Transubstanciación

A transubstanciación é, segundo os ensinos da Igrexa católica, a conversión de toda a substancia do pan na substancia do Corpo de Cristo, e de toda a substancia do viño na substancia do seu Sangue. Esta conversión opérase na pregaria eucarística coa consagración, mediante a eficacia da palabra de Cristo e da acción do Espírito Santo. Con todo, permanecen inalteradas as características sensibles do pan e do viño, isto é, as «especies eucarísticas». Significando «especie» para estes efectos, os "accidentes" do pan e do viño: cor, gusto, cantidade, etcétera.

A disputa do Sacramento, por Rafael Sanzio, Cidade do Vaticano, Estancias de Rafael.

Ostensorio con hostia transparente (detalle do vidro de cor da Eucaristía de J. Mehoffer na Catedral de San Nicolao de Friburgo, Suíza.

A transubstanciación baséase no sentido literal e inmediato das palabras de Cristo na Última Cea: «Isto é o meu corpo... e o meu sangue» Marcos 14:12-16 16:22-26, Mateo 26:26-28, Lucas 22: 14-23. Aínda que no evanxeo de Xoán non se fai mención á instauración da Eucaristía, Xesús fai mención a dar para comer a súa carne como alimento de vida eterna (Xn 6: 51-58). A doutrina definiuse dogmaticamente no Concilio de Trento, aínda que no Concilio de Letrán IV en 1215 usouse o termo para designar o cambio do pan no corpo de Cristo; a doutrina en si xa figuraba desde o século IV, posto que Cirilo de Xerusalén xa o redactou no catecismo aos catecúmenos.

Os cristiáns da Igrexa ortodoxa aceptan tamén esta doutrina. Pola súa banda, Lutero aceptou como propia a doutrina da consubstanciación, seguida polas igrexas que derivan da súa reforma.

As Igrexas da Comuñón Anglicana aceptan a presenza real de Xesús nos elementos consagrados, sen entrar a discutir a maneira en como ocorre este misterio, simplemente baseadas nas palabras de Xesús: «este é o meu Corpo», «este é o meu Sangue».

As demais denominacións protestantes rexéitana argumentando que, para obter a vida eterna, non é necesaria outra cousa que unha fe verdadeira en Xesús; o que eliminaría a necesidade de calquera sacramento.

Doutrina da transubstanciación

A doutrina católica da transubstanciación ten a súa base na narración bíblica da Última Cea e na interpretación literal que se fai dela. Baséase nas palabras de Cristo:

"Tomade e comede, isto é o meu corpo. " ... "Tomade e bebede, isto é o meu sangue"

Mateo 26, 26-29; Marcos 14, 22-25; Lucas 22, 14-20

Interpretadas de maneira enfática, sen simbolismos. De feito, o texto orixinal do Evanxeo segundo San Xoán utiliza as palabras gregas "fagon" que en galego significa literalmente "comer". Segundo a esexese católica, os primeiros cristiáns interpretaron deste xeito a celebración da cea do Señor, logo coñecida como Eucaristía, e citan no seu apoio as palabras de San Paulo:

Eu recibín do Señor o que eu mesmo vos transmitín. O Señor Xesús, a noite na que foi entregado, tomou pan e, despois de dar grazas, partiuno dicindo: ‘Isto é o meu corpo, que é entregado por vós. Facede isto na miña memoria’. De igual xeito, tomando a copa, despois de ter ceado, dixo: ‘Esta copa é a Nova Alianza no meu sangue. Todas as veces que bebades dela, facédeo na miña memoria’

1 Cor. 11, 23-25.

E o texto do evanxeo de Xoán:

“A miña carne é verdadeira comida e o meu sangue verdadeira bebida” .

Xn. 6, 55.

Entre os chamados Pais da Igrexa, que para o catolicismo son tanto autoridade como testemuñas da tradición, santo Ignacio de Antioquía menciona a Eucaristía como "a carne do noso Señor Xesucristo", san Xustino di referíndose ao mesmo tema: "é a carne e o sangue daquel Xesús que se encarnou" e mesmo menciona a súa similitude cos misterios mitraicos, santo Ireneo de Lión puntualiza: "...porque así como o pan que é da terra, recibindo a invocación de Deus xa non é pan ordinario senón Eucaristía...", santo Hipólito de Roma: "Cada fiel procure tomar a Eucaristía... É o corpo de Cristo, do cal todos os fieis se alimentan, e non debe de ser desprezado…” e do mesmo xeito Oríxenes, san Cibrán de Cartago e Firmiliano por citar a autores do tres primeiros séculos.

No século IV santo Agostiño predica:

"O que vedes, queridos irmáns, na mesa do Señor é pan e viño, pero este pan e este viño, ao engadírselle a palabra, convértese en corpo e sangue de Cristo. Se quitas a palabra, é pan e viño; engades a palabra, e xa son outra cousa. E esta outra cousa é o corpo e o sangue de Cristo. Quita a palabra, e é pan e viño; engade a palabra, e faise sacramento. A todo isto dicides: Amén! Dicir amén é subscribilo. Amén significa que é verdadeiro".

