José Raúl Capablanca

xadrecista cubano

José Raúl Capablanca Graupera, nado na Habana o 19 de novembro de 1888 e finado en Nova York o 8 de marzo de 1942, foi un xadrecista cubano, campión mundial de xadrez desde 1921 ata 1927. Está considerado o terceiro campión mundial deste deporte. Polo seu xenio precoz foi alcumado "o Mozart do xadrez". Na súa época dourada chamóuselle "a máquina do xadrez". Richard Réti dixo sobre el "O xadrez foi a súa lingua materna".

José Raúl Capablanca
Nome completoJosé Raúl Capablanca Graupera
Nacemento6 de novembro de 1888 e 19 de novembro de 1888
Lugar de nacementoA Habana Cuba
Falecemento8 de marzo de 1942 (53 anos)
Lugar de falecementoNova York
Causahemorraxia cerebral
Soterradonecrópole de Cristóbal Colón
NacionalidadeCubana Cuba
Alma máterUniversidade de Columbia e Escola de Engenharia e Ciências Aplicadas da Fundação Fu
Ocupaciónxadrecista, escritor de non ficción e diplomático
CónxuxeGloria Simoni Betancourt
Olga Chagodayev
FillosJosé Raúl e Gloria
Premiosworld chess champion
Na rede
IMDB: nm0134908 WikiTree: Capablanca_Graupera-1 Find a Grave: 17455640 Editar o valor em Wikidata
editar datos en Wikidata ]

Traxectoria editar

 
Capablanca xogando unha partida de xadrez co seu pai aos catro anos de idade, en 1892.

Primeiros anos editar

Naceu no Castelo do Príncipe, instalación militar da Habana colonial (provincia de Cuba, España), foi o segundo fillo de José María Capablanca Fernández, oficial do exército español e María Graupera Marín. Segundo o seu propio relato, Capablanca aprendeu as regras do xogo aos catro anos de idade, observando ao seu pai xogar con amigos. Contase que un día notou que don José movía o cabalo dun xeito non permitido; ante a sorpresa de todos, acusouno de facer trampas e pasou a demostrarlle o que fixera.

Cando o neno cumpriu os cinco anos o seu pai comezou a levalo ao Club de Xadrez da Habana. Aos mellores xogadores do club foilles imposible derrotalo, dándolle vantaxe de dama. En decembro de 1901, á idade de trece anos, derrotou ao campión nacional cubano Juan Corzo, co resultado de 4 vitorias, 3 derrotas, e 6 táboas alcanzando deste xeito o título de campión de Cuba.

Cara á cima editar

Terminou os seus estudos no Instituto de Bacharelato de Matanzas. A súa familia non dispuña de recursos como para permitirlle estudar no estranxeiro, pero en vista dos seus bos resultados académicos, o seu mecenas Ramón San Pelayo dispúxose a financiar a súa formación nos Estados Unidos. Cursou a secundaria na Escola Woodycliff de Nova Jersey, aspirando a entrar na Universidade Columbia para seguir a carreira de enxeñaría química. Con todo, permanentemente distraído pola súa paixón polo xogo, só cursou os dous primeiros anos.

En 1905 comezou a frecuentar o Club de Xadrez de Manhattan. Na noite do 6 de abril de 1906 participou nun torneo rápido no que, tras sucesivas partidas eliminatorias, venceu ao gran Emanuel Lasker, ante o asombro de todos, adxudicándose o torneo. Lasker estreitou a man do seu vencedor dicíndolle: "É notable mozo, vostede non cometeu erros".

No seu primeiro encontro internacional, enfrontou ao mestre norteamericano Eugene Delmar, a quen lle gañou todas as partidas, a pesar de terlle outorgado vantaxe de peón e saída.

