Montañas Rochosas

Cordilleira de América do Norte

As montañas Rochosas (ou simplemente Rochosas) son unha longa cadea de montañas situada no oeste da América do Norte, estendéndose por 4 800 km do México, pasando polos Estados Unidos, polo Canadá e acabando en Alasca. O seu punto máis alto é o Monte Elbert, no estado do Colorado, a 4399 m sobre o nivel do mar. O Monte Robson é o punto máis alto na parte canadense.

Modelo:Xeografía físicaMontañas Rochosas
(en) Rocky Mountains
(fr) montagnes Rocheuses Editar o valor en Wikidata
Imaxe
Tiposistema montañoso Editar o valor en Wikidata
Localización
ContinenteAmérica do Norte Editar o valor en Wikidata
División administrativaColumbia Británica, Canadá, Alberta, Canadá, Idaho, Estados Unidos de América, Montana, Estados Unidos de América, Wyoming, Estados Unidos de América, Utah, Estados Unidos de América, Colorado, Estados Unidos de América e Novo México, Estados Unidos de América Editar o valor en Wikidata
lang=gl Editar o valor en Wikidata Mapa
 44°30′N 113°30′O / 44.5, -113.5
CordilleiraCordilleira americana Editar o valor en Wikidata
Características
Altitude4.401 m Editar o valor en Wikidata
Dimensións650 (ancho) × 3.000 (lonxitude) km
Punto máis altoMonte Elbert (pt) Traducir Editar o valor en Wikidata  (4.401 m Editar o valor en Wikidata )
Material usadoRocha metamórfica
Rocha magmática
rocha sedimentaria Editar o valor en Wikidata
Orientaciónnorth-south (en) Traducir Editar o valor en Wikidata
Historia
Período de tempoCretáceo e Precámbrico Editar o valor en Wikidata
BNE: XX456909

Xeoloxía

editar
 
Reserva nas Montañas Rochosas.

As rochas das montañas Rochosas formáronse antes de que as propias montañas fosen elevadas por forzas tectónicas. As máis antigas son rochas metamórficas do Precámbrico que formaron o núcleo do continente norteamericano. Tamén hai arxilita sedimentaria da mesma etapa, que se remonta a uns 1700 millóns de anos. Durante o Paleozoico, o oeste de Norteamérica estaba baixo un mar pouco profundo, que depositou moitos quilómetros de calcaria e dolomita.

No sur das montañas Rochosas, preto de onde actualmente está Colorado, esas rochas ancestrais alteráronse pola formación de montañas hai uns 300 millóns de anos, durante o Pensilvaniano. Esta formación conduciu ás antigas montañas Rochosas. Estas consistían principalmente en rochas metamórficas forzadas a elevarse a través de capas de calcaria depositada polo mar. As montañas erosionáronse durante o Paleozoico e o principio do Mesozoico, deixando extensos depósitos de rochas sedimentarias.

Os terranos comezaron a chocar coa marxe occidental de Norteamérica no Misisipiano (hai uns 350 millóns de anos), causando a oroxenia Antler. Durante 270 millóns de anos, os efectos da colisión de placas centráronse moi preto do límite da placa norteamericana, lonxe do oeste da zona das montañas Rochosas. Non foi ata hai 80 millóns de anos cando eses efectos comezaron a afectar ás Rochosas.

As actuais montañas xurdiron co fenómeno que os xeólogos denominan oroxenia Laramide, que tivo lugar entre hai 80 e 55 millóns de anos. Inmediatamente despois da oroxenia Laramide, as Rochosas eran como o Tíbet: unha alta meseta, de probablemente uns 6.000 metros sobre o nivel do mar. Nos últimos 60 millóns de anos a erosión afectou ás rochas máis altas, deixando ao descuberto as rochas máis vellas que se atopaban debaixo, e formando a paisaxe actual das Montañas Rochosas.

Períodos de glaciación sucedéronse dende o Plistoceno (hai 1,8 millóns - 70.000 anos) ata o Holoceno (hai menos de 11.000 anos). As idades de xeo deixaron as súas pegadas nas Rochosas, creando extensas formacións glaciares, como vales e circos glaciares. Episodios glaciares máis recentes son a glaciación Bull Lake que comezou hai uns 150.000 anos, e a glaciación Pinedale que durou ata hai uns 15.000-20.000 anos.

