Roma antiga
Este artigo contén varias ligazóns externas e/ou bibliografía ao fin da páxina, mais poucas ou ningunha referencia no corpo do texto. Por favor, mellora o artigo introducindo notas ao pé, citando as fontes. Podes ver exemplos de como se fai nestes artigos. |
Roma, en orixe unha cidade-estado, deu nome ao estado máis extenso da antigüidade europea.
Historia editar
Comeza coa fundación de Roma (no século VIII a. C.) e pode dividirse en tres etapas: a Monarquía, a República e o Imperio. A fundación de Roma está envolta nunha morea de lendas, que a arqueoloxía só pode corroborar en parte. Parece que o primeiro núcleo de poboación foi a aldea de Alba Longa e Roma foi unha extensión da mesma, e que os sete outeiros foron poboados por dous pobos diferentes, os sabinos e os latinos, pero o poboamento final dos outeiros non chegou ata o século VI a. C.
Monarquía editar
- Artigo principal: Monarquía romana.
| Reis de Roma | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rei | Período de reinado | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rómulo | -753 --716 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Numa Pompilio | -715--674 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tulio Hostilio | -673--642 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Anco Marcio | -642--617 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tarquinio Prisco | -616--579 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Servio Tulio | -578--535 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Tarquinio o Soberbio | -535--510 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Segundo a tradición, ao primeiro rei, Rómulo, sucedérono Numa Pompilio, Tulio Hostilio (vencedor en Alba), Anco Marcio, e os reis etruscos Tarquinio o vello, Servio Tulio e Tarquinio o Soberbio. O derrocamento deste último polos nobres romanos no ano -509 inicia a República.
O suposto reinado de Rómulo é moi pouco verosímil, pero Numa Pompilio, é considerado o organizador da relixión oficial. Con Tulio Hostilio, chega a destrución de Alba Longa, á que Roma estaba sometida e foi tamén o primeiro lexislador do seu pobo. Coa expansión etrusca, chega a conquista deste pobo, e os seus reis deixaron importantes obras públicas na cidade, como o desecamento do pantano, onde máis tarde se construíu o Foro, que chegaría a ser o núcleo da vida pública da cidade e arredor do cal se organizaría o desenvolvemento urbanístico da cidade. A drenaxe do pantano fíxose a través da Cloaca Maxima, que xa quedaría dende entón como o eixo do sistema de sumidoiros. Os etruscos introduciron o alfabeto escrito, animando o comercio e a actividade económica en xeral. Co rei Servio Tulio, tivo Roma a súa primeira Constitución.
Seguramente a institución romana mais antiga sexa a gens unha unidade social baseada nun antepasado común. E posíbel que se formase pola unión de varias familias establecida nunha mesma veciñanza, que se reunían para tomar decisións que os afectaban colectivamente e celebraban os seus ritos relixiosos e fúnebres particulares e pechados aos estraños. Os membros da gens ou gentiles poderían ter clientes, isto é, persoas adscritas á gens pero alleas a ela, que lles prestaban servizo a cambio de protección. Máis tarde, coa promulgación da lei das Doce Táboas, as obrigacións mutuas quedaron fixadas e outorgaron ao cliente o dereito a recibir axuda en materia xudicial por exemplo, pero debía prestar apoio á gens de carácter militar, político e mesmo de diñeiro. Nesa época arcaica adoitaban ser campesiños que se adscribían á terra que traballaban cos conseguintes dereitos e obrigas. Dentro da gens foi gañando peso e autonomía a familia. Esta estaba sometida por enteiro ao paterfamilias que gobernaba aos seus fillos e escravos e era o titular dos bens. A familia era patrilineal, e no caso de que non houbese descendencia, as funcións do pai pasaban á rama colateral.
Outra agrupación importante foi a Curia, que proviña da antiga organización tribal das primitivas aldeas e era o terceiro nivel de encadramento social do individuo na Roma arcaica, xa que correspondía máis ou menos a sacerdotes, guerreiros e produtores. O nome de cada Curia vén do sitio onde se reunían, pero, co paso do tempo, estas reunións celebráronse no Palatino. Nun principio a Curia tiña un propósito relixioso á fronte se colocou un curio máximo. Outra funciono da Curia foi o recrutamento de infantes, xa que debía proporcionar unha centuria en caso dalgún conflito bélico.
