Posmodernismo

O termo posmodernismo designa xeralmente a un amplo número de movementos artísticos, culturais e filosóficos do século XX, definidos en diverso grao e maneira pola súa oposición ou superación do modernismo.

Historia

As distintas correntes do movemento posmoderno apareceron ó longo do terzo central do século XX. Histórica, ideolóxica e metodoloxicamente diversos, comparten así a todo un parecido de familia centrado na idea de que a renovación radical das formas tradicionais na arte, a cultura, o pensamento e a vida social impulsada polo proxecto modernista fracasou no seu intento de lograr a emancipación da humanidade, e de que un proxecto semellante é imposible ou inalcanzable nas condicións actuais.

Fronte ó compromiso rigoroso coa innovación, o progreso e a crítica das vangardas artísticas, intelectuais e sociais, ó que considera unha forma refinada de teoloxía autoritaria, o posmodernismo defende a hibridación, a cultura popular, o descentramento da autoridade intelectual e científica e a desconfianza ante os grandes relatos.

Antecedentes do termo

Escola da Bauhaus.

Se ben a acepción máis usual do posmodernismo se popularizou a partir da publicación da obra La Condition posmoderne: rapport sur le savoir de Jean-François Lyotard en 1976, varios autores empregaran o termo con anterioridade.

O pintor inglés John Watkins Chapman designou como posmodernismo unha corrente pictórica que intentaba superar as limitacións expresivas do impresionismo sen recaer no convencionalismo da pintura académica; o termo non se popularizou, preferíndose a designación de postimpresionismo suxerida polo crítico Roger Fry. Inda que o posmodernismo neste sentido non garda máis ca unha relación moi distante co posmodernismo tal como se entende habitualmente; coincidindo polo xeral, de feito, cos principios teóricos e metodolóxicos do modernismo artístico; a relación de ambigüidade entre a superación e a conservación que dificulta a definición do mesmo xa se fai aparente aquí. O uso que Arnold J. Toynbee faría do termo para indicar a crise do humanismo renacentista a partir da década de 1870 está relacionado con este.

En 1934 o crítico literario Federico de Onís empregou por primeira vez o posmodernismo como unha reacción fronte á intensidade experimental da poesía modernista ou vangardista, identificada sobre todo coa produción da primeira época de Rubén Darío; de Onís suxire que os distintos movementos de retorno ou recuperación da sinxeleza lírica, da tradición clásica, do prosaísmo sentimental, do naturalismo, da tradición bucólica etc; son provocados pola dificultade das vangardas, que as illa do público. Varios destes trazos reaparecerán en análises posteriores, inda que a obra de Onís non deixou pegada directa na tradición teórica.

O uso do termo por Bernard Smith en 1945 para designar a crítica á abstracción por parte do realismo soviético e por Charles Olson para indicar a poesía de Ezra Pound estaba a cabalo entre as dous concepcións anteriores. Se ben subliñaba a ruptura coas tendencias do modernismo, carecíase dunha armazón teórica que permitise distinguir a produción das vangardas; en si complexa e multiforme; da dos seus críticos dunha maneira decisiva.

Só a fins da década de 1950, a partir dos traballos dos críticos literarios Harry Levin, Irving Howe, Ihab Hassan, Leslie Fiedler e Frank Kermode, o termo comezou a utilizarse dunha maneira sistemática para designar a ruptura dos escritores de posguerra cos trazos emancipatorios e vangardistas do modernismo, concibido este último como a exploración programática da innovación, a experimentalidade, a autonomía crítica e a separación do cotián. A concepción non estaba exenta de dificultades, e algúns autores ós que Levin e Howe — ambos intelectuais comprometidos e de esquerdas; criticaron, como Samuel Beckett, foron simultaneamente percibidos por outros teóricos da cultura; entre eles Theodor Adorno, un modernista destacado en dereito propio— como a forma máis refinada de modernismo. Así a todo, o central desta noción; o posmodernismo como renuncia á teleoloxía emancipadora das vangardas; segue sendo considerado o trazo máis distintivo do posmodernismo.

O trazo fundamental da ruptura non estivo na corrección da frialdade e as deficiencias arquitectónicas dos edificios modernistas, senón no rexeitamento absoluto da posibilidade de producir unha innovación verdadeiramente radical. O eixo do pensamento moderno; tanto nas artes como nas ciencias; estivera centrado na idea de evolución ou progreso, entendido como a reconstrución de tódolos ámbitos da vida a partir da substitución da tradición ou convención polo exame radical non só do saber transmitido; como por exemplo a forma sinfónica en música, o retrato de corte en pintura ou a doutrina clásica da alma en antropoloxía filosófica; senón tamén das formas aceptadas de organizar e producir ese saber; como a tonalidade, a perspectiva ou a primacía da conciencia; a noción de descontinuidade adquirira dignidade filosófica a través da interpretación marxista e nietzcheana da dialéctica de Hegel. O posmodernismo desistiu do proxecto desta evolución; nas súas formas máis agudas filosoficamente, habería de intentar desmontar dende dentro o proxecto modernista ó afirmar que a evolución total presupuña a constancia do seu suxeito, o individuo autónomo.

Véxase tamén

Outros artigos

• Arquitectura posmoderna
• Filosofía posmoderna
• Arte posmoderna