Guillermo Cabrera Infante

Guillermo Cabrera Infante, nado en Gibara, Cuba, o 22 de abril de 1929 e finado en Londres o 21 de febreiro de 2005, foi un escritor e guionista cubano, que despois de exiliarse do seu país obtivo a cidadanía británica. Obtivo o Premio Cervantes 1997.

Guillermo Cabrera Infante

Biografía
Nacemento	22 de abril de 1929 Gibara, Cuba (en)
Morte	21 de febreiro de 2005 (75 anos) Londres, Reino Unido
Causa da morte	Morte natural  (Sepse )
Datos persoais
País de nacionalidade	Reino Unido Cuba España
Actividade
Ocupación	lingüista , escritor , xornalista , ensaísta , guionista , tradutor , poeta
Período de actividade	1960 -
Xénero artístico	Poesía
Pseudónimo literario	Guillermo Cain G. Caín
Lingua	Lingua castelá
Obra
Obras destacables (1967) Tres tristes tigres (en)
Premios (1997)  Premio Miguel de Cervantes (1964)  Premio Biblioteca Breve  Bolsa de estudos Guggenheim

Traxectoria

Naceu o 22 de abril de 1929 en Gibara (nese entón provincia de Oriente, agora Holguín). Era o fillo máis vello do xornalista Guillermo Cabrera e de Zoila Infante, ambos os dous militantes comunistas e fundadores da organización do partido en Gibara, razón pola cal foron arrestados con Cabrera Infante, quen entón, aos sete anos de idade, pasaría varios meses en prisión. De orixe canaria (os seus antepasados eran da Palma), en 1941 trasladouse coa súa familia á Habana.

Aos 19 anos, escribiu, produto dunha aposta, unha parodia de El Señor Presidente de Miguel Ángel Asturias, que levou a Bohemia. Para o seu asombro, a revista publicouna (1948) e, segundo Cabrera Infante, “o que ocorreu entón, cambiou a miña vida definitivamente”. Iniciou estudos de Medicina, que deixou para pasar a Xornalismo en 1950, pois xa empezaba a descubrir que as súas afeccións, a literatura e o cine, serían as paixóns ás que dedicaría a súa vida.

En 1952 os censores do réxime de Fulgencio Batista atoparon a Cabrera culpable de incorporar obscenidades nun conto que escribira ese ano. Como castigo, prohibíuselle publicar co seu nome, asunto que foi resolto mediante o uso do pseudónimo G. Caín, unha contracción dos seus apelidos. En 1954, converteuse en crítico cinematográfico de revísta Carteles na que asinaba co seu pseudónimo (que utilizaría posteriormente nalgún dos seus guións) e coa que colaboraría até 1960. Nas postrimerías da década dos cincuenta, Cabrera Infante escribiu a maior parte das historias que serían compiladas máis tarde en Así en la paz, como en la guerra.

Casou con Marta Calvo (1934) en 1953 e tivo con ela dúas fillas (Ana, en 1954 e Carola, en 1958). Con todo, cinco anos máis tarde coñeceu á actriz cubana Miriam Gómez, coa que casou o 9 de decembro de 1961 tras divorciarse da súa primeira muller.

Tras a chegada ao poder de Fidel Castro en 1959, Cabrera Infante, que apoiara a Revolución cubana, foi nomeado director do Consello Nacional de Cultura, executivo do Instituto do Cine e subdirector da diario Revolución (actual Granma), encargándose do seu suplemento literario, Lunes de Revolución, no que pretendía levar a cabo os soños de liberdade e desenvolvemento cultural da revolución. Con todo, as súas relacións co réxime pronto se deterioraron, debido ao curto que Orlando Jiménez Leal e o seu irmán, Alberto "Sabá" Cabrera Infante (1933-2002), rodaron a finais de 1960. A curta P.M., a cal, sen unha estrutura definida, describía as maneiras de divertirse dun grupo de habaneiros durante un día de finais de 1960, foi prohibido nao ano seguinte por Castro. Estalou a polémica nas páxinas de Lunes de Revolución, ata que o suplemento foi suprimido (1961). A lúa de mel da revolución cubana cos intelectuais tocaba ao seu fin. No seu discurso do 30 de xuño de 1961 (Palabras a los intelectuales), Fidel Castro pronunciou a súa soada frase Dentro de la Revolución todo; contra de la Revolución, nada.

