Aquiles

heroe na guerra de Troia
(Redirección desde «Pelida»)

Aquiles (en grego antigo Ἀχιλλεύς / Akhilleús) é un heroe lendario da guerra de Troia, fillo de Peleo (rei de Ptía en Tesalia) e de Tetis, unha das Nereidas, (ninfa mariña). Os textos refírense a el frecuentemente co nome de Pelida (polo seu pai, Peleo), pero tamén como Eácida (polo seu avó Éaco), epítetos que remontan aos seus devanceiros.

Aquiles
Lugar de falecementoTroia
SoterradoAchilleion
RelixiónRelixión da Grecia antiga
PaiPeleo
NaiTetis
CónxuxeDeidamia e Helena
FillosEuforião e Neptólemo
editar datos en Wikidata ]

É un dos protagonistas da Ilíada de Homero.

Vida editar

Infancia editar

Un dos feitos da súa lenda que máis o marcan vén do desexo da súa nai de convertelo en inmortal. En seguida, os relatos difiren. Segundo Licofrón, Tetis ten sete fillos de Peleo, e guinda seis ao lume, porque non son inmortais e por despeito cara ao matrimonio forzado con Peleo. O escoliasta de Homero afirma máis ben que os puxo no lume para que este consumise a parte mortal dos nenos (unha lenda semellante está asociada con Isis, na mitoloxía exipcia, ou a Demofonte de Eleusis). Segundo o gramático Xoán Tzetzes, esfrégao con ambrosía e mergúllao no lume pola noite.

Finalmente, a variante máis popular amósanola mergullando o seu fillo nas augas da lagoa Estixia, o río dos Infernos, suxeitándoo polo talón. Así convértese en invulnerábel, coa excepción do talón polo que o sostivera a súa nai, cousa que deu lugar á expresión «talón de Aquiles», que significa «sitio vulnerábel, punto sensíbel». Porén, non hai nada n’A Ilíada que permita asegurar que Aquiles é insensíbel aos golpes. Na Continuación de Homero de Quinto de Esmirna, resulta ferido polo príncipe etíope Memnón (II, 410–411). Cómpre notar, polo demais, que Aquiles non é o único heroe grego considerado (case) invulnerábel: os Antigos conceden tamén ese privilexio a Áiax o Grande.

Aquiles aprende de Fénix, o fillo de Amíntor, a arte da elocuencia e o manexo das armas. Recibe leccións de medicina do centauro Quirón, quen o alimenta con entrañas de animais para lle conferir a súa forza, e con mel pola dozura.

 
Aquiles onda Licomedes

Ante as advertencias de súa nai, quen lle augura unha vida curta e brillante ou unha vida longa pero escura, responde que prefire a primeira. Aos nove anos, o adiviño Calcas predí que a súa fermosura e a súa coraxe, así como a protección de Hera e de Atenea, o fan indispensábel aos gregos para obteren a vitoria sobre Troia. A súa nai, temendo pola súa vida, disfrázao de muller e escóndeo entre as fillas de Licomedes, rei de Esciros, a fin de substraelo á presión dos guerreiros. Nesta ocasión leva o nome de Pirra. Dunha filla de Licomedes, Deidamia, coa que ha casar máis tarde, ten un fillo, Neoptólemo, tamén alcuñado Pirro, e que participará igualmente na guerra de Troia.

Unha argucia de Ulises obrígao a seguir aos gregos: disfrazado de comerciante, o rei de Ítaca proponlles ás fillas de Licomedes que proben uns tecidos preciosos e unhas armas. Aquiles descóbrese ao ser o único que probou as armas [1] Polo contrario, segundo Homero (Ilíada IX, 439), Aquiles é enviado directamente por Peleo, á fronte dos seus Mirmidóns.