Patricios e plebeos
Parece que nun primeiro intre, non habería antagonismo entre as dúas clases. A distinción viña máis ben da súa orixe: os patricios serían os descendentes dos pobos latinos establecidos en Roma, que se impuxeran aos autóctonos. Quizais os sabinos e os descendentes autóctonos serían a plebe. A estrutura social e impermeábel das gentes tería impedido ou dificultado as mesturas entre eles. Nos derradeiros tempos da monarquía, as diferenzas serían económicas, xa que o patriciado estaba maiormente dedicado á gandería, mentres que os membros da plebe eran agricultores e man de obra inmigrada.
En calquera caso, co paso dos séculos, os patricios iríanse constituíndo en clase, procurando acaparar os privilexios. Este acaparamento foi consagrado ao facerse co poder e proclamar a república.
Precisamente o nome de patricios vén de pater 'pai', cando uns senadores, representantes de determinadas gentes, reclamaron o carácter hereditario do seu cargo e o remataron obténdoo.
O rei e o Senado
A monarquía latina non era absoluta nin se herdaba. Non se sabe moi ben cales eran os criterios para nomear o rei, pero todo parece indicar que se fiaban dos augurios. Os poderes rexios estaban moi limitados polo Senado. En materia relixiosa, o rei desempeñaba o cargo de summus pontifex (o que tende as pontes entre os homes e os deuses). Outra competencia tamén era a fixación do calendario, ao que se procedía na época das kalendas. Na xuntanza do pobo comunicábaselles entón cales eran os días fastos e cales os nefastos, que se establecían tamén mediante augurios, e cando conviña entón convocar xuntanzas, cando administrar a xustiza.
Esta derradeira función corría a cargo do rei, aínda que dadas as atribucións do pater familias no ámbito da súa competencia, o rei viña a ser como un arbitro, sobre todo cando habería problemas entre dúas gentes. Parece que esta función xudicial ou arbitral estaba conectada coas súas funcións relixiosas.
En materia política tamén desempeñaría unha función unificadora e de mantemento da cohesión social. Foi o Senado co que compartiu o poder e fiscalizou a actuación deste. Seguramente a orixe do Senado hai que buscala na necesidade das primitivas aldeas había pouco unificadas de dispoñeren dunha Asemblea de orde superior na que estivesen representados os patres familias. Sabemos que inicialmente o constituían cen membros, cantidade que se triplicou durante a monarquía etrusca. Os poderes do Senado nesta fase non están claros, e pola mesma razón non están tampouco os do rei, é case seguro que compartían o exercicio da autoridade.
República editar
- Artigo principal: República Romana.
Na república, as atribucións do rei pasan a ser exercidas por dous cónsules durante un ano que poden, con permiso do Senado, designar un ditador con poderes case ilimitados pero temporais (seis meses). Co cambio de réxime comezan as largas loitas entre dúas clases sociais: os patricios e os plebeos, ao redor do ano 300 a. C. os patricios tiveron que ceder e os plebeos alcanzaron a igualdade legal (máis aparente que real). A causa disto foi a situación exterior de Roma, que ata o ano 202 a. C. estivo implicada sucesivamente en guerras contra os etruscos, os latinos, os volscos, os ecuos e os samnitas (guerras samnitas). Ao final destas guerras, Roma gobernaba toda Italia, e estendíase alén do Mediterráneo coa conquista de Taranto (272 a. C.) e, seguindo coa súa política de expansión enfróntase a Cartago nas guerras púnicas. Tras a derrota destes no ano 146 a. C., Roma pasa a controlar o norte de África. Nese mesmo ano Corinto foi arrasada e Macedonia conquistada, así Roma tiña o control das dúas beiras do Mediterráneo e emprendeu a conquista da Península Ibérica e das Galias.
Tras estas conquistas tivo lugar un intento de reforma agraria por parte dos irmáns Graco que trataba de mellorar a situación da plebe, cada día máis miserábel e numerosa, pero a tentativa fracasou e a nobreza seguiu conservando a súa superioridade. A guerra de Numidia fixo que Mario destacase pola captura do rei Iugurta no 105 a. C., comeza así unha crise social debida á rivalidade entre Mario (apoiado polas clases populares) e Sila (apoiado pola aristocracia), na que este último vence e se proclama ditador sen límite temporal (82 a. C.). No ano 60 a. C., tras a abdicación de Sila, Pompeio toma o poder e forma un triunvirato con Xulio César e Craso. A loita polo poder desencadeou unha guerra civil que deixou a César como ditador ata o seu asasinato en marzo do 44 a. C., a súa morte levou a unha guerra civil entre Marco Antonio e Octavio Augusto.
Imperio editar
- Artigo principal: Imperio Romano.