Cabrera Infante foi enviado a Bruxelas en 1962 como agregado cultural da embaixada cubana. Durante a súa estancia en Bélxica, escribiría Un oficio del siglo XX (1963). Alí viviría coa súa segunda esposa, Miriam Gómez até 1965, cando debido á repentina morte da súa nai, volve á illa. En Cuba foi retido polo Servizo de Contraintelixencia durante catro meses, ata que finalmente puido saír cara ao exilio, levándose ás dúas fillas do seu primeiro matrimonio. Cabrera Infante e a súa familia foron a Madrid e logo a Barcelona. Con todo, as dificultades económicas e a negativa do réxime franquista a regularizar a súa situación movérono a mudarse a Londres, onde se instalou definitivamente. A experiencia do breve retorno á súa illa natal sería plasmada no seu libro Mapa dibujado por un espía, publicado postumamente en 2013.

En 1968 publicou nesa cidade a súa primeira novela de repercusión, Tres tristes tigres —TTT, como el a chamaba—, que orixinariamente se denominou Ella cantaba boleros. Tratábase dunha versión, notablemente retocada, do seu anterior traballo Vista del amencer en el trópico (premio Biblioteca Breve 1964 de Seix Barral). Caracterízase polo uso enxeñoso da linguaxe introducindo coloquialismos cubanos e constantes chiscadelas e referencias a outras obras literarias. Nela relata a vida nocturna de tres mozos na Habana de 1958. En Cuba, a obra foi tachada de contrarrevolucionaria e Cabrera, expulsado da Unión de Escritores e Artistas, foi cualificado de traidor. Crítico implacable do réxime castrista, nunca regresou a Cuba e negouse a que as súas obras Tres tristes tigres e A Habana para un infante defunto fosen publicados dentro da liña de edición de emigrados do Ministerio de Cultura.

A principios dos anos 1970 instalouse en Hollywood para dedicarse ao mundo do cine como guionista, con discreto éxito. Traballou para a película Bajo el volcán, de John Huston, baseada na novela de Malcolm Lowry. Dous anos máis tarde colaborou moi de cerca coa investigadora e tradutora de literatura latinoamericana Suzanne Jill Levine, quen, xunto con Donald Gardner, traduciu Tres tristes tigres, que se publicou co título de Three Trapped Tigers. En 1979 obtivo a cidadanía británica. Ese mesmo ano publica a súa segunda obra máis recoñecida, a novela autobiográfica La Habana para un infante difunto.

Exerceu tamén como profesor nas universidades de Virxinia e de Virxinia Oeste e conferenciante noutras universidades americanas, como a de Oklahoma.

De saúde delicada nos seus últimos anos, foi ingresado no Chelsea and Westminster Hospital de Londres debido a unha fractura dos cadrís. Alí contraeu unha septicemia pola que faleceu o 21 de febreiro de 2005. A noticia da súa morte non foi recollida en Cuba.

Estilo

O seu estilo caracterízase polas continuas conmutacións, paronomasias, agudezas, uso do hipérbato e translacións idiomáticas, coas que tenta imitar o ritmo sincopado do jazz; polo dominio dos rexistros coloquiais da lingua cubana, por un espléndido sentido do humor e por unha gran cultura, manifesta na abundante intertextualidade dae que fan gala os seus textos.

En virtude destes atributos, o crítico Enrico Mario Santí chegou a declarar que Cabrera Infante encarnaba, como ningún outro escritor, o estilo literario da nación cubana, xa que o seu sentido do humor, o "choteo" cubano, reflectía un modo de ser moi arraigado na literatura e a vida da illa. Tamén Fernando Savater aludiu a esta característica da súa obra: "Guillermo Cabrera Infante cultivou no máis alto grao o sentimento cómico da vida: pero non como oposto ao sentimento tráxico, senón como unha variante que o agrava ao purificarle do superfluo patetismo da seriedade".

Tamén é autor de poemas visuais. A súa influencia é visible na obra de autores doutras xeracións, como en La guaracha del Macho Camacho do portorriqueño Luís Rafael Sánchez ou en Última rumba en la Habana do cubano Fernando Velázquez Medina.

Despois da súa morte

En 2009 apareceron os primeiros signos dunha reconcilación de Cuba co escritor, despois de que os xornalistas Elizabeth Mirabal e Carlos Velazco gañasen ese ano o premio de ensaio da Unión Nacional de Escritores e Artistas, cuxa editorial publicou o texto —máis de 300 páxinas sobre a vida e traxectoria de Cabrera Infante desde a súa infancia en Gibara ata que abandonou definitivamente a illa en 1965— en 2011. Reynaldo González, Premio Nacional de Literatura, opina respecto diso "que o libro ten valor entre outras razóns porque 'é bo que cada vez haxa menos adentros e aforas' na literatura cubana". Leonardo Padura sostén, pola súa banda, que Cabrera Infante "é un indispensable da cultura cubana", pois "ten o gran mérito de converter a linguaxe do habaneiro en linguaxe literaria"; con independencia das revelacións que faga o ensaio en cuestión, o mero feito de obter un premio oficial e ser publicado é un signo "positivo e reflexo de que aos poucos se volve á normalidade".