Ávido de gloria e de fazañas, segue, pois, xunto co seu inseparábel amigo Patroclo, aos dous heroes gregos Ulises e Néstor e únese ao asedio de Troia. Ao inicio da guerra, segundo o Pseudo-Apolodoro, Aquiles ten quince anos, cousa que fai deste un dos máis novos guerreiros aqueos.

En Troia editar

 
A Cólera de Aquiles, por Tiepolo (1757)
Atenea detén a Aquiles, a piques de matar a Agamenón.

Cando chegou a Troia, unha vez os Troianos parapetados tras das súas murallas, Aquiles dedícase a cortar o aprovisionamento da cidade. Á fronte das súas naves, ataca e reduce así once cidades de Asia Menor, tributarias de Troia. É nunha desas cidades, no décimo ano de sitio, cando recibe como botín a Briseida, mentres que Agamenón recibe a Criseida tras o saqueo de Tebas.

Neste momento é cando empeza a narración da Ilíada. Unha peste asola o campamento grego e Calcas, incitado por Aquiles, revela que Apolo castigou a Agamenón por lle negar ao seu sacerdote, Crises, a devolución da súa filla Criseida. Obrigado a ceder, Agamenón, furioso, reclama outra parte de botín. Aquiles protesta e Agamenón, para humillalo, decide substituír a Criseida e toma a Briseida, a bela prisioneira de Aquiles. Enfadado, este último retírase á súa tenda e xura sobre o cetro de Agamenón, regalo de Zeus, non volver ao combate. Implora á súa nai que lle pida a Zeus que os troianos tomen vantaxe, en tanto el estea ausente do campo de batalla. Zeus concédello. Isto é o que resumen os primeiros versos da Ilíada:

«Canta, deusa, a cólera do Pelida Aquiles,
maldita, que causou moitas dores aos aqueos
E fixo baixar ao Hades tantas vidas valorosas
De heroes, e eles mesmos serviron de pasto para os cans
E banquete para as aves: así cumpríase o plan de Zeus»

Privados do seu apoio, os gregos sofren derrota tras derrota, e cando os gregos están acurralados e os troianos ameazan con queimaren as súas naves, o vello sabio Néstor convence a Patroclo, o amigo e amante de Aquiles, para que o substitúa. Patroclo obtén o permiso de Aquiles para salvar os gregos levando as súas armas. A manobra ten éxito pero Patroclo, malia a súa promesa a Aquiles, emprende a persecución. É matado por Heitor, que toma as armas de Aquiles como botín. Furioso e humillado -enganado por Patroclo-, Aquiles decide vingarse, malia as advertencias da súa nai: enfrontárase con Heitor, el ha morrer pouco tempo despois. Hefesto fórxalle novas armas, coas que sae á procura de Heitor.

 
Aquiles curando a Patroclo (kylix de figuras vermellas do pintor de Sosias)

Revestido coa súa armadura divina, traba outra vez combate e abate un gran número de troianos ao seu paso, ata tal punto que as augas do Escamandro están ateigadas de cadáveres. Ofendido, o Escamandro houbo de afogar a Aquiles. Por fin atopa a Heitor, desafíao e mátao coa axuda de Atenea. Arrastra os seus restos tres veces ao redor da cidade, cun carro que habitualmente guiaba Automedonte e cada día ao redor da tumba de Patroclo.

Aquiles accede á súplica do rei Príamo que lle vén reclamar o corpo do seu fillo para lle ofrecer uns funerais dignos[2]. Obedece así á súa nai, enviada polos deuses, descontentos polo trato inflixido as restos do heroe. Organiza deseguido os funerais e os xogos fúnebres do seu amigo Patroclo.

Pero os días de Aquiles están contados, morre pouco despois, ao pé das murallas de Troia, co talón, o seu punto débil, furado por unha frecha disparada por Paris (guiada por Apolo) ou polo mesmo Apolo. Varios mitos diverxen en canto á súa morte: ben que tivo lugar no campo de batalla, ben no templo de Apolo, ao dispoñerse a traizoar os gregos para desposar a Políxena, filla do rei Príamo, da que se namorara. Os seus funerais cóntanolos no canto XXIV da Odisea a alma de Agamenón, así como no libro III das Posthoméricas de Quinto de Esmirna. As súas cinzas mesturáronse coas de Patroclo e de Antíloco nunha urna de ouro. Foi enterrado, en medio de choros e de xemidos, na ribeira do Helesponto e non coñeceu, xa que logo, a vitoria final dos gregos.

