Neurose

Para a banda estadounidense de post-metal véxase: Neurosis.

Non confundir con Necrose.

O termo neurose foi proposto polo médico escocés William Cullen en 1769 en referencia aos trastornos sensoriais e motores causados por enfermidades do sistema nervioso. En psicoloxía clínica, o termo úsase para referirse a trastornos mentais que distorsionan o pensamento racional e o funcionamento social, familiar e laboral adecuado das persoas.

Aviso médico

Advertencia: A Wikipedia non dá consellos médicos. Se cre que pode requirir tratamento, por favor, consúltello ao médico.

O bebedor de asente de Viktor Oliva. A arte está chea de referencias á neurose. O máximo expoñente moderno talvez sexa Edvard Munch, aínda que desde Carl Gustav Jung se ven estabelecendo unha intensa relación entre o xenio creativo e o simbolismo que axexa tras o desequilibrio neurótico.

Existe unha confusión xeneralizada sobre o termo neurose. Por unha banda aplícase, como síntoma, a un conxunto heteroxéneo de trastornos mentais que participan de mecanismos inadaptativos ligados á ansiedade. Por outra banda, o seu uso popular (como sinónimo de obsesión, excentricidade ou nerviosismo) provocou a súa extensión a terreos non estritamente ligados á enfermidade mental.

O termo neurose foi abandonado pola psicoloxía científica e a psiquiatría, substituíndose por trastornos.

Xeneralidades

O termo clásico fai referencia a un trastorno mental sen evidencia de lesión orgánica que se caracteriza pola presenza dun nivel elevado de angustia e unha hipertrofia disruptiva dos mecanismos compensadores da mesma. O suxeito mantén un adecuado nivel de introspección e conexión coa realidade, pero presenta a necesidade de desenvolver condutas repetitivas e en moitos casos inadaptativas con obxecto de diminuír o nivel de tensión. Trátase, en realidade, dun trazo caracterial que acompaña ao suxeito durante toda a súa vida, de gravidade moi variable, desde graos leves e controlables até situacións gravemente incapacitantes que poden chegar a precisar hospitalización.

Os psicanalistas afirman que, para protexerse da angustia, as persoas recorren a mecanismos de defensa como a represión, a proxección, a negación, a intelectualización e o desprazamento, entre outros. Cando se observan patróns crónicos de mala adaptación que simulen unha neurose, é posible que se trate dun trastorno de personalidade. Para identificar a neurose, existen distintas probas psicolóxicas.

Historia

Fuga. Wassily Kandinski. "A arte procede dunha necesidade interna da alma". Kandinsky opinaba que o desequilibrio conducía á creación.

A orixe do termo neurose atópase a finais do século XVIII aínda que o seu máximo uso circunscríbese ao XIX, en plena eclosión da especialidade psiquiátrica, sendo empregado orixinalmente para describir calquera trastorno do sistema nervioso.

O médico escocés William Cullen publica en 1769 a súa obra Synopsis nosologiae methodicae, referíndose co termo neurose a un trastorno xeral do sistema nervioso, sen febre nin outras lesións orgánicas demostrables, e capaz de alterar as capacidades sensitivas e motoras do individuo, mesturándose neste concepto patoloxías tan dispares como mareos e desmaios, o tétanos, a rabia, as crises histéricas, a melancolía (posteriormente denominada depresión) ou a teima.

Sigmund Freud desenvolveu diversos traballos en relación coa histeria e os trastornos obsesivos, publicados entre 1892 e 1899, sentando as bases psicoxénicas do que el denominou psiconeurose. A partir dos seus traballos elaborouse unha clasificación, xa en desuso, que distinguía varios tipos de neurose (en función da expresión final dos síntomas provocados polo síntoma nuclear da angustia): Neurose de angustia, neurose fóbica, neurose obsesivo-compulsiva, neurose depresiva, neurose neurasténica, neurose de despersonalización, neurose hipocondríaca e neurose histérica.

O principal interese de Freud centrouse no que denominou neurose de angustia, descrita ao redor dun estado de elevada excitabilidade do paciente expresada como "espera angustiosa" sobre a que o suxeito elabora expectativas funestas de futuro baseadas en simbolismos (determinado son significa que un familiar acaba de morrer, un xesto inapropiado carrexará mala sorte etc.). Para Freud o paciente posúe un caudal de angustia que permanentemente se vai depositando en forma de medos, fobias, ataques de angustia (taquicardia, taquipnea, sudación) etc.

