Itzamná

Zamná, tamén chamado trala súa deificación: Itzamná (en maia: Itzamná, ‘casa do resío’‘itz, resío; ah, de/persoa que se ocupa de; naah, casa’)?, foi nun principio un gran sacerdote maia chegado cos chanes de Bacalar (despois chamados itzáes) para fundar e estabelecerse en Chichén Itzá, contra o ano 525 d. C., "durante a primeira baixada, ou baixada pequena do oriente, que mencionan as crónicas".

Glifo mesoamericano do período clásico cunha representación de Itzamná con corpo de paxaro. Achado na Praza do Sol de Toniná.

Imaxe gráfica representativa de Zamná, o sacerdote sabio.

Zamná no panteón maia.

Aí, en Chichén Itzá, asentando os chanes a sede do seu goberno, viviu Zamná un tempo e ensinou as súas doutrinas. Home sabio que "puxo nome ás paraxes e terras, sitios e promontorios do Mayab, hoxe o Iucatán", e inventou os primeiros caracteres que serviron de letras ós nativos da rexión. Este sacerdote recibiu así mesmo o nome de Lakin-Chan que en lingua maia quere dicir "o sacerdote Chan, que veu do oriente". A importancia de Zamná como fecundo creador da cultura maia derivou da súa chegada a Chichén Itzá na época da súa fundación.

A influencia de Zamná seguiu a ruta dos chanes cara ó poñente quen, no seu traxecto pola península, fundaron outras cidades populosas, hoxe importantes, como Ek Balam, Izamal, Motul e T'Hó, que se situou onde está a actual Mérida, fundada polos españois durante o proceso da conquista do Iucatán.

Deificación

Transcorrido o tempo, acrecentado o seu prestixio e engrandecida a súa fama, Zamná foi elevado a deidade no panteón maia. Así, Itzamná deus, segundo Eric S. Thompson, no seu libro Historia y Religión de los Mayas, está vinculado coa faciana do sol e coa choiva, por tanto coa agricultura. Tradicionalmente a Itzamná considéraselle fillo de Hunab Ku, Deus único, e entre as atribucións que se lle dan está o ser deidade da medicina e da agricultura, ademais de ser "O señor dos ceos, da noite e do día".