Tras a súa morte editar

Homero, na Odisea, represéntao reinando sobre o prado do asfódelo no Hades, e moi desenganado. A Ulises, que o felicita por reinar entre os mortos, respóndelle (XI, 488–491):

«Non tentes abrandarme a morte, nobre Ulises!
Preferiría estar na terra doméstica dun labrego,
Mesmo sen patrimonio e case sen recursos,
Que reinar aquí entre as sombras consumidas...»

Nunha variante do mito, unha des epopeas do Ciclo Troiano, A Etiópida, sae representado tras a súa morte como vivindo a vida ideal do guerreiro, na Illa Branca, en medio de innúmeros combates e de festíns eternos, casado con Medea, con Helena, con Ifixenia ou mesmo con Políxena. Píndaro, nas Nemeas (IV, 49-50), evoca pola súa banda unha illa «brillante» situada no Ponto Euxino. Eurípides retoma igualmente esta versión na súa Andrómaca (v. 1259–1262).

O nome de Aquiles editar

Aquiles frecuentemente é chamado «Pelida» ou «Eácida», epítetos que nos recordan a súa ascendencia. O nome de Aquiles propiamente dito é de etimoloxía descoñecida. No seu Dictionnaire étymologique de la langue grecque, Pierre Chantraine fai unha listaxe das numerosas hipóteses avanzadas ao longo dos séculos. A cuestión en efecto xa se suscitou na antigüidade: o Pseudo-Apolodoro explica así que o seu nome significa «o que non ten labios» (dun α privativo e de χεῖλος / kheĩlos, «labio»), «porque nunca aproximara os seus labios a un peito» (Biblioteca, III, 13, 6). Con todo, esta etimoloxía popular non ten base ningunha.

Unha das hipóteses máis convincentes, emitida por Leonard Palmer, dá ao nome do heroe o senso de «aquel cuxo exército está aflixido», de ἀχός / akhós, «a pena, a aflición», e de λαός / laós, «o exército, a tropa dos guerreiros». En efecto, a figura de Aquiles está estreitamente ligada coa pena: a que experimentaron os aqueos cando Aquiles se retira da batalla, e logo cando morre.

Culto editar

 
Tetis chora a morte de Aquiles (Füssli, 1780)

Malia o seu carácter receoso, Aquiles «o dos pés lixeiros» é considerado polos gregos igual ca un semideus, e venerado en templos que lle foron dedicados en Esparta e na Élide. Ten numerosas aventuras e atribúenselle numerosos amores.

Aquiles é obxecto dun culto heroico en varias rexións do Mediterráneo. É difícil saber como naceu o culto, pois os cultos heroicos focalízanse polo xeral sobre a tumba do heroe. Así, os restos de Aquiles suponse que se atopan nas ribeiras do Helesponto, non lonxe de Troia: na Ilíada (XXIII), Patroclo é enterrado nese lugar, e o seu fantasma pídelle a Aquiles que as súas cinzas se enterren no mesmo sitio. A Odisea no seu canto XXIV confirma a cuestión.

Aquiles é venerado no Quersoneso de Tracia, na rexión de Olbia e en Tendra, así como en Leucé, illa identificada coa Illa Branca. Aí, os contos dos mariñeiros evocan aparicións do heroe. Esta asociación de Aquiles non debe estrañarnos: Aquiles é fillo dunha Nereida.

