Luis Arana

político español

Luis Arana Goiri, nado en Bilbao o 25 de agosto de 1862 e finado en Santurtzi o 1 de xuño de 1951, foi un político nacionalista vasco fundador do PNV xunto co seu irmán Sabino Arana. Presidente do PNV en 1911-1916, 1922-1930 (Aberri), 1932-1933.

Luis Arana
Nome completoLuis Arana Goiri
Nacemento25 de agosto de 1862
Lugar de nacementoAbandoko elizatea
Falecemento1 de xuño de 1951
Lugar de falecementoSanturtzi
NacionalidadeEspaña
Ocupaciónpolítico
PaiSantiago Arana
IrmánsSabino Arana Goiri e Paulina Arana Goiri
editar datos en Wikidata ]

Traxectoria editar

Naceu no seo dunha familia empresaria do elizate de Abando, tivo oito irmáns, dous dos cales morreron ao pouco de nacer. Viviu na casa situada na rúa Ibáñez, 10 desta localidade que o seu pai mandou construír en 1857 (actual Sabin-etxea). Luís iniciou os seus estudos de arquitectura en Madrid (1881-1882), pero á morte do seu pai en 1883, a familia trasladouse a Barcelona onde continuaría estudando ata que en 1888 regresaron todos a Biscaia á morte da nai.

Debido ás ideas carlistas do seu pai, a súa familia cruzou a fronteira cara ao exilio en 1873, permanecendo en Baiona (Francia) (1873-74) e en Saint-Jean-de-Luz ata 1876, ano no que regresaron a Abando.

Segundo relata o propio Sabino Arana, durante unha viaxe de Luís Arana en 1882, un santanderino comentoulle, ao ver que levaba unha insignia fuerista:

Pois mira, iso non cho entendo ben. Se os biscaíños sodes españois e a vosa Patria é España, non sei como queredes gozar duns foros que os demais españois non teñen e eludir obrigacións que a todos os españois deben comprender por igual ante a Patria común. Gozando dos foros non servides no exército español, nin contribuídes con diñeiro ao Tesouro da Patria. Non sodes bos españois...

Admitindo como gran verdade o manifestado polo santanderino, Luis cuestionouse se era español ou só biscaíño, considerando que a súa opción era a segunda. Comentou o seu descubrimento co seu irmán Sabino, que por entón se achaba en casa convalecente de tise e proclamábase carlista. Sabino chegou á mesma conclusión que o seu irmán, polo que empezou a estudar éuscaro cun dicionario.

Inicios do nacionalismo vasco moderno editar

A partir da súa volta a Biscaia, os dous irmáns inician un duro labor político de expansión da súa ideoloxía debido ás condicións pouco democráticas da época, que dá comezo co chamado "Xuramento de Larrazabal".

Exemplo do seu difícil labor foi o encarceramento dos irmáns Arana e dos seus principais simpatizantes; o 31 de xullo de 1895 constitúese no "Euskeldun Batzokija" a organización rexional de Biscaia do PNV (B.B.B.), baixo a presidencia de Sabino, e Luis é elixido vicepresidente, pero o 12 de setembro por orde gobernativa pechou o centro e encarcerouse a súa Xunta Directiva. Luis saíu do cárcere o 17 de setembro xunto con Ramón Menchaca e Antonio Elexpuru, pagando cada un unha fianza de 5.000 pesetas, pero o seu irmán Sabino continúa encerrado, pois a el impuxéranlle unha fianza de 50.000 pesetas. Estas cantidades fóronlles devoltas o 14 de decembro.

Fundan o Partido Nacionalista Vasco (EAJ-PNV) e as súas sedes sociais, redactan estatutos de sociedades, fundan editoriais e periódicos.

A devandita actividade incesante é produto da crenza de que a sociedade vasca estaba próxima a desaparecer, como xa anunciaba Unamuno, debido, entre outros factores, á inmigración española causada pola revolución industrial, que multiplicara ata por sete as poboacións dalgúns municipios vascos, difundindo unha cultura que consideraban estraña e oposta á xenuinamente vasca.

Nos seus primeiros inicios, a ideoloxía nacionalista que propugnaban estaba moi influenciada polo catolicismo radical como reflicte o lema acrónimo "JEL" (Deus e Leis Vellas) que crearon para o PNV.

Unha das intervencións máis destacadas de Luis Arana foi no deseño dos símbolos aínda actuais do nacionalismo vasco moderno como a ikurriña, que deseñou Luís Arana seguindo as ideas de Sabino e que é a actual bandeira oficial do País Vasco desde que foi adoptada oficialmente polo Goberno Vasco republicano o 19 de outubro de 1936 e posteriormente polo seu Estatuto de Autonomía.

O partido recibe en 1898 a incorporación fundamental dos fueristas chamados "euskalherríacos" liderado polo naviero vizcaino Ramón da Sota, unha das maiores fortunas de España nese momento.

En xaneiro de 1900, Luis comeza a residir en Ustariz e debido a este cambio de residencia dimite dos seus cargos, sendo substituído en 1901 na presidencia do BBB por Angel de Zabala.

En 1902 intervén no intento de envío por parte do seu irmán Sabino dun telegrama de felicitación ao presidente norteamericano Theodore Roosevelt con motivo da concesión por parte dos EUA da independencia a Cuba. Sendo esta a razón pola que Sabino, que se atopaba encarcerado, é novamente procesado e os concelleiros bilbaínos do PNV son retirados das súas funcións por feitos similares.

