Occitanismo

Occitanismo^[1] é o vocábulo ou construción idiomática da lingua occitana adoptado por outra lingua.

Como o idioma de Occitania está formado por variedades diferentes, algúns dos cales, se usaran como lingua de cultura, pódese ás veces falar por exemplo de provenzalismos ou de gasconismos, segundo proveñan dunha ou doutra variedade, ou ben de calquera outra (limusino, languedociano etc.). Porén o nome máis difundido para abranguer o conxunto é, desde finais do século XIX, o de occitano para a lingua e Occitania para o conxunto de países que o falan.

Orixe e fases editar

Empréstimos directos editar

A grande influencia dos trobadores occitanos, e especialmente provenzais, fixo que fose durante o período medieval cando entrou na sistema lingüístico galaico-portugués o maior número de occitanismos. A corte real e as pequenas cortes nobiliarias que sostiñan a trobadores e segreis deberon axudar a difundir os occitanismos. Porén, boa parte dos occitanismos deberon entrar por vía popular, e foron sen dúbida os máis resistentes, porque segundo moitos dos recollidos a través de vía culta non perduran, si o fan os que entraron pola lingua do pobo. Sen dúbida nesa vía influíron os asentamentos dos coñecidos como francos en xeral, pero que en realidade englobaba a todo tipo de xentes vindo de alén dos Pireneos, incluíndose como tales desde os francos propios, é dicir, os franceses de lingua de Oil, até alemáns a italianos, e, naturalmente, unha fracción importante procedería das diferentes rexións que forman hoxe o sur de Francia. Estes empréstimos occitanos serían directos.

Empréstimos indirectos editar

Porén, outra vía de entrada de occitanismo foi o empréstimo indirecto, é dicir a través doutra lingua que o tivese adoitado antes. Desta forma, principalmente a través do francés, catalán ou castelán, ou desde Portugal.

O declinio da cultura occitánica, segundo finaliza a Idade Media, leva ao esmorecemento da súa influencia lingüística, e con ela á entrada de empréstimos desa orixe no galego. Serán escasos os que entren posteriormente.

Occitanismos en galego editar

Formas cultas editar

Nos poemas dos cancioneiros aparecen provenzalismos como: cor "corazón, sentimento" < cor ; cós "corpo; cintura" < cors; estornudar "esbirrar" < estornudar; facistol < faldestol ; lousinhar "louvamiñar" <lauzenjar ; maloutia "doenza" < maloutia e malaptia ; mege "médico" < metge ; parlar "falar sen sentido" < parlar ; poncela "doncela" < puncela ; prez "valor, prezo" < pretz ; senher "señor" < senher ; toste "axiña" < tost. Na maior parte estes vocábulos son considerados arcaísmos ou están rexeitados no vocabulario normativo^[2].

Occitanismos populares editar

Entre os empréstimos occitanos entrados por vía semiculta ou popular, poden citarse: Bailar "danzar" < ballar ; badoco "rústico, ordinario" < badóc ; badulaque "que fala sin sentido" < badaluc "bobo" ; barril ; bosque < ant. bosco < bosc ; besugo "tipo de ollomol" < besuc^[3]; capelán < occ. ant. capelán e gascón caperáa ; cascabel < cascavel ; caurel / courel "bordo de embarcación" < cairel ; funil < fonilh ; grecha "fenda" < grepcha ; malvado < malvat ; mantel < polo catalán mantell ;; monxe < monje ; rousinol (e a variante reiseñor) "un paxaro" < rossinhol ; tirizol "toromelo, orizó" < tersol ; xornada < jornada e xornal e o seu sinónimo xorne.

Empréstimos por intermediarios editar

Corresponden ás voces entradas tardiamente, cando as relacións directas entre Galicia e Occitania eran escasas: Barrica < barrique ; bolo, xogo ; cadete < capdet, polo francés cadet ; cariz "aspecto" < caraitz, polo catalán carís ; foraxido < foreissit, posibelmente polo castelán forajido ; garatuxa e garatusa "carantoña" < gratuza, polo castelán garatusa ; garlopa < garlopo ; gris < gris ; lacaio < lacai ; patio < pati ; lanzol "especie de manta" < lensol, polo portugués lençol ; potingue < poutingo, polo francés, catalán e castelán.

Notas editar

↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para occitanismo. Consultado o 8 de febreiro de 2017.
↑ Cfr. Vázquez Cuesta e Mendes da Luz, Gramática portuguesa, I, páxs. 200-201; Ferreiro, Gramática histórica galega, II, páxs. 316-317. O DRAG non acolle estornudar, p. ex., a pesar da súa extensión no galego común
↑ Consonte Corominas s. v., besugo. O DRAG négase a admitilo, so capa de castelanismo, porén está rexistrado en Galicia desde a Historia Compostelá, e pódese documentar en cada un dos séculos medievais, cfr., unha breve crítica do asunto en Pensado Tomé, J. L., Papeletas de nombres de peces del P.Fr. J. Sobreira, in rev. Verba, 2. Santiago de Compostela. 1975, páx. 169-170. Parecen oito séculos poucos para admitir a galicidade da palabra? Son dabondo trinta e tres anos para ler o artigo de Pensado e obrar en consecuencia? Consonte as datas que dá Pensado, será besugo de orixe occitana ou simplemente galega?

Véxase tamén editar

Outros artigos editar

Lingua occitana.
Xenismo.

Bibliografía editar

Anglade, Joseph, Grammaire de l'Ancien provençal ou ancienne langur d'oc. Klinsieck. París. 1977 < 1921 - ISBN 2 252 01953.
Baldinger, Kurt, La formación de los dominios lingüísticos en la Península Ibérica. Madrid. Gredos. 1972
Corominas, Joan, Breve diccionario etimológico de la lengua española. Madrid. Gredos - 84 249 1332 9
Ferreiro Fernández, Manuel, Gramática histórica galega. II. Lexicoloxía. Santiago de Compostela. Laiovento. 1997 - 84 89896 07 0
Vázquez Cuesta, Pilar e Luz, Mª Albertina Mendes da, Gramática portuguesa. I. Madrid. Gredos. 1971, 3ª ed.

[1] Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para occitanismo. Consultado o 8 de febreiro de 2017.

[2] Cfr. Vázquez Cuesta e Mendes da Luz, Gramática portuguesa, I, páxs. 200-201; Ferreiro, Gramática histórica galega, II, páxs. 316-317. O DRAG non acolle estornudar, p. ex., a pesar da súa extensión no galego común

[3] Consonte Corominas s. v., besugo. O DRAG négase a admitilo, so capa de castelanismo, porén está rexistrado en Galicia desde a Historia Compostelá, e pódese documentar en cada un dos séculos medievais, cfr., unha breve crítica do asunto en Pensado Tomé, J. L., Papeletas de nombres de peces del P.Fr. J. Sobreira, in rev. Verba, 2. Santiago de Compostela. 1975, páx. 169-170. Parecen oito séculos poucos para admitir a galicidade da palabra? Son dabondo trinta e tres anos para ler o artigo de Pensado e obrar en consecuencia? Consonte as datas que dá Pensado, será besugo de orixe occitana ou simplemente galega?

[1]

[2]

[3]