Gastaldato
No ordenamento medieval, o gastaldato ou gastaldìa era unha circunscrición administrativa gobernada por un funcionario da corte rexia, o gastaldo ou castaldo, delegado para actuar en ámbito civil, militar e xudicial (designában gastaldos ou os administradores rexios ou ducais ou personalidades que exercían a soberanía sobre o territorio do Gastaldato).
O gastaldato no ordenamento longobardo
editarNo ordenamento dos longobardos o gastaldato servía de útil contrapeso á case independencia dos duques, os cales administraban aproximadamente 1/3 das terras. O cargo era temporal e a súa importancia foi a menos co crecemento do poder ducal fronte ao real. Os longobardos dividiran os seus dominios en moitos gastaldatos cada un dos cales estaba en mans dun gastaldo. No ducado de Spoleto había dez.
Pero nos ducados de Spoleto e de Benevento o gastaldus está subordinado ao duque, de feito estes dous ducados xa desde a primeira metade do século VIII teñen unha organización distinta da de todo o resto do reino longobardo. o gastaldo é directamente dependente do duque e ten competencias sobre un territorio ben determinado con plenitude de funcións. A relación quer hai entre os moitos duques e o rei do reino, nos ducados de Spoleto e Benevento, é exactamente o mesmo que hai entre os dous duques e os seus gastaldos. Con Desiderio, último rei dos longobardos, tamén o ducado de Spoleto entra en dependencia directa do rei de Pavia. En época tardía carolinxia e otoniana, están documentados gastaldatos menores xurdidos do fraccionamento dos orixinais, coñécense moitos no gastaldato reatino, outros no de Camerino, como Castel Petroso, ou Settempedano; o Frisiano no de Nocera.
Un gastaldato que, no nome do rei, tiña unha función de control tamén sobre as accións dos duques, era unha dignidade de dereito público longobardo equivalente á dignidade ducal no dereito feudal e asumía o exercicio da soberanía xurisdicional e administrativa sobre o seu territorio.
Os actuais Abruzos foron subdivididos polos longobardos nos gastaldatos: Marsi, Forcona, Valva, Penne e Teate repartidos no ducado de Spoleto e no ducado de Benevento. Tamén na Longobardia Maior estaban presentes numerosos gastaldatos (por exemplo en Pistoia).
Na colección dos décimos papais no 1291 aparece aínda un "castaldus" administrador dos bens do bispo de Fossombrone, mentres en Cividale nel Friuli ata fins do século XVIII o Gastaldo administra os bens da catedral e exercita a xustiza.
Gastaldato na República de Venecia
editar- Véxase tamén: Dux de Venecia e República de Venecia.
Derivado dos veciños longobardos, o gastaldato foi aplicado no ducado de Venecia como instrumento de control por parte do Dux nas comunidades que dependen dela.
Co declive do poder ducal, progresivamente o de gastaldo ducal convértese no cargo do executor das sentenzas xudiciais civís e penais. Para prover ao poder de nomeamento ducal dos gastaldos, cargo reservado aos pertencentes á clase dos cidadáns, a república de Venecia creou dúas maxistraturas, compostas por patricios elixidos no Maggior Consiglio, elixidos para o control da actividade dos gastaldos:
O gastaldato permaneceu en vigor en Venecia ata o 1797 e a caída da república.