Xeografía

editar

As montañas Rochosas son comunmente definidas como as que se estenden dende o río Liard, no sur de Columbia Británica, ata o río Grande, en Novo México. Outras cordilleiras montañosas continúan máis aló deses dous ríos, pero estas non forman parte das Rochosas aínda que si da cordilleira Americana. A definición dos Estados Unidos das Rochosas, porén, inclúe ás montañas Cabinet e ás Salish de Idaho e Montana, mentres que as súas homólogas do norte do río Kootenai, as montañas Columbia, son consideradas un sistema distinto no Canadá, estendéndose cara ao oeste do gran val denominado fosa das montañas Rochosas, que corre ao longo da Columbia Británica dende o seu comezo no medio do val do río Flathead, ao oeste de Montana, ata a ribeira sur do río Liard. As Rochosas varían no seu ancho dende os 110 aos 480 quilómetros. Tamén ao oeste da fosa das Rochosas, cara ao norte e encarando a cordilleira Muskwa a través do val, está a cordilleira Stikine Ranges e as montañas Omineca do sistema das Interior Mountains da Columbia Británica. Unha pequena zona ao leste de Prince George, na Columbia Británica, no lado oriental do val, a chamada meseta McGregor Plateau, aseméllase ás Rochosas pero é considerada como parte da meseta interior.

O límite oriental das Rochosas está moi por riba das chairas interiores do centro de Norteamérica, e nel inclúense a cordilleira Front de Colorado, a cordilleira Wind River e as montañas Big Horn de Wyoming, as cordilleiras Absaroka-Beartoo e a fronte Rocky Mountain de Montana, e a cordilleira Clark de Alberta. No Canadá os xeógrafos definen tres grupos principais de cordilleiras: as cordilleiras Continental Ranges, as cordilleiras Hart e as cordilleiras Muskwa (as dúas últimas flanquean o río Peace, o único río que atravesa as Rochosas, e son coñecidas colectivamente como as Rochosas do Norte).

 
Monte Elbert, o pico máis alto das Rochosas.

O límite occidental das Rochosas inclúe serras como a Wasatch, preto de Salt Lake City, e a Bitterroots, ao longo da fronteira entre Idaho e Montana. A Gran Conca e a meseta de Columbia separan esas sub-cordilleiras en distintos sistemas montañosos máis ao oeste, destacando entre elas Sierra Nevada, as cordilleiras Cascade e as montañas Coast. As Rochosas non se estenden dentro do Yukón ou Alasca, ou dentro do interior da Columbia Británica, onde o Sistema das Montañas Rochosas (pero non as montañas Rochosas) inclúen as montañas Columbia, que na súa parte sur son consideradas parte das Rochosas nos Estados Unidos. O Sistema das Montañas Rochosas nos Estados Unidos é unha rexión fisiográfica dese país; no Canadá coñécese como o Sistema do Leste.

As Montañas Rochosas destacan por conter os picos máis altos do centro de Norteamérica. O máis alto é o monte Elbert, localizado en Colorado, con 4.401 metros sobre o nivel do mar. O monte Robson, na Columbia Británica, con 3,954 m é a montaña máis alta das Rochosas canadenses.

A divisoria continental de América está localizada nas Montañas Rochosas e marca a divisoria hidrolóxica do continente americano, que separa, a un lado as concas que desaugan no océano Pacífico, e do outro as que desembocan no Atlántico. Triple Divide Peak (2.440 m), no Parque Nacional dos Glaciares, é así designado porque as augas que caen da montaña tamén van parar, ademais do Atlántico e o Pacífico, á baía de Hudson, no océano Ártico. Máis ao norte, en Alberta, o Athabasca e outros ríos alimentan a conca do Mackenzie, que desemboca no mar de Beaufort, tamén no Ártico.

A poboación humana non é moi densa nas montañas Rochosas, cunha media de catro persoas por quilómetro cadrado e poucas cidades con máis de 50 000 habitantes. Porén, a poboación aumentou rapidamente nos estados da zona entre os anos 1950 e 1990. Nese período os habitantes de Montana aumentaron nun 35 %, e os de Utah e Colorado ao redor de 150 %. En varias vilas e comunidades das montañas a súa poboación chegou a dobrarse nos últimos 40 anos. Por exemplo, Jackson Hole, Wyoming, incrementouna un 260 %, pasando de 1244 a 4472 residentes en 40 anos.

Os ríos que corren das Rochosas desaugan en tres océanos diferentes: océano Atlántico, océano Pacífico e océano Ártico. Entre eles, pódense citar:

Historia humana

editar

Primeiros poboadores

editar

Dende a última idade de xeo, as Montañas Rochosas foron fogar inicialmente de pobos indíxenas, como os apache, arapaho, bannock, pés negros, cheyenne, crow, flathead, shoshone, síux, ute, kutenai (ktunaxa no Canadá), sekani e dunnezaa entre outros. Os paleo-indios cazaban o extinto mamut e o bisonte antigo (un animal un 20% maior que o bisonte moderno) nos outeiros e os vales das montañas. Ao igual que as modernas tribos que os seguiron, os paleo-indios probablemente migraban cara ás chairas no outono e no inverno para cazar o bisonte, e cara ás montañas na primavera e no verán na busca de peixes, cervos, alces, raíces e bagas. En Colorado, ao longo da crista da divisoria continental, os muros de pedra que os nativos americanos construíron teñen entre 5.400 e 5.800 anos. Un cada vez maior número de evidencias científicas indican que os pobos indíxenas tiveron significativos efectos nas poboacións de mamíferos debido á caza, e na vexetación polas queimas deliberadas.