Tras a derrota de Marco Antonio no ano 27 a. C., o senado concédelle a Octavio o título sacrosanto de augusto, converténdose así no primeiro emperador e inaugurando a dinastía Xulio-Claudia; certo que Octavio non aboliu legalmente a República e compartía o poder co Senado, pero, na realidade, era el quen tomaba as decisións. O Imperio estableceu novas estruturas económicas, políticas e relixiosas para administrar un territorio cada vez máis grande. Octavio adoptou ao seu fillastro Tiberio ao que seguiron varias dinastías de emperadores.
Baixo o mando de Constantino I, no século IV, o cristianismo converteuse na relixión preponderante do Imperio. O emperador Xuliano o Apóstata tentou volver ao paganismo, pero con Teodosio I o cristianismo asentouse definitivamente nun Imperio que á súa morte, de feito, xa estaba invadido polos bárbaros e se desmembrou. Finalmente, no ano 476 Roma caeu nas mans dos visigodos ao mando de Alarico, só sobreviviu o Imperio Romano de Oriente, ata que en 1453 os turcos tomaron Constantinopla.
| Emperadores romanos |
|
Octavio Augusto 27 a.C. - 14 d.C. |
Sociedade editar
A vida romana propiamente dita tiña lugar nas cidades xa que este era o único modo civilizado de vida para os romanos, que asociaban a vida do campo cos pobos bárbaros, se ben é certo que os romanos ricos gozaban da natureza e gustáballes ter grandes vilas lonxe da cidade aínda que a estancia no campo podía resultar moi perigosa pois eran comúns os grupos de bandidos.
Clases sociais editar
A sociedade romana é ante todo unha sociedade con profundas divisións de clases, os cidadáns romanos dividíanse en patricios (pertencentes á nobreza) e plebeos (o resto do pobo). No ano 450 a.C, tras anos de loitas civís (e mesmo unha secesión da plebe) promúlgase a Lei das XII táboas, coa que os plebeos alcanzaron a igualdade legal, pero esta igualdade era máis aparente que real; os patricios tiñan o poder económico, o poder político (a pesar de os plebeos tamén teren representantes no senado, eran os patricios quen ocupaban os cargos políticos), relixioso e xudicial. A sociedade romana era unha sociedade pensada para acentuar as diferenzas entre as clases sociais, porque os patricios eran tamén os únicos en ter acceso á cultura. De todos modos, tanto os patricios como os plebeos estaban por riba do resto dos habitantes das provincias do Imperio, xa que posuían a categoría de cidadáns romanos, que lles outorgaba privilexios legais e tributarios, ademais do dereito ao voto. Co edicto de Caracalla (ou Cosntitutio Antoniana), promulgado no ano 212, todos os habitantes do Imperio foron declarados cidadáns romanos.
Os únicos que practicamente non melloraron a súa condición durante os 1000 anos de civilización romana foron os escravos, que non eran máis que simples obxectos, que realizaban o traballo manual, se ben é certo que algúns escravos realizaban labores intelectuais (os helenísticos) e nalgúns casos mantiñan relacións de amizade co señor (dominus) ou a señora (domina), que podían terlles agarimo ou mesmo permitirlles comprar a súa liberdade. Os escravos liberados chamábanse libertos e ocupaban unha posición moi baixa na escala social (carecían practicamente de dereitos), ademais moitos deles seguían mantendo relacións de fidelidade cos antigos donos. No século VI, o emperador Xustiniano I deu a cidadanía romana aos libertos.
A familia editar
A familia estaba baixo o mando do pai que tiña poder absoluto sobre a súa esposa e fillos (pater familias). Os fillos só se libraban da potestade do pai cando este finaba ou, no caso das mulleres, cando casaban (e pasaban a estaren baixo o mando do seu home). Ademais, os fillos tiñan que ser recoñecidos polo pai cando nacían, e se non eran abandonados, ou incluso o pai podía mandar matalos. Respecto ao matrimonio hai que aclarar que o concepto que tiñan os romanos del era moi diferente ao actual, para os romanos o matrimonio non se baseaba no amor senón que era unha mera cuestión reprodutiva. Así, eran frecuentes os divorcios que se levaban a cabo mediante a simple presentación dunha carta. Aínda así, hai que apuntar que a pesar de que o seu papel na sociedade era moi escaso, as mulleres eran respectadas.
Relixión editar
Por estraño que pareza, coñécense moi poucas fontes informativas da relixión romana xa que os historiadores romanos daban máis importancia a outros temas, como as conquistas do Imperio. As poucas fontes coñecidas dan a entender que a relixión romana se baseaba nuns ritos que se celebraban en actos públicos por sacerdotes ou maxistrados. Os ritos podían ser de dous tipos: o sacrificio ou a adiviñación. O sacrificio consistía en matar un animal para logo ser comido nun banquete polos sacrificadores. A adiviñación era unha especie de solicitude que facían aos deuses para que estes aceptasen as accións que ían realizar.
