Lingua tehuelche
A lingua tehuelche,[3] pertencente ao grupo de linguas chon, foi falada polo pobo tehuelche meridional ou aónikenk da Patagonia. O seu autónimo foi aonekʾen ʾaʾjen, a lingua do Sur. A denominación tehuelche é un exónimo proveniente do mapudungun "xente belicosa". Existe a evidencia lingüística que permite clasificar o tehuelche dentro das linguas chon meridionais. Dentro das linguas chon o tehuelche ten proximidade coa extinta lingua teushen. No 2000 restaban catro falantes da lingua.
| Tehuelche Aoniken, Inaquen, Gunua-Kena, Gununa-Kena | ||
|---|---|---|
| Falado en: | Arxentina | |
| Rexións: | Patagonia | |
| Extinción: | 2019 (coa morte de Dora Manchado)[1] | |
| Familia: | Chon Chon continental Tehuelche | |
| Códigos de lingua | ||
| ISO 639-1: | --
| |
| ISO 639-2: | --- | |
| ISO 639-3: | teh
| |
| Mapa | ||
| ||
| Status | ||
 | ||
Enumeración editar
O sistema para enumerar en tehuelche coa base decimal é como segue:
- čočeʔ = un
- xawke = dous
- qāš = tres
- qāge = catro
- kt'en = cinco
- wenaqāš = seis
- qōke = sete
- poš = oito
- xamaqt'en = nove
- oqaken = dez
Ademais, presenta dous numerais máis altos, préstamos procedentes do mapudungun, e ao mesmo tempo do quechua e do aimará.
- pataq' = cen (map. pataka)
- warenk = mil (map. warangka)
Vocabulario editar
Cacique = Korrg, Oipenke
Bufo = Aamen
Cervo = Moch
Cerro = Yeut
Auga = Le, Amien
Lume = Iaik
Frecha = Shotel
Cabalo = Kowai
Cabeza = Alln
Campo = Jauke
Verde = Jestateltenk
Azul = Jeshtentenk, Kaltenk
Vermello = Kápenken
Branco = Eorrenk
Negro = Pol, Epolenk
Sol = Sheuen, Kenikénken, Tenink, Keengenken
Lúa = Kengenkon
Terra = Geur, Tem
Notas editar
- ↑ "Museums of the mind: Why we should preserve endangered languages · Global Voices". Nov 6, 2019. Consultado o 12 de outubro de 2020.
- ↑ Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022.
- ↑ Definición de tehuelche no Dicionario de Galego de Ir Indo e a Xunta de Galicia.
Véxase tamén editar
Bibliografía editar
- Fernández Garay, Ana V. (1997): Testimonios de los últimos tehuelches. Buenos Aires: Universidad de Buenos Aires. (en castelán)
- Fernández Garay, Ana (1998), El tehuelche. Una lengua en vías de extinción, Valdivia: Facultad de Filosofía y Humanidades. Universidad Austral de Chile
- Fernández Garay, Ana (2002): "Aspects of ergativity in tehuelche". In: Contemporary Perspectives on the Native Peoples of Pampa, Patagonia, and Tierra del Fuego. Editado por Claudia Briones e José Luis Lanata.
- Fernández Garay, Ana V. (2004): Diccionario tehuelche-español / índice español-tehuelche. Leiden: Universidade de Leiden [Indigenous Languages of Latin America 4].
- Viegas Barros, J. Pedro (2005): Voces en el viento. Raíces lingüísticas de la Patagonia. Buenos Aires: Mondragón.
Outros artigos editar
Ligazóns externas editar
- Informe Arquivado 05 de febreiro de 2012 en Wayback Machine. do Ethnologue sobre a lingua tehuelche (en inglés)
- Tehuelche no Wiktionary en castelán.