Exploración europea

editar

A historia humana recente das Rochosas é probablemente a épaca nas que se produciron os cambios máis rápidos. O explorador español Francisco Vásquez de Coronado (cun grupo de soldados, misioneiros e escravos africanos), marchou cara ao interior das Montañas Rochosas dende o sur en 1540. A introdución do cabalo, de ferramentas de metal, rifles, novas enfermidades, e diferentes culturas cambiaron profundamente a forma de vida dos nativos americanos. As súas poboacións foron sacadas das meirande parte das súas históricas cordilleiras polas enfermidades, guerras, a perda do seu hábitat (erradicación do bisonte), e os continuos asaltos á súa cultura.

En 1739, os comerciantes de peles franceses Pierre e Paul Mallet, mentres viaxaban a través das Grandes Planicies, descubriron unha cordilleira de montañas na cabeceira do río Platte, á cal as tribos nativas chamaban "Rochosas", converténdose nos primeiros europeos en informar desa descoñecida cordilleira.

 
Alexander MacKenzie

Sir Alexander MacKenzie converteuse no primeiro europeo en cruzar as Rochosas no ano 1793. Atopou os tramos superiores do río Fraser e acadou a costa do Pacífico onde agora está Canadá o 20 de xullo dese ano, completando o primeiro cruzamento transcontinental rexistrado dende Norteamérica ao Norte de México.

A expedición de Lewis e Clark (1804–1806) foi o primeiro recoñecemento científico das Rochosas. Nela recolléronse espécimes para os botánicos, zoólogos e xeólogos da época. Dise que a expedición facilitou a viaxe cara (e a través) as Montañas Rochosas para os europeos-americanos dende o leste, aínda que Lewis e Clark atopáronse polo menos a 11 europeos-americanos nas montañas durante as súas viaxes.

Os montañeiros, principalmente franceses, españois e británicos, percorreron as Montañas Rochosas dende 1720 ata 1800 na procura de depósitos de minerais e peles. En 1799 a compañía de comercio de peles North West Company estableceu en Rocky Mountain House un posto comercial onde están os contrafortes das Rochosas en Alberta, e os seus rivais da Hudson's Bay Company estableceron o seu posto na proximidade. Eses postos serviron como base para moita da actividade dos europeos nas Rochosas canadenses a comezos do século XIX. Entre as actividades máis destacadas están as expedicións do explorador David Thompson, que seguiu o río Columbia ata o océano Pacífico. Na súa expedición de 1811, acampou na confluencia dos ríos Columbia e Snake, colocando un poste no que reclamaba a zona para Gran Bretaña e indicaba a intención da North West Company de construír un forte no lugar.

Polo tratado anglo-americano de 1818, os Estados Unidos e o Reino Unido acordaron a "ocupación conxunta" das terras máis ao oeste do continente. A disputa de Oregón aprazaríase para unha data posterior. En 1819 España cedería os seus dereitos ao norte do paralelo 42 aos Estados Unidos, aínda que eses dereitos non incluían a posesión e tamén reflectían obrigas aos británicos e rusos relacionadas coas reclamacións destes na mesma rexión.

Asentamento

editar

Despois de 1802, os comerciantes de peles e exploradores americanos marcaron o comezo da presenza xeneralizada de homes de raza caucásica nas Rochosas ao sur do paralelo 49. Entre os máis famosos estaban os americanos William Henry Ashley, Jim Bridger, Kit Carson, John Colter, Thomas Fitzpatrick, Andrew Henry e Jedediah Smith. O 24 de xullo de 1832, Benjamin Bonneville liderou a primeira caravana de carretas a través das Montañas Rochosas, usando o South Pass de Wyoming. De forma semellante, seguindo os pasos da expedición de Mackenzie en 1793, establecéronse postos de comerciantes de peles ao oeste das Rochosas do norte, nunha rexión do norte do Interior Plateau da Columbia Británica e que chegou a ser coñecida como Nova Caledonia. Os primeiros destes postos foron Fort McLeod (hoxe a comunidade de McLeod Lake) e Fort Fraser, e finalmente centrada no Stuart Lake Post (hoxe Fort St. James).