Entre fins de 1908 e 1909 participou nunha prolongada xira estadounidense; dun total de 734 partidas, gañou 703, fixo táboas en 19 e só perdeu 12. En 1909, á idade de 20 anos, Capablanca gañou un encontro ao campión estadounidense Frank Marshall ( +8 -1 =14). Foi a insistencia de Marshall o que permitiu que se lle deixase participar ao mozo Capablanca no torneo de Donostia, (País Vasco) en 1911. Esta era unha das competicións máis importantes da época; todos os grandes xogadores do planeta estarían presentes excepto o entón campión mundial Emanuel Lasker. Ao comezo do torneo Ossip Bernstein e Aron Nimzowitsch obxectaron a presenza do invitado, pois este non gañara aínda ningún dos grandes torneos. Con todo, despois de que Capablanca gañase o seu primeiro xogo contra Bernstein (nunha partida que lle outorgaría o premio á brillantez)[1], este recoñeceu o seu talento. Tras un movemento durante un xogo na variedade de xadrez rápido, Nimzowitsch ofendeuse por mor dun comentario de Capablanca, polo que Capablanca o retou a enfrontalo nunha serie de xogos rápidos, os cales gañou facilmente. Capablanca terminou gañando o campionato (novamente fronte a Nimzowitsch), usando unha apertura moi admirada por Mikhail Botvinnik[2], con balance de +6 -1 =7, diante de Akiba Rubinstein, Carl Schlechter e Siegbert Tarrasch.

En 1911 retou a Lasker polo campionato do mundo. O alemán aceptou o desafío pero propuxo 17 condicións para o cruzamento. Capablanca non estivo de acordo con algunhas e non chegaron a un acordo. En 1913 xogou na Habana e terminou segundo detrás de Frank Marshall, perdendo unha das partidas contra o norteamericano logo de ter unha posición vantaxosa[3]. Inmediatamente logo disto Capablanca obtivo un resultado de +13 -0 =0 nun torneo en Nova York, aínda que Oldřich Duras era o único Gran Mestre Internacional entre os seus rivais.

En setembro de 1913 conseguiu un traballo no Ministerio de Relacións Exteriores de Cuba. O soldo aínda que humilde permitiulle seguir gozando da súa paixón xadrecística e facer algunhas viaxes ao exterior en busca de novos desafíos. Logo xogou unha serie de partidas en Europa contra os mellores xogadores da época: en Berlín derrotou a Jacques Mieses e a Richard Teichmann; en San Petersburgo xogou unha serie de seis partidas, dúas contra Alexandre Alekhine, dúas contra Eugene Znosko-Borovsky e dúas contra Fiodor Dus-Khotimirsky, perdendo unha vez contra Znosko-Borovsky e gañando o resto. Estes foron os seus primeiros encontros con Alekhine, quen foi superado amplamente[4][5]. Logo en Riga bateu a Nimzowitsch nun final de bispos de cor oposta[6]. En Moscova venceu a Bernstein nunha partida que aparece en moitas antoloxías como unha xoia pola xogada gañadora 29... - ♛b2!!, e pola nova estratexia de peóns colgantes[7]. En Kíiv superou a Bogatyrchuk entre outros. Xa en Viena derrotou a Richard Réti nunha partida e a Savielly Tartakower 1,5-0,5. Capablanca deu tamén un gran número de partidas simultáneas destacadas pola súa rapidez e gran cantidade de vitorias.

No gran torneo de 1914 en San Petersburgo, coa participación da maioría dos mellores xogadores do mundo (coa excepción dos do Imperio Austrohúngaro), Capablanca atopouse co gran Lasker por primeira vez nun torneo normal (o cubano xa gañara a final do mencionado torneo de xadrez rápido de 1906, no que innovou cunha agora famosa composición final). Capablanca tomou vantaxe dun punto e medio nas roldas preliminares, e obrigou a Lasker a loitar polo empate[8][9]. Gañou novamente o premio por brillantez contra Bernstein[10] e tivo algunhas vitorias importantes contra David Janowski[11], Nimzowitsch[12] e Alekhine[13]. Con todo foi vítima dunha notoria melloría de Lasker na segunda parte do torneo, que incluíu unha famosa vitoria do alemán[14]. Terminou segundo, detrás de Lasker con 13 puntos contra 13,5 do alemán, pero adiante de Alekhine, quen finalizou en terceiro posto. Ao concluír o torneo, o tsar Nicolao II proclamou aos cinco gañadores de premios (Lasker, Capablanca, Alekhine, Tarrasch e Marshall) como "Grandes Mestres do Xadrez".

