Lingua nostrática

O nostrático é unha hipotética familia de linguas, ou mellor unha macrofamilia, que incluiría ás linguas indoeuropeas xunto coas linguas urálicas, as linguas altaicas, as linguas afroasiáticas e as linguas dravídicas, entre outras. Existen diversas propostas sobre que linguas forman parte da macrofamilia nostrática. Na súa versión máis ampla, incluiría tanto linguas de Europa, Asia e África como de América do Norte. Unha versión máis moderada desta idea é a proposta do euroasiático, que incluiría só algúns dos grupos anteriores.

Árbore filogenético proposto por Bomhard.

A protolingua ancestral hipotética da que derivarían por diversificación todas as linguas nostráticas denomínase convencionalmente protonostrático, De ser correcta a hipótese nostrática, o protonostrático falaríase cara ao final do paleolítico superior nalgunha rexión de Eurasia occidental.

Historia

Esta macrofamilia foi proposta polo lingüista danés Holger Pedersen que defendeu o parentesco xenético entre estas linguas en 1903 usando o termo latino nostrates (compatriotas). A reconstrución do protonostrático foi tentada independentemente nos anos 1960 por dous lingüistas rusos, Vladislav Ílich-Svítych e Arón Dolgopolski, e posteriormente foi revisada por Allan R. Bomhard (2008) contando actualmente cuns poucos centenares de cognados. Con todo estes datos víronse criticados amplamente e esta macrofamilia está lonxe de ser aceptada como un grupo de linguas xeneticamente emparentadas, como, maioritariamente adoita ocorrer coa existencia do indoeuropeo. Actualmente coñécese como hipótese nostrática a varias hipóteses que conxecturan relacións de longo alcance entre o indoeuropeo e outras linguas de Eurasia (e mesmo América do norte).

A hipótese nostrática é similar á hipótese euroasiática formulada por Greenberg e Ruhlen. De feito algúns lingüistas como Sergéi Stárostin traballaron por unificar ambas as propostas. De tal maneira que diversos partidarios da hipótese nostrática consideran que as linguas euroasiáticas constitúen unha rama propiamente dita da macrofamilia nostrática.

Evidencias a favor

Os partidarios da teoría nostrática argumentan que a técnica usada para reconstruír o protonostrático, e por tanto, probar en última instancia o parentesco de varias grandes familias de Eurasia, é precisamente o método comparativo, a mesma técnica usada para reconstruír o protoxermánico ou o protoindoeuropeo. Con todo, as reconstrucións e a teoría tiveron pouca aceptación, polo que resulta clara a frustración dos nostraticistas pois aínda que están a usar os mesmos métodos que os indoeuropeístas, os resultados obtidos son rexeitados pola maioría de indoeuropeístas.

Esta situación paradoxal xorde dunha mala comprensión do método comparativo pois a aplicación de devandito método a todo o léxico dunha lingua para buscar coincidencias léxicas razoábeis non sempre é adecuada, xa que pode existir un número aleatorio de parecidos razoábeis. A situación cambia se a comparación se restrinxe inicialmente a unha área concreta do léxico con significados ben definidos, e só unha vez que se atopan correspondencias fonéticas regulares se toma en consideración o resto do léxico. Cando os indoeuropeístas iniciaron a reconstrución do protoindoeuropeo sobre a base de relacións de afinidade evidentes, termos que de antemán se sabía eran cognados evidentes, inicialmente non se reconstruíron termos cuxa posíbel cognacidade era evidente.

Aínda hoxe a mellor evidencia a favor do nostrático é a impresionante lista de termos reconstruídos, aínda que como algúns argumentan a pesar da lonxitude da lista existen problemas co número de cognados nos que se basean.

A evidencia morfolóxica por outra banda é escasa e non vai moito máis alá dalgunhas poucas marcas pronominais e interrogativos:

Protolingua	1ª pers. sing.nominativa	1ª pers. sing.oblicua	2ª pers. sing.nominativa	2ª pers. sing.oblicua	1ª pers. pl.exclusiva	1ª pers. pl.inclusiva	2ª pers.plural	quen?	que?
Indoeuropeo	egom	mene/me	tu	te-	uei/nos		iuH/uos	kwi	ma
Urálico	mi	minV-	ti	tū-	mæ/me		tæ	ke	mi-
Altaico	bi	mine-	si	sin	b-	m-	tʰV, sV	k-	ma
Afroasiático	in-	i	int-	ku, ki	inn-		kun	k(w)	ma, wa
Kartveliano	me	men	sen	si, se	n-, naj	m-, men-	stkwen	min	ma
Drávida	ān	en	nī	nin-	ām	nam	nīm	yāv	yā
Amerindio	na		ma		na-	-n-		kune	mana-