As negociacións con Gran Bretaña das seguintes décadas non chegaron a un acordo sobre o establecemento dos límites, e a disputa de Oregón converteuse nun asunto importante da diplomacia xeopolítica entre o Imperio Británico e a nova República Americana. A disputa pola ocupación durou ata o 15 de xuño de 1846, cando os británicos cederon os seus dereitos sobre esas terras co Tratado de Oregón.

En 1841 James Sinclair, representante da Hudson's Bay Company, guiou a uns 200 colonos da colonia Red River cara ao oeste, para reforzar os asentamentos ao redor de Fort Vancouver nun intento de reter o distrito de Columbia para os británicos. O grupo cruzou as Rochosas polo val do Columbia, unha rexión da fosa das Montañas Rochosas preto de onde hoxe en día está Radium Hot Springs, na Columbia Británica, e despois diso viaxou cara ao sur. A pesar destes esforzos, en 1846 os británicos cederon as súas terras do distrito de Columbia ao sur do paralelo 49 aos Estados Unidos, tamén como parte do Tratado de Oregón.

Milleiros de persoas atravesaron as Montañas Rochosas pola Senda de Oregón a comezos de 1842. Os mormóns comezaron a establecerse preto de Great Salt Lake en 1847. Dende 1859 ata 1864 foi descuberto ouro en Colorado, Idaho, Montana e a Columbia Británica, facendo saltar varias febres do ouro e levando a milleiros de prospectores e mineiros a explorar cada montaña e canón das Rochosas, creando así a primeira grande industria da cordilleira. A febre do ouro de Idaho por si soa xa produciu máis ouro que as de California e Alasca xuntas, e foi moi importante para o financiamento do exército da Unión durante a Guerra Civil Estadounidense. O ferrocarril transcontinental completouse en 1869, e o Parque Nacional de Yellowstone nacería en 1872 como o primeiro parque nacional do mundo. Entrementres, o ferrocarril transcontinental no Canadá prometeuse en 1871. A pesar das complicacións políticas impulsouse a súa finalización e esta produciuse en 1885: o Canadian Pacific Railway finalmente seguiu os pasos Kicking Horse e Rogers cara ao océano Pacífico. Os funcionarios de ferrocarrís canadenses tamén convenceron ao Parlamento para deixar de lado amplas áreas das Rochosas canadenses como os parques nacionais de Jasper, Banff, Yoho e Waterton Lakes, sentando as bases para unha industria turística que prosperou ata o presente. O Parque Nacional dos Glaciares creouse cunha relación semellante cara a promoción turística pola Great Northern Railway. Mentres os colonos establecíanse nos vales e nas poboacións mineiras, a ética de conservación e preservación comezou a enraizarse. O presidente dos Estados Unidos Benjamin Harrison creou varias reservas forestais nas Rochosas nos anos 1891 e 1892. En 1902, Theodore Roosevelt expandíu a Medicine Bow Forest Reserve para incluír a área agora xestionada como Parque Nacional das Montañas Rochosas. O desenvolvemento económico comezou a centrarse na minaría, na madeira, na agricultura e no lecer, ademais das industrias de servizos para apoialos. Carpas e campamentos convertéronse en ranchos e granxas, fortes e estacións de trens pasarían a ser vilas, e algunhas destas medrarían ata converterse en cidades.

Demografía

editar

A poboación é pouco densa, cunha media de catro persoas por km², habendo poucas cidades con máis de 50 000 habitantes.

Economía

editar

Industria

editar

Os recursos económicos das Montañas Rochosas son variados e abundantes. Atópanse significativos depósitos minerais, entre os que destacan os de cobre, ouro, chumbo, molibdeno, prata, tungsteno e zinc. A conca do Wyoming e varias áreas menores conteñen reservas de carbón, gas natural, xisto bituminoso e petróleo. Por exemplo, a mina Climax, localizada preto de Leadville, Colorado, foi a principal produtora de molibdeno do mundo, e chegou a empregar a 3.000 traballadores. A mina Coeur d'Alene, no norte de Idaho, produce prata, chumbo e zinc. As maiores minas de carbón do Canadá quedan preto de Fernie e Sparwood, na Columbia Británica.

Turismo

editar

Constitúe un destino turístico moi popular, con diversos parques. No inverno, a principal actividade é o esquí en estacións como Aspen, Vail, Keystone, Breckenridge e Copper Mountain no Colorado. No Idaho, Sun Valley e no Utah, Snowbird.

A temperatura media é de 6 °C, sendo xullo o mes máis quente con 28 °C, mentres que en xaneiro é de -2 °C. Neva de media 36 cm.

Véxase tamén

editar