Campión Mundial editar

 
Capablanca (esquerda) e Lasker (dereita) en Moscova en 1925.

En 1920, Lasker decidiu renunciar ao título en favor de Capablanca. En 1921 xogaron o campionato na Habana onde Capablanca venceu ao alemán sen perder unha soa partida: +4 -0 =10. Non sería senón ata oito décadas máis tarde que isto se repetiría, cando no ano 2000 Vladimir Kramnik gañou a Garri Kasparov +2 -0 =13.

O novo campión do mundo, Capablanca, dominou en Londres en 1922. Neste torneo, algúns dos mellores xogadores da época (Alexander Alekhine, Efim Bogoljubov, Géza Maróczy, Richard Réti, Akiba Rubinstein, Tartakower e Milan Vidmar) reuníronse para discutir regras para os campionatos mundiais por vir. Entre outras cousas, unha das condicións propostas polo campión foi que o aspirante ao título tería que reunir polo menos dez mil dólares para o premio. Nos anos seguintes, Rubinstein e Nimzowitsch desafiaron a Capablanca pero non lograron reunir o diñeiro.

Resultou segundo en Nova York en 1924, outra vez por diante de Alekhine. En 1925 foi terceiro en Moscova detrás de Efim Bogoljubov e Lasker. Pero en 1927 dominou o torneo en Nova York contra seis xogadores sen perder unha partida e con 2,5 puntos máis que Alekhine.

Neste período tamén houbo varios cambios na vida persoal do mestre. En decembro de 1921 casou con Gloria Simoni Betancourt. Tiveron un fillo, José Raúl, en 1923 e unha filla, Gloria, en 1925, pero o matrimonio terminou en divorcio. Tamén perdeu ao seu pai e á súa nai.

Perda do título editar

O éxito en Nova York en 1927 foi excepcional: terminou invicto nunha volta cuádrupla con seis dos mellores xogadores do mundo e con 2,5 puntos por encima do segundo lugar (Alekhine). Capablanca tamén superou ao moscovita no seu primeiro enfrontamento[15], gañou o premio da partida máis brillante contra Rudolf Spielmann[16] e gañou dous xogos interesantes contra Nimzowitsch[17][18]. Isto deixouno como o gran favorito para o campionato contra Alekhine. O desafío foi apoiado por un grupo de homes de negocios arxentinos e o presidente deste país, Marcelo Torcuato de Alvear, que garantiu os fondos.

A proximidade do partido levou a unha serie de prognósticos sobre o seu resultado: O gran mestre austríaco Rudolf Spielmann sentenciou: "Alekhine non vai gañar ningunha partida"; segundo Vidmar: "Alekhine non ten nin a sombra dunha posibilidade"; Bogoljubov coincidiu: "O resultado final vai ser 6 x 3 a favor de Capablanca"; Nimzowitch e Maroczy pronunciáronse tamén en favor da vitoria do cubano.

O propio Capablanca sentíase seguro do seu triunfo, polo que -fiel ao seu estilo- non se preparou para o encontro, confiando na súa capacidade única para resolver os problemas directamente fronte ao taboleiro; en cambio, levado polas súas responsabilidades laborais como representante do xadrez de Cuba, participou nunha xira de partidas de exhibición polo Brasil.

Nunha estratexia diametralmente oposta, o seu adversario dedicouse á complexa tarefa de estudar con inédita profundidade os patróns subxacentes no estilo de xogo de Capablanca, os seus movementos recorrentes e respostas ante problemas complicados etc., inaugurando unha forma de traballo que é norma hoxe en día entre os máximos expoñentes do xadrez mundial.