Pero para o filósofo e narrador Fernando Savater, "esta publicación non é máis que a típica xogada dos burócratas das ditaduras moribundas, que tentan botar o lazo a escritores e artistas relevantes da disidencia" e "finxen un recoñecemento tardío aos seus méritos enxalzando os seus logros creativos para mellor agochar a súa oposición ao réxime, que queda soslaiado como algo circunstancial e menor". "Tal é a operación que pretenden hoxe levar a cabo os xestores do castrismo case póstumo coa figura intelectual do autor que de modo máis duradeiro, insubornable e consciente encarnou a denuncia da ditadura caribeña: Guillermo Cabrera Infante", escribe Savater, quen di que nese libro "o máis chocante non son as presenzas, senón unha gran ausencia". "Falta a voz esencial da compañeira constante e máis intima colaboradora do escritor, Miriam Gómez. Cantos coñecemos a Guillermo non podemos lembralo nin imaxinalo sequera sen Miriam. Foi a primeira lectora de todas e cada unha das súas páxinas, a destinataria de moitas e a mecanógrafa que puxo en limpo a maioría. Agora é ela quen se encarga con amoroso coidado de preparar para a edición as súas obras póstumas, así como de xestionar o resto dos seus escritos, tras rexeitar ofertas sospeitosamente xenerosas do oficialismo cubano, probablemente máis desexoso de enterrar eses libros que o comprometen que de sacalos á luz. A ausencia de Miriam desa tese é máis significativa, máis devastadoramente significativa sobre ela que todos os testemuños recolleitos alí". Savater conclúe que a edición do citado ensaio "é o abrazo do oso, o abrazo doloso que o castrismo agonizante quere dar ao seu incansable opositor para aproveitarse do seu nome".

En 2012, Galaxia Gutenberg/Círculo de Lectores comezou a publicar as Obras completas de Cabrera Infante, que constarían de 8 ou 9 tomos preparados por Toni Munné en estreita colaboración con Miriam Gómez.

Obras

Novela

• Tres tristes tigres (1967).Seix Barral, Barcelona.
• La Habana para un infante difunto (1979). Seix Barral, Barcelona.
• La ninfa inconstante (2008). Galaxia Gutenberg. (publicación póstuma).

Conto

• Así en la paz como en la guerra (1960). Edicións R, A Habana.
  • Inclúe os contos "Un rato de tenmeallá"; "Las puertas se abren a las tres"; "Balada de plomo y yerro"; "Resaca"; "Josefina, atiende a los señores"; "Un nido de gorriones en un toldo"; "Mar, mar, enemigo"; "La mosca en el vaso de leche"; "En el gran ecbó"; "Cuando se estudia gramática"; "Jazz"; "Abril es el mes más cruel"; "Ostras interrogadas" e "El día que terminó mi niñez".
• Delito por bailar el chachachá (1995). Alfaguara, Madrid.
  • Inclúe os contos "En el gran ecbó"; "Una mujer que se ahoga" e "Delito por bailar el chachachá".
• Todo está hecho con espejos: cuentos casi completos (1999). Alfaguara.
  • Inclúe os contos "Mi personaje inolvidable"; "La voz de la tortuga"; "Josefina, atiende los señores"; "Visita de cumplido"; "Oceanía"; "Cuando leyendo a Catalina Ana Portera sobre la gran Gertrudis Piedra"; "Un día de ira"; "Darle vueltas a una ceiba"; "La duración del tiempo"; "Madre no hay más que una"; "Historia de un bastón y algunos reparos de Mrs. Campbell"; "Muerte de un autómata"; "Delito por bailar el chachachá"; "Listas"; "El fantasma del Cine Essoldo"; "Un jefe salvado de las aguas" e "La soprano vienesa".

Crítica de cinema

• Un oficio del siglo XX (1963). Edicións R, A Habana.
• Arcadia todas las noches (1978). Seix Barral, Barcelona.
• Cine o sardina (1997). Alfaguara, Madrid.

Ensaio

• Puro humo (2000). Alfaguara, Madrid (escrito orixinalmente en inglés co título de Holy Smoke en 1985, Faber, Londres e Harper & Row, Nova York).