Sermón 6,3

Sábese, no entanto, que outras tradicións cristiás como os docetas, negaban esta presenza. Do mesmo xeito certos textos de Tertuliano parecen defender a idea dunha presenza simbólica antes que real: "Cristo, tomando o pan e téndoo distribuído aos seus discípulos, fíxoo o seu corpo, ao dicir: Este é o meu corpo, a saber, a figura do meu corpo", aínda que o texto pode ter outras interpretacións. Segundo os católicos, tanto o ensino da igrexa e a práctica litúrxica (incluídas a das igrexas orientais), testemuñan a crenza na presenza real de Cristo no pan e o viño consagrados. Admiten, con todo, que o termo transubstanciación non era empregado e que a dogma non estaba taxativamente definido. Isto non sucedeu até o século IX, cando nalgúns mosteiros debateuse sobre a presenza de Cristo nas especies consagradas.

O primeiro escrito en defensa da transubstanciación débese ao monxe beneditino e abade da Abadía de Corbie, Pascasio Radberto na súa De Corpore et Sanguine Domini do ano 831 quen escribe que "na sacra eucaristía o pan convértese no corpo real de Cristo, no mesmo corpo nado de María e crucificado." Como tal, o termo transubstanciación parece ser utilizado por primeira vez por un discípulo de Berengario, Hildeberto de Lavardin ao redor do 1097.

A Transubstanciación foi declarada como doutrina sobre todo contra as seitas espiritualistas nadas da Igrexa católica no século XII, como os albixenses, cátaros ou petrobrusianos, quen atacaban a xerarquía eclesial, con iso o poder do presbítero de consagrar e por último a presenza real de Cristo na eucaristía.

O IV Concilio de Letrán en 1215 falou do pan e o viño como "transubstanciados" no corpo e o sangue de Cristo: "O seu corpo e sangue están verdadeiramente contidos no sacramento do altar baixo as formas de pan e viño, sendo transubstanciados o pan e o viño, polo poder de Deus, no seu corpo e o seu sangue."

A doutrina foi reafirmada polo Concilio de Trento a mediados do século XVI, esta vez contra os reformadores afirmando que: "pola consagración do pan e do viño opérase a conversión de toda a substancia do pan na substancia do Corpo de Cristo e de toda a substancia do viño na substancia do seu Sangue; a Igrexa católica chamou xusta e apropiadamente este cambio transubstanciación."

En efecto, durante a Reforma, a crenza na presenza real de Cristo nas especies de pan e veu foi negada por diversos grupos cristiáns de maneira directa ou indirecta, como Wycliffe, Xoán Calvino, Zwingli, e en certo aspecto Lutero. Este último elaborou a doutrina da consubstanciación como oposta á transubstanciación, que aínda que non negaba a presenza real, facía permanecer a substancia do pan e o viño xunto coa substancia do corpo e sangue de Cristo.

Para explicar e entender a doutrina da transubstanciación empréganse dous termos filosóficos aristotélicos: substancia e accidentes. Substancia é aquilo que fai que unha cousa sexa o que é. "Accidente" corresponde ás propiedades non esenciais dunha cousa e que son perceptibles polos sentidos.

Os partidarios da transubstanciación cren que a substancia do pan cambia, por un milagre e polas palabras da consagración que pronuncia o sacerdote, e convértese na substancia do corpo de Cristo, o pan xa non ten o que o facía pan, agora é o corpo de Cristo. De igual maneira pasa co viño, pero permanecendo os accidentes do pan e o viño como o seu olor, textura, sabor e outros elementos perceptibles. Como a substancia é a de Cristo, calquera pedazo minúsculo contén a Cristo todo enteiro, igualmente calquera pinga do viño. Deste xeito comendo só o pan ou bebendo só o viño cómese ou bébese o corpo enteiro de Cristo.

O Catecismo da Igrexa católica afirma respecto diso:

"A presenza do verdadeiro Corpo de Cristo e do verdadeiro Sangue de Cristo neste sacramento, `non se coñece polos sentidos, di S. Tomás, senón só pola fe, a cal apoáise na autoridade de Deus'. Por iso, comentando o texto de S. Lucas 22,19: `Isto é o meu Corpo que será entregado por vós', S. Cirilo declara: `Non te preguntes se isto é verdade, senón acolle máis ben con fe as palabras do Señor, porque el, que é a Verdade, non minte"

S. Tomás de Aquino, s.th. 3,75,1, citado por Paulo VI, MF 18

Véxase tamén

Bibliografía

• Royston, E. Diccionario de religiones. Fondo de cultura económica. México, 1994
• Catecismo de la Iglesia Católica Compendio. San Pablo. Santiago de Chile, 2006.

Outros artigos

• Consubstanciación
• Viño de misa
• Hostia

Ligazóns externas

• Transubstanciación na Enciclopedia Católica (en castelán)