O encontro xogouse en setembro en Buenos Aires. Gañaría o primeiro en obter seis vitorias. Alekhine levou a Capablanca a perder a primeira partida[19] para logo tomar vantaxe gañando as partidas terceira[20] e sétima[21]. Logo perdeu as partidas undécima[22] e duodécima[23]. Capablanca intentou convencer a Alekhine para anular a cita logo dunha longa serie de táboas. O ruso rexeitou e acabou vencendo +6 -3 =25, no encontro máis longo da historia do campionato do mundo, agás o campionato de 1985 entre Anatolii Karpov e Kasparov.

Logo disto Alekhine non aceptou xogar o desquite, contravindo unha das condicións do enfrontamento. A pesar do colapso dos mercados financeiros en 1929, Alekhine seguiu insistindo nas condicións acordadas en Londres, é dicir, Capablanca estaba obrigado a recadar $10,000. O aspirante non logrou satisfacer esta condición. Pola contra, Alekhine xogou dous campionatos mundiais contra Efim Bogoljubov, que era un bo xadrecista, pero non unha ameaza para el nun xogo extenso. Durante o seu reinado, Alekhine rexeitou xogar nos mesmos torneos que o seu rival.

Post-campionato editar

 
Tumba de Capablanca no Camposanto de Cristovo Colón, na Habana.

Capablanca gañou varios torneos fortes logo de perder o título mundial, tiña a esperanza de que tarde ou cedo os seus resultados obrigarían a Alekhine a xogar un desquite polo campionato do mundo, o que non chegou a suceder. En 1931 derrotou ao xogador neerlandés Max Euwe +2 -0 =8, tras o cal deixou de xogar por un tempo, participando soamente en partidas de menos importancia no Club de Xadrez de Manhattan.

Reuben Fine, extraordinario xogador de xadrez rápido, rememora que neste período xogou varios cruces desta especialidade con Alekhine, con resultados moi parellos. En comparación, as poucas veces que se enfrontou nesta variante co cubano, este machucouno "sen misericordia".

En 1934 comezou de novo a xogar torneos de maior importancia. Olga Chagodayev, con quen casou en 1938, inspirouno a competir de novo. Alekhine perdeu o título contra Euwe en 1935, en parte debido aos seus problemas co alcohol. No torneo de Nottingham en 1935, terminou empatado con Botvinnik, por diante de Euwe, Lasker, Alekhine e detrás dos novos talentos de Reuben Fine, Samuel Reshevsky e Salgo Flohr. En 1936, en Moscova, Capablanca gañou quedando por diante de Botvinnik e Lasker.

A saúde de Capablanca comezou a empeorar. Tivo un pequeno accidente cerebrovascular durante o torneo AVRO de 1938, e tivo o peor resultado da súa carreira: sétimo de oito xogadores. Con todo, na olimpíada de xadrez de 1939 en Bos Aires logrou obter o mellor resultado como primeiro taboleiro de Cuba, diante de Alekhine e de Paul Keres.

O 7 de marzo de 1942, Capablanca morreu no Club de Xadrez de Manhattan en Nova York. Foi sepultado na Habana. En 1951, Cuba editou un selo de 25 centavos co seu retrato, a primeira coa figura dun mestre de xadrez.