No seu escrito A moral sexual "cultural" e a nerviosidade moderna Freud define así á persoa neurótica:

Os neuróticos son aquela clase de seres humanos que en virtude dunha organización refractaria só conseguiron, baixo a influencia dos reclamos culturais, unha sufocación aparente, e en progresivo fracaso, das súas pulsións, e que por iso só cun gran gasto de forzas, cun empobrecemento interior, poden custear o seu traballo de colaboración nas obras da cultura, ou aínda de tempo en tempo se ven precisados a suspendelo en calidade de enfermos.

En 1909 Pierre Janet publica As neurose, obra na que establece o concepto de "enfermidade funcional" fronte ao modelo anatómico-fisiolóxico. Desenvolve así o paradigma médico que basea o dano non na alteración física do órgano, senón na súa función. As funcións superiores, adaptativas, provocan cando ven alteradas ou diminuídas, un estado "neurasténico" (ou de "nerviosismo") no que se sobreexpresan outros estados inferiores como a axitación ou a histeria.

Aspectos clínicos

O termo neurose foi abandonado pola psicoloxía científica e a psiquiatría. Concretamente, a OMS (CIE-10) e a A.P.A. (DSM-IV-TR) cambiaron a nomenclatura internacional para referirse a estes cadros clínicos como trastornos, entre os que se inclúen:

1. Trastornos depresivos (distimia, ciclotimia, episodios depresivos leves, moderados ou graves [con ou sen síntomas somáticos])
2. Trastornos de ansiedade (fobias, trastorno obsesivo-compulsivo, agorafobia, crise de angustia, trastorno por tensión postraumática, trastorno de ansiedade xeneralizada)
3. Trastornos somatoformes (dismorfofobia, trastorno de conversión, hipocondría, dor somatoforme, trastorno de somatización)
4. Trastornos disociativos (Trastorno de identidade disociativo, fuga e amnesia psicóxenas, trastorno de despersonalización, transo e posesión)
5. Trastornos sexuais:
   1. Parafilias (exhibicionismo, fetichismo, froteurismo, pederastia, masoquismo, sadismo, travestismo, voyeurismo)
   2. Disfuncións sexuais (desexo inhibido, aversión ao sexo, anorgasmia, impotencia, exaculación precoz, dispareunia, vaxinismo)
6. Trastornos do soño (insomnio, hipersomnia, parasomnias, terrores nocturnos, somnambulismo, disomnia)
7. Trastornos facticios
8. Trastornos do control de impulsos (cleptomanía, trastorno explosivo intermitente, ludopatía, piromanía, tricotilomanía)
9. Trastornos de adaptación
10. Factores psicolóxicos que afectan o estado físico
11. Trastornos da personalidade
12. Códigos V (simulación, problemas interpersoais, duelo patolóxico, problemas funcionais, rol de enfermo, etc.)

A neurose e a arte

A partir dos traballos de Sigmund Freud e Carl Gustav Jung sobre a utilidade do simbolismo na revelación do inconsciente desenvolvéronse múltiples teses sobre a influencia da psicopatoloxía (e especialmente as neurose) na actividade creativa ou artística. Para Jung o artista "desvelaba" arquetipos axudando ao observador do fenómeno artístico a comprender o universo. E a través desa propiedade elaborou toda unha estratexia terapéutica baseada no valor simbólico do proceso artístico (capaz de revelar os procesos psíquicos do paciente e de axudar Vao terapeuta). A escola psicanalítica posterior seguiu profundando nesta liña terapéutica.

Véxase tamén

Bibliografía

• Cabrera J., García S., Heerlein A., Ojeda C., Rentería P. El trastorno obsesivo-compulsivo. Santiago de Chile: Sociedad de Neurología, Psiquiatría y Neurocirugía, 1996.
• Freud S. Obras Completas. Madrid: Biblioteca Nueva, 1967.
• Janet P. Les Nevroses. París: Flammarion, 1909.
• López-Ibor J.J. Las neurosis como enfermedades del ánimo. Madrid: Gredos, 1966.
• Vallejo R. Manual de Psicología clínica.
• Vidal G., Bleichmar H., Usandivaras R. Enciclopedia de Psiquiatría. Buenos Aires: El Ateneo, 1977.

Ligazóns externas

• Manuela Romoː "El trastorno psicolóxico en el artista: mito o realidad? (en castelán)
• José Luis Rivera Salazar, Jacobo Axel Murillo Villa e Miguel Ángel Sierra Rubioː El concepto de neurosis de William Cullen como revolución científica 2007 (en castelán).