquízar, 1829-1888); o xeógrafo, profesor universitario e xornalista Salvador Massip Valdés (Artemisa, 1891-1978); o xornalista e escritor Fernando G. Campoamor (Artemias, 1914-2001) e o historiador Manuel Isidro Méndez (1882-1972), primeiro biógrafo de José Martí, asturiano de nacemento, que viviu en Artemisa durante máis de 20 anos e foi declarado "fillo adoptivo" desa cidade. De Manuel Isidro Méndez é tamén a primeira "Historia de Artemisa".

San Antonio de los Baños foi tamén berce de humoristas e debuxantes salientables, entre eles Eduardo Abela (1889-1965) e René de la Nuez (1937-2015) e mantén unha importante tradición cultural e gráfica coa celebración da Bienal Internacional do Humor. O municipio é sede do Museo do Humor e tamén da recoñecida Escola Internacional de Cine e Televisión de San Antonio de los Baños que tivo entre os seus fundadores e directores a intelectuais como Gabriel García Márquez e Fernando Birri. A Escola Provincial de Arte tamén ten a súa sede en San Antonio.

Fachada do Teatro Vicente Mora en Guanajay.

En Guanajay, o Teatro Vicente Mora foi unha importante praza cultural desde a súa fundación en 1930. A fachada deste teatro é unha copia do Teatro da Ópera de Berna en Suíza. O edificio pechouse en 1989 debido ao seu mal estado técnico e a súa restauración reiniciada en 2010.

Unha das manifestacións culturais autóctonas con maior arraigo no territorio é a décima campesiña repentista e o Punto Guajiro.

Medios de comunicación social

Estacións de radio:

• Radio Artemisa, emisora de radio provincial, FM e AM.
• Radio Ariguanabo, FM (San Antonio de los Baños).

Estacións de televisión (telecentros).

• ArTV (Artemisa), telecentro provincial.
• TV Güira, municipal (Güira de Melena).

Xornais:

• "El artemiseño", xornal provincial.

Educación superior, ciencia e saúde

A partir de setembro de 2012, a provincia de Artemisa conta coa Universidade de Artemisa, dependente do Ministerio de Educación Superior, creada a partir da fusión do Centro Universitario Municipal, a antiga Filial Rexional Occidental da Universidade das Ciencias Informáticas (UCI) e o antigo Instituto Superior Pedagóxico "Rubén Martínez Villena". A Universidade ten a súa sede en Artemisa con facultades de enxeñería, cultura física e facultades de ciencias económicas e empresariais e facultades pedagóxicas para a formación de profesores de ensino medio e primario, respectivamente en Alquízar e Güira de Melena

En 2010 creouse a Facultade de Ciencias Médicas de Artemisa dependente da Universidade de Ciencias Médicas da Habana, a partir da súa predecesora, a Facultade do Oeste da Habana, con sede nese municipio e importantes sub-sucursais nos Hospitais Docentes de Guanajay, San Antonio de los Baños e a Rede Docente de Ciencias Médicas "Piti Fajardo" en San Cristóbal. Esta facultade forma profesionais en medicina, estomatoloxía (Clínica de Estomatoloxía Docente de Bauta), tecnoloxía da saúde e enfermaría.

A atención hospitalaria reorganizouse, tendo como hospitais provinciais o Hospital Xeral "Ciro Redondo" de Artemisa e o "Comandante Pinares" de San Cristóbal (antigamente pertencente a Pinar del Río) que se converteu no maior da provincia con 480 camas. O Hospital Xeral de Guanajay converteuse en pediatría provincial. Todos os concellos teñen policlínicas. Os Centros <municipais de Hixiene e Epidemioloxía e o Centro de Información de Ciencias Médicas de Artemisa forman parte da rede sanitaria.

Tamén hai centros de investigación científica en ciencias agrícolas, incluído o Instituto de Investigación do Tabaco e o Centro Nacional de Parasitoloxía do Instituto de Medicina Veterinaria (ambos en San Antonio de los Baños), así como os Institutos de Investigación de Grans (en Bauta).

Deporte

O territorio ten unha gran tradición no béisbol, que data de antes de 1959; en particular, equipos de Artemisa e San Antonio de los Baños (Círculo de Artesanos) participaron na chamada Liga Nacional de Baseball Amateur. O Artemisa foi campión en 1957 e 1959 e o Círculo de Artesanos en 1944. Nas Serie Nacionais (a partir de 1961), este territorio achegou importantes figuras, tanto para os equipos da Habana como de Pinar del Río. O equipo Vaqueros de la Habana, campión nacional da serie 2008-2009, tiña un importante compoñente dos municipios do oeste da entón provincia da Habana, agora parte de Artemis, especialmente en canto a lanzadores, que tamén integraron a selección nacional.

Entre as figuras máis populares achegadas polo territorio están Agustín Marquetti, primeira base dos Industriales e a selección nacional, alcumado "El Toletero de Alquízar", e Luis Giraldo Casanova "El Señor Pelotero", dos equipos de Pinar del Río e tamén da selección nacional, natural de Bahia Honda. Máis recentemente destacouse o lanzador Yadier Pedroso (1986-2013) de Artemisa, membro do equipo nacional subcampión do I Clásico Munial e sistenteeaoss dous clásicos posteriores.

A partir da 51 serie nacional (2011-2012) Artemis está representada por un equipo propio co alcume "Cazadores", tendo como emblema a Diana a cazadora (deusa Artemisa na mitoloxía grega).

O deporte ten entre as súas principais instalacións a Escola Provincial de Iniciación Deportiva (EIDE) "Julito Díaz" en Artemisa, e o Estadio de Béisbol "26 de julio" desa cidade. No encoro "La Coronela" (Caimito) atópase a principal pista acuática do país, a casa dos equipos nacionais de remo e piragüismo .

Órganos de goberno

O máximo órgano de goberno é a Asemblea Provincial do Poder Popular, constituída o 9 de xaneiro de 2011. Está formado por 75 delegados, que son elixidos polo pobo en cada un dos municipios, nun número proporcional á súa poboación. A Asemblea elixe entre os seus delegados, o presidente e o vicepresidente, que á súa vez, presiden o Consello de Administración provincial (órgano executivo).

O primeiro presidente provincial de Artemisa foi Raúl Rodríguez Cartaya. Nas provincias de Artemisa e Mayabeque, estase probando unha reforma da organización dos gobernos provinciais do país, que inclúe a racionalización de persoal, concentración de funcións, separación das funcións empresariais e maiores poderes en determinadas áreas.

Como parte desta reforma, a Asemblea Nacional aprobou en agosto de 2011, unha modificación experimental, relativa á separación das funcións de presidente das Asembleas Provinciais e Municipais e dos respectivos Consellos de Administración. Os presidentes dos Consellos Administrativos serían designados polas respectivas Asembleas, pero non necesariamente seleccionados entre os seus membros.

Véxase tamén

Outros artigos

• Historia de Cuba

Ligazóns externas

• Portal da cultura de Artemisa.