Valoración da súa carreira editar

En toda a súa carreira Capablanca sufriu menos de cincuenta derrotas en partidas oficiais. En partidas oficiais, perdeu 35, o 6% do total. Permaneceu invicto por máis de oito anos, desde o 10 de febreiro de 1916, cando perdeu desde unha posición superior contra Oscar Chajes; ata o 21 de marzo de 1924, cando sucumbiu fronte a Richard Réti no Torneo Internacional de Nova York. Trátase dunha marca de 63 xogos, que incluíu o delicadísimo torneo de Londres de 1922 e a partida polo campionato do mundo contra Lasker. De feito, só Marshall, Lasker, Alekhine e Rudolf Spielmann gañaron dous ou máis partidas oficiais fronte a un Capablanca maduro, aínda que os totais das súas respectivas carreiras son negativos (Capablanca derrotou a Marshall +20 -2 =28, a Lasker +6 -2 =16, a Alekhine +9 -7 =33), fóra de Spielmann que conseguiu o seu nivel ( +2 -2 =8). Da elite mundial, soamente Keres tivo unha estreita marxe ao seu favor ( +1 -0 =5), triunfo que ocorreu cando Capablanca tiña 50 anos, no declive da súa carreira. A súa puntuación Elo foi calculada en 2725.

Proposta de novas regras editar

 
 
                   
                   
                   
                   
                   
                   
                   
                   
 
 
O xadrez de Capablanca. O arcebispo (composición de bispo + cabalo) está situado entre o cabalo e o bispo tradicionais ao lado da raíña, no taboleiro esta en c1 e c8; o chanceler (composto de torre + cabalo) está situado analogamente e ao lado do rei, no taboleiro esta en h1 e h8.

Capablanca predeciu que o xadrez enfrontaría dificultades maiores se continuaba a tendencia de que os xogadores de elite terminasen as súas partidas en táboas. Para evitalo suxeriu unha variación do esquema de xogo, chamada o "Xadrez de Capablanca", a desenvolverse nun taboleiro de 8x10. A súa idea baseábase en que o maior número de pezas e as dimensións estendidas da grilla permitirían ao xogador máis efectivo o expresar claramente a súa superioridade, debido á complexidade e os graos de liberdade adicionais.

O arcebispo (composición de bispo cabalo) está situado entre o cabalo e o bispo tradicionais ao lado da raíña; o chanceler (composto de torre cabalo) está situado analogamente e ao lado do rei.

Torneo Internacional Capablanca in memoriam editar

A partir de 1962 desenvólvese en Cuba, en honra de Capablanca, o Torneo Internacional Capablanca in memoriam,[24] un dos torneos xadrecísticos máis importantes de América Latina.

Resultados en torneos e series individuais editar

Torneo Cidade Puntos Resultado
1902
Campionato Nacional Cubano contra Juan Corzo A Habana (+4 -3 =6) Capablanca gaña 7 - 6
1906
Cruzamento contra Robert Raubitschek Nova York (+2 -0 =0)

Capablanca gaña 2 - 0

Campionato universitario Nova York (+4 -0 =1)