Argumentos en contra

Un dos principais argumentos contra o traballo dos nostraticistas, é o argumento estatístico dado por Ringe (1995 e 1999), un indoeuropeísta. Ringe parte da lista de cognados reconstruídos para o protonostrático, considerando as seis familias principais en que se divide, e conta cantas delas aparecen en dúas, tres, catro, cinco ou seis das familias. O número de cognados testemuñados en tres, catro, cinco ou seis familias diminúe rapidamente a medida que aumenta o número de familias, o cal si que sucedería se as coincidencias fosen azarosas. Máis concretamente Ringe calculou que a distribución se parece moito ao que sucedería se cada raíz puidese ter unha probabilidade de 40% con algunha palabra dentro de cada familia. E suxire que por tanto a impresionante lista de cognados é compatíbel cun número de coincidencias azarosas. Aínda que 40% pode parecer unha probabilidade de coincidencia, improbábel por mero azar, a laxitude empregada nos dicionarios de nostrático para considerar que dúas palabras teñen significados relacionados, e dado que as raíces reconstruídas son case na súa totalidade monosilábicas.

Unha forma de entender os resultados de Ringe é considerar seis sacos cheos de croios de diferentes mármores con diferentes texturas e cores. O traballo de reconstruír cognados nostráticos pareceríase a atopar croios da mesma cor nas diferentes bolsas, cando a probabilidade de coincidencia é do 40%. Tipicamente a maioría de coincidencias aparecerían en só dúas das bolsas, sendo as coincidencias triplas ou cuádruplas moito menos frecuentes.

Outro argumento provén do feito de que existen actualmente dúas reconstrucións diferentes do protonostrático, a da "escola de Moscova" e a de Bomhard, aínda que ambas se basean na hipótese glotálica para as oclusivas do protoindoeropeo, ambas dan valores fonéticos diferentes ás fonemas protoindoeuropeos tradicionalmente reconstruídos como d e *t. Por tanto só unha das dúas propostas estaría a dar cos valores fonéticos correctos, non podendo ser os dous correctos. Por conseguinte, parece posíbel obter unha lista longa de cognados aínda con valores fonéticos incorrectos, polo que a probabilidade de falsos positivos é alta.

Comparación léxica

Propúxose un número de posíbeis cognados, sobre a base de similitudes entre o son e o significado das formas nos idiomas ao longo de todo o mundo. O máis coñecido deste tipo é a lista de vocabulario (1994) de Bengtson e Merritt Ruhlen, onde se enumera unha selección destas formas:

Lingua	quen?	que?	dous	auga	un / dedo	brazo(1)	brazo(2)	curva / xeonllo	pelo	vaxina	cheiro / nariz
afroasiático	k(w)	ma	bwVr	ak’wa	tak	ganA		bunqe	somm	put	suna
kartveliano	min	ma	yor	rts’q’a	ert	t’ot’	qe	muql	toma	putʼ	sun
drávido	yāv	yā	iraṇṭu	nīru	birelu	kaŋ	kay	meṇḍa	pūṭa	počču	čuṇṭu
eurasiático	kwi	mi	pālā	akwā	tik	konV	bhāghu(s)	bük(ä)	punče	p’ut’V	snā
amerindio	kune	mana	p’āl	akwā	dɨk’i	kano	boko	buka	summe	butie	čuna

Os numerais reconstruídos para diferentes protolinguas incluídas en diferentes versións da hipótese nostrática son:

Glosa	Protoindoeuropeo	Protofinougrio	Protoaltaico	Protokartveliano	Protodravídico	Protosemítico	Protoesquimó
1	*oynos	*wik-tɨ	*bʲuri	*ɛrti/ʂxwɑ	*oru-	*ħad	*ata(ʀ)uciq
2	*dwō	*kek-tɨ	*puču	*jɔri	*iru-	*θin	*maːlʀuk
3	*treyes	*koləm	*ilu	*sɑmi	*muv-	*śalāθ-	*piŋayut
4	*kʷetwor-	*ńeljä	*torʲ-	*ɔʂtxɔ	*nāl	*ʔarbaʕ	*citamat
5	*penkʷe	*wit-tɨ	*tu	*xuʂti	*cayN-	*xamis-	*taLimat
6	*sweks	*kwaðʲ-tɨ	*ńu-	*ɛkʂwi	*caŗu-	*šdiθ-	*aʀvinL-
7	*septṃ	*śećɨm	*ŋadi	*ʃkwiti	*ēr̤u-	*šabʕa	*5+2
8	*h3oktō		*ĵa	*ɑrwɑ	*eṭṭu	*θamāniy-	*5+3
9	*newṇ	*10-1	*keg-	*tʂχɑrɑ	*oṉ-pak-tu	*tišʕ-	*10-1
10	*dekṃ	*loki	*tʲub-	*ɑʂti	*pak-tu	*ʕaśr	*qul-

Estes numerais mostran só unhas poucas coincidencias superficiais e non parecen remontarse a un único sistema de conta antigo común.

Véxase tamén

Bibliografía

• Bomhard, Allan R., and John C. Kerns (1994). The Nostratic Macrofamily: A Study in Distant Linguistic Relationship. Berlin, Nova York, and Amsterdam: Mouton de Gruyter. ISBN 3-11-013900-6
• Campbell, Lyle (1998). "Nostratic: a personal assessment". In Joseph C. Salmons and Brian D. Joseph (eds.), Nostratic: Sifting the Evidence. Current Issues in Linguistic Theory 142. John Benjamins.
• Campbell, Lyle (2004). Historical Linguistics: An Introduction (2nd ed.). Cambridge: The MIT Press.
• Clackson, James. (2007). Indo-European linguistics: An Introduction. London: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-65367-1. 
• Cuny, Albert (1924). Etudes prégrammaticales sur le domaine des langues indo-européennes et chamito-sémitiques. París: Champion.
• Cuny, Albert (1943). Recherches sur le vocalisme, le consonantisme et la formation des racines en « nostratique », ancêtre de l'indo-européen et du chamito-sémitique. París: Adrien Maisonneuve.
• Cuny, Albert (1946). Invitation à l'étude comparative des langues indo-européennes et des langues chamito-sémitiques. Bordeaux: Brière.
• Gamk¹relidze, Thomas V., and Vjačeslav V. Ivanov (1995). Indo-European and the Indo-Europeans, translated by Johanna Nichols, 2 volumes. Berlin and Nova York: Mouton de Gruyter. ISBN 3-11-014728-9 (¹Actually /q̕/ in Georgian.)
• Greenberg, Joseph (2000, 2002), Indo-European and its Closest Relatives. The Eurasiatic Language Family (Stanford University), v.1 Grammar, v.2 Lexicon.
• [Illich-Svitych, V. M.] В. М. Иллич-Свитыч (1971). Опыт сравнения ностратических языков (семитохамитский, картвельский, индоевропейский, уральский, дравидийский, алтайский). Введение. Сравнительный словарь (b – K̕). Moscow: Наука.
• Kaiser, M., and V. Shevoroshkin (1988). "Nostratic". Ann. Rev. Anthropol. 17:309–329.
• Renfrew, Colin (1991). "Before Babel: Speculations on the Origins of Linguistic Diversity". Cambridge Archaeological Journal 1(1):3-23.
• Ruhlen, Merritt (1994). On the Origin of Languages: Studies in Linguistic Taxonomy. Stanford, California: Stanford University Press.
• Ruhlen, Merritt (1998). "Toutes parentes, toutes différentes". La Recherche 306:69–75. (French translation of a Scientific American article.)
• Ruhlen, Merritt (2001). "Taxonomic Controversies in the Twentieth Century". Pages 197–214 in Jürgen Trabant and Sean Ward (eds.): New Essays on the Origin of Language, Berlin, Mouton de Gruyter.
• Stachowski, Marek (2011). "Teoria nostratyczna i szkoła moskiewska".(pdf) – LingVaria 6/1: 241-274.
• Sweet, Henry (1900, 1995, 2007). The History of Language. ISBN 81-85231-04-4 (1995) ISBN 1-4326-6993-1 (2007)
• Szemerényi, Oswald (1996). Introduction to Indo-European Linguistics. Oxford: Oxford University Press.
• Trask, R. L. (1996). Historical Linguistics. Nova York: Oxford University Press.

Ligazóns externas

• Artigo do investigador Yuri Leveratto sobre o nostrático, lingua vehicular da era antediluviana