Os romanos tiñan un concepto de relixión moi diferente ao noso, para eles non era necesaria a fe, bastaba coa pietas (piedade), a adoración aos deuses mediante a celebración dos ritos.
Cada familia, gens, ou cidade tiña os seus deuses favoritos. En cada casa había un "altar" dedicado ao deus da familia que ás veces o era xa dende tempos ancestrais.
No século I a. C., ao primeiro emperador, Octavio, concédenlle o título de Augusto que o identificaba como un representante dos deuses na Terra, o que quere dicir que para romanos o emperador era unha especie de divindade terreal á que se rendía culto.
Os romanos non trataban de impoñer a súa relixión aos pobos conquistados e, polo xeral, eran respectuosos coas súas relixións, sempre que respectasen a pax deorum, que respectasen aos seus deuses. Os cristiáns foron perseguidos porque ademais de criticar o sacrificio, se negaban a render culto ao emperador e foron vistos como unha ameaza.
Panteón de deuses editar
- Artigo principal: Mitoloxía romana.
Sábese que xa os primeiros pastores romanos adoraban a algunhas divindades. Cando, séculos máis tarde, os romanos entraron en contacto coa cultura grega tomaron deles, entre outras cousas, o seu panteón de deuses, asimilando as divindades gregas coas súas. Estes deuses non eran seres perfectos e cheos de virtude, senón que eran iguais aos humanos en defectos, o único que os diferenciaba era que eran inmortais e que posuían poderes sobrenaturais.
Os deuses máis importantes eran:
| Deus/Deusa | Atribucións |
|---|---|
| Apolo | Deus do Sol |
| Baco | Deus do viño |
| Ceres | Deusa da Terra |
| Cupido | Divindade do amor e da reprodución |
| Diana | Deusa da Lúa e da caza |
| Fortuna | Deusa da sorte |
| Xano | Deus das portas |
| Xuno | Esposa de Xúpiter, deusa do matrimonio |
| Xúpiter | Divindade suprema, deus dos fenómenos físicos |
| Marte | Deus da guerra |
| Mercurio | Mensaxeiro dos deuses |
| Minerva | Deusa da sabedoría |
| Neptuno | Deus dos mares |
| Plutón | Deus do inferno |
| Proserpina | Esposa de Plutón |
| Saturno | Deus do tempo |
| Urano | Deus dos ceos |
| Venus | Deusa do amor |
| Vesta | Deusa do fogar |
| Vulcano | Deus do lume |
Véxase tamén editar
Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Roma antiga  |
Bibliografía editar
- Adkins, Lesley; Roy Adkins (1998). Handbook to Life in Ancient Rome. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-512332-8.
- Casson, Lionel (1998). Everyday Life in Ancient Rome. Baltimore: The Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-5992-1.
- Dio, Cassius. "Dio's Rome, Volume V., Books 61-76 (AD 54-211)". http://www.gutenberg.org/files/10890/10890-h/10890-h.htm. Consultado o 2006-12-17.
- Duiker, William; Jackson Spielvogel (2001). World History (Third edition ed.). Wadsworth. ISBN 0-534-57168-9.
- Durant, Will (1944). The Story of Civilization, Volume III: Caesar and Christ. Simon and Schuster, Inc..
- Elton, Hugh (1996). Warfare in Roman Europe AD350-425. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-815241-8.
- Flower (editor), Harriet I. (2004). The Cambridge Companion to the Roman Republic. Cambridge, UK: Cambridge University Press. ISBN 0-521-00390-3.
- Cowell, Frank Richard. Life in Ancient Rome. Nova York: G.P. Putnam's Sons, 1961 (ISBN 0-399-50328-5).
- Gabucci, Ada. Rome (Dictionaries of Civilizations; 2). Berkekely: University of California Press, 2007 (ISBN 0-520-25265-9).
- Scheidel, Walter, Ian Morris, e Richard P. Saller, eds. The Cambridge Economic History of the Greco-Roman World (2008) 958pp
- Wyke, Maria. Projecting the Past: Ancient Rome, Cinema, and History. Nova York; Londres: Routledge, 1997 (hardcover, ISBN 0-415-90613-X, ISBN 0-415-90614-8).
Outros artigos editar
- A moeda na Galicia romana
- Moeda da Antiga Roma
- Moeda grega da Península Itálica e Sicilia
- Alimentación na Roma antiga
| A Galipedia ten un portal sobre: Roma antiga |