Ten templos dedicados (heróons) e con culto, especialmente en Esparta e na Élide. Certos poemas imaxínano seguindo unha radiante vida póstuma, ben na Illa Branca, no esteiro do Danubio, ben nos Campos Elisios, rodeado de divindades coas que comparte a existencia e os praceres dentro dunha eterna ledicia, entrecortada con festíns e numerosos combates.

Algunhas inscricións a el dedicadas testemuñan un culto na rexión do mar Negro desde o século V a.C. ata o período romano, onde é coñecido co nome de «Pontarca» (en grego, rei do Ponto). Un fragmento de Alceo (354 LP), recollendo a fraseoloxía destas inscricións, evoca a Aquiles reinando sobre Escitia (Ἀχιλλεύς ὀ τὰς Σκυθίκας / Akhilleús ho tàs Skuthíkas).

Aquiles como personaxe emblemático editar

Aquiles é un heroe exemplar. Así Alexandre o Grande compárase con el, laiándose por non ter atopado un Homero para cantar as súas propias fazañas. Na compaña do seu amante Hefestión, o conquistador sacrifica mesmo sobre a tumba de Aquiles e de Patroclo.

Atopámolo nas artes pero tamén na filosofía. Así por exemplo, Sócrates dedícase a relativizar a rectitude moral (a falta dunha envergadura intelectual suficiente, Aquiles non tería sido capaz de enganar a outro) por medio dunha comparación entre Ulises e Aquiles, dedicándose a demostrar que se Ulises era mentireiro, Aquiles non o era menos, só que menos hábil. Ao contrario, Píndaro loa a súa rectitude nunha das súas Nemeas.

Literatura editar

Aquiles é o heroe da Ilíada, pero tamén doutras epopeas do Ciclo. Pódense citar A Memnónida e A Etiópida de Arctino de Mileto, con influencias da primeira sobre a segunda, ao falar de Aquiles cando mata o heroe Memnón para vingar ao seu amigo Antíloco, tema moi comparábel ao combate contra Heitor para vingar a Patroclo. Estas dúas epopeas son probabelmente anteriores a Homero.

É tamén o heroe d’A Aquileida, un poema en latín inacabado de Estacio, que relataba a súa infancia.

Música editar

Cine editar

Aquiles foi encarnado no cine por:

Notas editar

  1. Rubens, entre 1630 e 1635, pintou unha serie de dez cartóns sobre a vida de Aquiles que foron pasados a tapiz nun afamado taller de Bruxelas. No Museo da Catedral de Santiago consérvanse 5 pezas, entre elas a titulada Aquiles descuberto entre as fillas de Licomedes. Segundo a descrición, Ulises e Diomedes enganan a Aquiles ó ofrecer, disfrazados de comerciantes, unha cesta con xoias e outros adornos femininos, entre os que inclúen algunas armas. Aquiles é o único que as colle (R. Yzquierdo Peiró: Museo Catedral de Santiago, 2011, px. 146-147).
  2. Ou ben, accede a devolverllo previo un moi xeneroso rescate.

Véxase tamén editar

Bibliografía editar

Fontes clásicas editar

Fontes modernas editar

  • Anthony Edwards :
    • (en inglés) “Achilles in the Underworld: Iliad, Odyssey, and Æthiopis”, Greek, Roman, and Byzantine Studies, 26 (1985), pp. 215–227,
    • (en inglés) “Achilles in the Odyssey: Ideologies of Heroism in the Homeric Epic”, Beitrage zur klassischen Philologie, 171, Meisenheim, 1985 ;
  • Hélène Monsacré, Les larmes d'Achille. Le héros, la femme et la souffrance dans la poésie d'Homère, Albin Michel, París, 1984 ;
  • Gregory Nagy :
    • Le Meilleur des Achéens. La fabrique du héros dans la poésie grecque archaïque, Seuil, coll. « Des travaux », París, 1999,
    • (en inglés) The Name of Achilles: Questions of Etymology and 'Folk Etymology', Illinois Classical Studies, 19, 1994.

Outros artigos editar

Ligazóns externas editar