Memorias

• Cuerpos divinos (2010). Círculo de Lectores-Galaxia Gutenberg, Barcelona. (publicación póstuma).
• Mapa dibujado por un espía (2013). Círculo de Lectores-Galaxia Gutenberg, Barcelona. (publicación póstuma).

Artigos e volumes misceláneos

• Vista del amanecer en el trópico (1974). Seix Barral, Barcelona. (Edición ilustrada por Federic Amat en Galaxia Gutenberg, 1998).
• O (1975). Seix Barral, Barcelona.
• Exorcismos de esti(l)o (1976). Seix Barral, Barcelona.
• Mea Cuba (1992). Alfaguara, Madrid. (Tamén, Volta, México, 1993).
• Mi música extremada (1996). Espasa Calpe, Madrid.
• Vidas para leerlas (1998). Alfaguara, Madrid.
• El libro de las ciudades, (1999). Alfaguara, Madrid.

Antoloxías

• Ella cantaba boleros, (1996). Alfaguara, Madrid. (Inclúe unha das liñas narrativas de Tres tristes tigres publicada de maneira independente por suxestión dos amigos de Cabrera Infante Mario Vargas Llosa e Javier Marías).
• Infantería (1999). Fondo de Cultura Económica, México. (Preparada por Enrico Mario Santí e Nivia Montenegro).

Obra completa en Galaxia Gutemberg

• El cronista de cine. Un oficio del siglo XX y otros escritos cinematográficos (2012). Vol. I, Barcelona, 1536 pp.
• Mea Cuba antes y después. Escritos políticos y literarios (2015). Obras Completas, Vol. II, Barcelona, 1300 pp.
• Habanidades (Tres tristes tigres e La Habana para un infante difunto) (2016). Vol. III, Barcelona, 960 pp.
• Narrativa póstuma, vol. IV (sen publicar).
• Escritos cinematográficos II, vol. V (sen publicar).
• Ensayos literarios, vol. VI (sen publicar).
• Miscelánea I. Lenguaje, viajes, ciudades, vol. VII (sen publicar).
• Miscelánea II. Música, humo, variedades, vol. VIII (sen publicar).

Guións cinematográficos

• Wonderwall, de Joe Massot (1968).
• Vanishing Point, de Richard Sarafian (1971). (a película é coñecida en España como Punto límite: cero e en México como Carrera contra el destino).
• Under the Volcano: o guión de Cabrera Infante, escrito en 1972, non chegou a ser rodado. En 1984 estreouse a película Baixo o volcán, de John Huston, baseada na novela homónima de Malcolm Lowry, pero con guión de Guy Galo.
• La ciudad perdida (2005). Dirixida e protagonizada por Andy García e ambientada na Cuba pre e posrevolucionaria.

Traducións

• Dublineses, de James Joyce (1972).

Premios

• 1964: Premio Biblioteca Breve por Vista de amencer en el trópico, novela que se convertería despois na novela Tres tristes tigres (nada que ver co libro de banda deseñada do mesmo título que publicaría dez anos máis tarde).
• 1997: Premio Cervantes.
• 2003: Premio Internacional da Fundación Cristóbal Gabarrón, categoría Letras.

Véxase tamén

Bibliografía

• Alvarez-Borland, Isabel (1982). Discontinuidad y ruptura en Guillermo Cabrera Infante.
• Díaz Ruiz, Ignacio (1992). Cabrera Infante y otros escritores latinoamericanos.
• Gil López, Ernesto (1985). Guillermo Cabrera Infante: La Habana, el lenguaje y la cinematografía.
• Izquierdo, Yolanda (2002). Acoso y ocaso de una ciudad La Habana de Alejo Carpentier y Guillermo Cabrera Infante.
• Machover, Jacobo (1996). El heraldo de las malas noticias: Guillermo Cabrera Infante: ensayo a dos voces.
• Manzoni, Celina (1999). Para leer Vista del amanecer en el trópico de Guillermo Cabrera Infante.
• Miraba, Elizabeth e Velazco, Carlos (2011). Sobre los pasos del cronista.
• Miraba, Elizabeth e Velazco, Carlos (2012). Buscando a Caín.
• Pereda, Rosa María (1979). Guillermo Cabrera Infante.
• Jiménez, Reynaldo L. (1977).Guillermo Cabrera Infante y Tres tristes tigres.
• Ríos, Julián (1974). Guillermo Cabrera Infante.
• Sánchez-Boudy, José (1971).La nueva novela hispanoamericana y Tres tristes tigres.