Capablanca xoga pola Universidade de Columbia

1909
Enfrontamento contra Frank Marshall Nova York (+8 -1 =14)

Capablanca gaña 15 - 8

1910
Campionato do estado de Nova Iork Nova York (+7 -0 =0) 1. lugar
1911
Campionato do estado de Nova York Nova York (+8 -1 =3) 2. lugar
Torneo internacional Donostia (+6 -1 =7) 1. lugar
1913
Sesión contra Charles Jaffé Nova York (+2 -0 =1) Jaffé abandona despois de 3 partidas
Campionato do estado de Nova York Nova York (+10 -1 =7) 1. lugar
Torneo internacional A Habana (+8 -2 =4) 2. lugar
Torneo Memorial Rice Nova York (+13 -0 =0) 1. lugar
1914
Torneo internacional San Petersburgo (+10 -2 =6) 2. lugar
1915
Campionato do estado de Nova York Nova York (+12 -0 =2) 1. lugar
1916
Torneo Memorial Rice Nova York (+12 -1 =4) 1. lugar
1918
Torneo Club de Xadrez de Manhattan Nova York (+9 -0 =3) 1. lugar
1919
Disputa contra Boris Kostić A Habana (+5 -0 =0) Capablanca gaña 5 - 0
Torneo internacional Hastings (+10 -0 =1) 1. lugar
1921
Campionato mundial contra Emanuel Lasker A Habana (+4 -0 =10) Lasker abandona despois de 14 partidas. Capablanca é campión do mundo
1922
Torneo internacional Londres (+11 -0 =4) 1. lugar
1924
Torneo internacional Nova York (+10 -1 =9) 2. lugar
1925
Torneo internacional Moscova (+9 -2 =9) 3. lugar
1926
Torneo internacional Lake Hopatcong (+4 -0 =4) 1. lugar
1927
Torneo internacional Nova York (+8 -0 =12) 2. lugar
Campionato mundial contra Alexander Alekhine Buenos Aires (+3 -6 =25) Alekhine gaña 18.5 - 15.5 e é o novo campión do mundo
1928
Torneo internacional Bad Kissingen (+4 -1 =6) 2. lugar
Torneo internacional Berlín (+5 -0 =7) 1. lugar
Torneo internacional Budapest (+5 -0 =4) 1. lugar
1929
Torneo internacional Gran Bretaña vs. resto do Mundo Ramsgate (+4 -0 =3) Capablanca xoga po lo resto do Mundo
Torneo internacional Budapest (+8 -0 =5) 1. lugar
Torneo internacional Karlsbad (+10 -2 =9) 2.-3. lugar con Rudolf Spielmann
Torneo internacional Barcelona (+13 -0 =1) 1. lugar
1929/1930
Torneo internacional Hastings (+4 -0 =5) 1. lugar
1930/1931
Torneo internacional Hastings (+5 -1 =3) 2. lugar
1931
Encontro contra Max Euwe Ámsterdan (+2 -0 =8) Capablanca gaña 6 - 4
Torneo magistral Nova York (+9 -0 =2) 1. lugar
1934/1935
Torneo internacional Hastings (+4 -2 =3) 4. lugar
1935
Torneo internacional Moscova (+7 -2 =10) 4. lugar
Torneo internacional Margate (+6 -1 =2) 2. lugar
1936
Torneo internacional Margate (+5 -0 =4) 2. lugar
Torneo internacional Moscova (+8 -0 =10) 1. lugar
Torneo internacional Nottingham (+7 -1 =6) 1. - 2. lugar con Mikhail Botvinnik
1937
Torneo internacional Semmering (+2 -1 =11) 3. - 4. lugar con Samuel Reshevsky
1938
Torneo maxistral París (+6 -0 =4) 1. lugar
Torneo AVRO Varias cidades neerlandesas (+2 -4 =8) 7. lugar
1939
Torneo internacional Margate (+4 -0 =5) 2. - 3. lugar con Salo Flohr
Olimpiadas Buenos Aires (+7 -0 =9) Capablanca é o capitán do equipo cubano

Capablanca xogou 583 partidas oficiais, gañando 302, entablando 246 e perdendo 35, o 6% do total.

Obra editar

En castelán editar

  • Capablanca, José Raúl. Fundamentos del Ajedrez. Editorial Fundamentos, 2002. ISBN 84-245-0339-2)
  • Capablanca, José Raúl. Lecciones elementales de Ajedrez. Editorial Fundamentos, 1989. ISBN 84-245-0330-9).

En inglés editar

  • Capablanca, José Raúl. A Primer of Chess. Harvest Books, 2002. ISBN 0-15-602807-7)
  • Capablanca, José Raúl. Chess Fundamentals. Everyman Chess, 1994. ISBN 1-85744-073-0)
  • Capablanca, José Raúl. My Chess Career. Hardinge Simpole Limited, 2003. ISBN 1-84382-091-9)
  • Capablanca, José Raúl. World's Championship Matches, 1921 and 1927. Dover, 1977. ISBN 0-486-23189-5)

Notas editar

Véxase tamén editar

Bibliografía editar

Outros artigos editar

Ligazóns externas editar

Predecesor:
Emanuel Lasker
Campión do mundo de xadrez
19211927
Sucesor:
Alexander Alekhine