O PNV tras a morte de Sabino Arana editar

Tras a morte de Sabino Arana, a presidencia do BBB de 1903 a 1906 correspondeu Aingeru Zabala Ozamiz e desde 1906 a 1908 a unha xunta formada por Santiago Alda, Alipio Larrauri, Antonio Arroio, Vicente Larrinaga e Eduardo Arriaga.

En 1906, o PNV celebraría a primeira Asemblea Nacional de Partido, e publicou a súa ideoloxía básica nun manifesto, vixente ata 1966, no que expuña abertamente a anulación da lei francesa de 1789 e a española de 1839, reivindicando as leis forais e a unificación vasca.

O 4 de agosto de 1908 Luís Arana é elixido presidente da xa constituída asemblea nacional do EAJ/PNV, cargo que desempeña ata ser expulsado a finais de 1915, sendo substituído por Ramón Bikuña, entre outros motivos pola bancarrota do partido.[1]

Nesa época Luís Arana resucitou o "Euzkaldun Batzokija", reeditou "Bizkaitarra" e creou en 1911 o sindicato do partido "Solidariedade de Traballadores" (ELA-STV), co fin de defender os dereitos dos obreiros nacionalistas e evitar que se integrasen nos sindicatos socialistas que ata entón patrimonializaban este sector.

Aberri e Comuñón Nacionalista Vasca editar

Nesta época prodúcense disensións internas no PNV, pois, coincidindo coa diferenza de posturas na primeira guerra mundial e supeditando o independentismo inicial a posturas máis pragmáticas, xurdiu unha vertente autonomista do sector moderado maioritario liderado por Kizkitza e Ramón da Sota, pasando a chamarse o PNV desde 1916 "Comuñón Nacionalista Vasca" (CNV).

A pesar do éxito nacionalista nas eleccións de 1917, que iniciaban unha breve hexemonía nacionalista e que auguraban a próxima creación dun Estatuto Vasco, socialistas e monárquicos axuntan forzas para desbancar aos nacionalistas.

Doutra parte, o sector máis novo chamado "Aberri" (por ser este o nome do xornal que difundía a súa ideoloxía) liderado por Eli Gallastegi e Manu Egileor reivindica a ideoloxía aranista pura e refunda o PNV.

Nas eleccións celebradas no mes de febreiro de 1922, "Aberri" obtivo no Concello de Bilbao nove concelleiros, mentres que CNV só conseguiu catro.

Pero desde 1923 e ata 1930, a ditadura española do xeneral Miguel Primo de Rivera suspendeu os partidos políticos, as súas sedes, periódicos e os dirixentes do PNV marcharon ao exilio.

Mentres que Luís Arana preside "Aberri" de 1922 a 1930 (e brevemente Ceferino de Jemein), Ignacio Rotaeche preside "Comuñón Nacionalista Vasca" (CNV) desde 1920.

Co fin da ditadura en 1930, as dúas tendencias se reunifican o 16 de novembro no PNV baixo a dirección de Ramón Bikuña, que apostaría decisivamente por ter un Estatuto Vasco.

Non todas as posturas estiveron de acordo coa unificación do PNV e, por iso, escíndese un sector aconfesional e republicano que funda Acción Nacionalista Vasca (ANV).

A Segunda República editar

A Segunda República proclamouse o 14 de abril de 1931 e supuxo a volta dos partidos políticos. Luís Arana é nomeado presidente do PNV de novo en 1932 ata 1933, cando é substituído na presidencia do PNV por Jesús Doxandabaratz.

Durante o seu mandato se reacondicionou a casa natal dos Arana, chamada Sabin Etxea, para as oficinas da delegación provincial de Biscaia (BBB) do PNV,[2] inaugurándose oficialmente o 26 de marzo de 1932, sendo Luís Arana o encargado de izar a ikurriña que el deseñase. Ao día seguinte, 27 de marzo de 1932, domingo de Resurrección, celebrouse en Bilbao o primeiro Aberri Eguna. Tamén apostou en unión cos carlistas por un Estatuto Vasco.

Luís Arana e o sector que el encabezaba mantiveron unha dura polémica co resto dos dirixentes nacionalistas (Irujo, Aguirre etc.) debido a que consideraba que a ikurriña bicrucífera actual, deseñada polos irmáns Arana e que nese momento fora adoptada universalmente como símbolo do nacionalismo vasco, debía ser barrada, xa que a bicrucífera fora creada só para Biscaia. Este motivo precipitou o apartamento voluntario de Luís Arana do partido,[3] engadindo ademais, segundo o historiador Stanley G. Payne, o feito de representar unha postura minoritaria na pugna entre autonomistas e estatutarios.

Na República, o PNV, recoñecido pola Igrexa como partido católico, recibe o apoio da dereita e aínda que non participa nas revoltas da época, tan graves noutras rexións, sufriu, a pesar de todo, represión política, realizándose clausuras de locais do PNV durante 1933 e 1934, o que ao cabo lle conduciría a apoiar a lexitimidade do Goberno republicano. A iso engádese que o Goberno republicano permitiríalle lograr o seu ansiado Estatuto Vasco, que foi maioritariamente referendado, aínda que non incluía a Navarra pola oposición dos carlistas navarros no último momento.

Durante a Guerra Civil (1936-1939) Luís Arana situouse en contra da intervención do Goberno Vasco, porque inicialmente tanto republicanos como nacionais mostráronse pouco dispostos a conceder a autonomía vasca, sendo tamén contrario a que en devandito Goberno désese entrada a partidos non nacionalistas.

Notas editar