|
#REDIRECT [[Lingua digoresa]]
{{Fusión}} [[Digor]]
{{FusiónHistoriais}}
{{Atención}}
{{Info lingua
| nome = Digorés
| nomenativo = Днгоронау, ''digoronau''
| pronuncia = /
| outrosnomes =
| corfamilia = Indoeuropea
| estados = [[Rusia]]
| rexión = [[Caucaso]]
| falantes = Uns 15.500
| fam1 = [[Linguas indoeuropeas|Indoeuropea]]
| fam2 = [[Linguas indoiranias|Indo-irania]]
| fam3 = [[Linguas iranias]]
| fam4 = [[Linguas iranias orientais|orientais]]
| fam5 = [[Linguas iranias orientais setentrionais|orientais setentrionais]]
| escrita = Alfabeto cirílico iristano
<!-- Estatuto oficial -->
| oficial = Non, pero úsase en tódolos ámbitos.
| regulador = Ningún
<!-- Códigos de linguas -->
| iso1 = -
| iso2 = -
| iso3 = -
| sil = -
<!-- Mapa -->
| mapa = [[Image:Digorskij rajon RSO-A.png|thumb|150px|Distrito de Digoria no mapa de Iristán Norte-Alania]]
}}
O '''digorés''', Днгоронау (''digoronau'') para os nativos, (falado ao oeste da [[República do Norte Iristán-Alania]], no distrito de '''[[Дигорæ]]''' ('''[[Digoria]]''', en ruso ''Digorá''), é unha variante lingüística da [[lingua oseta]],pero non da lingua oseta como a coñecemos hoxe, se non da [[lingua oseta antiga]], é ás veces considerada lingua autónoma e de seu. A outra variante principal é o [[ironés]] (chamado polos nativos "irón" ou "ironau") que é ademais a variente máis amplamente falada e a lingua literaria, e que é como se lle coñece á lingua oseta moderna.
É por tanto xunto co ironés un descendente directo da [[lingua escita]] falada polo pobo [[escita]], rama occidental ou escito-sármata.
O digorés ten tamén tradición literaria de seu pero pouca, aínda que está a crecer máis nestas últimas décadas. Os nenos apréndeno na escola, e os medios de comunicación úsana hoxe en día.
As diferenzas entre ámbalas dúas variantes son moitas, tanto a nivel fonético, coma morfolóxico, sintáctico e semántico. Algúns iranistas rusos considérana lingua de seu:
*Fedar Takazov, no recente ''Diccionario digorés-ruso'', fala sempre de lingua digoresa, mentres o seu editor refírese a ela coma dialecto digorés.
*O propio М. I. Isaev no seu traballo sobre o digorés (''Дигорский диалект осетинского языка''), tamén ás veces fala de lingua e ás veces de dialecto.
==O nome==
O adxectivo '''digorés''' fai referencia ao relacionado cos habitantes de '''Digoria''' (en digorés e ironés '''Дигорæ''', en ruso díse '''Digorá''' (Дигорa)), distrito de Iristán Norte-Alania (nome autóctono), coñecido como ''Osetia do Norte-Alania''. Os digoreses chaman á súa lingua '''Днгоронау''' (''digoronau'') ou '''Днгорон æвэаг''' (''digoron ævzag'', que quere dicir ''lingua digoresa'') e asimesmos '''digoron''' ou '''днгорæттæ''' (''digorættæ'', que quere dicir ''pobo digorés''. A terminación '''-on''' fai relación a pertenza dun pobo e '''-au''' á lingua que fala un pobo.
Pode atoparse escrito ''digor'', pero esta palabra non é correcta. En inglés aparece coma ''digorian'' (correcto, xa que fai mención a que é relativo ao pobo de Digoria) ou ''digor'' (incorrecto, pero que está moi estendido) e esta palabra pasa á moitísimas linguas. Isto débese ao grande descoñecemento que se ten, en xeral, sobre as linguas iranias, pobos e nomes iranios. Isto tamén acontece coas linguas bálticas, eslavas, indoarias e armenia, das que se soen tomar do inglés e francés os xentilicios ou nomes de lugar asociados a estas linguas (curiosamente do chamado grupo [[satem]]), pois occidente está máis afecto ao mundo greco-latino-xermánico (curiosamente o chamado grupo [[kentum]] que ao oriente; chegando a cometerse verdadeiros e curiosos erros pois o francés usa o seu sistema para os empréstimos e o inglés usa o seu.
==Diferenzas entre o digorés e o [[ironés]] ou literario==
*No sitema vocálico, exemplos:
# osetio[ɨ] digorés [i] : фыд / фидæ - ''pai''
# osetio[i] digorés [e] : хид / хед - ''ponte''
# osetio[u] digorés [o] : æрду / æрдо - ''cavelo, pelo''
# osetio[Co] digorés [Cʷæ] : хо / хуæрæ - ''irmá''
# osetio-Ø digorés -æ : æхсæв / æхсæвæ - ''noite''
# osetio[ʤ] digorés [ɡ] : джитын / игетун - ''dubidar, vacilar''
*Na morfoloxía:
:Uso do artigo determinado fronte a carencia deste no iron (aínda que este ten certas peculiaridades fonéticas, que indican que antigamente puido terse usado).
:Non fai uso do caso gramatical [[caso comitativo|comitativo]].
*No léxico:
:O digorés e moito máis arcaizante, conserva unha sílaba máis có iron.
=O alfabeto=
{| border=1 cellspacing=0 cellpadding=4 style="border-collapse:collapse; "
|- style="vertical-align:bottom; background:#eee; "
! align=left | Oseto cirílico
! align=left | IPA
! align=left | Exemplo en oseto
! align=left | Transliteración do oseto
(Academia das Ciencias)
! align=left | Alfabeto latino
(1923-1937)
! align=left | Similitude co Galego
|-
|А а||[a]||арв, кад||A a (arv, kad)||A a (arv, kad)||arte
|-
|Æ æ||[æ]||æмбал, сæр||Æ æ (æmbal, sær)||Æ æ (æmbal, sær)||inglés ''bag''
|-
|Б б||[b]||балц, саби||B b (balc, sabi)||B b (balc, sabi)||balón
|-
|В в||[v]||вæййы, тæвд||V v (væjy, tævd)||V v (væjjy, tævd)||port."viver"||
|-
|Г г||[g]||гал, нæмыг||G g (gal, næmyg)||G g (gal, næmyg)||gol
|-
|Гъ гъ||[gʔ]||æгъдау, сагъæс||Gh gh (æghdau, saghæs)||H h (æhdau, sahæs)||non existe
|-
|Д д||[d]||дис, фæд||D d (dis, fæd)||D d (dis, fæd)||dado
|-
|Дж дж||[dʒ]||фыдджын||Dx dx (fyddxyn)||Dž dž (fyddžyn)||inglés "John"
|-
|Дз дз||[dz]||дзул, кудз||Dz dz (dzul, kuydz)||Dz dz (dzul, kuydz)||non existe
|-
|Е е||[e]||бел, денджыз||E e (bel, dendxyz)||E e (bel, dendžyz)||cera
|-
|Ё ё||[jo:]||слёт, ёлкæ||E e (sljot, jolkæ)||non había||iónico
|-
|Ж ж||[ʒ]||жакет, жанр||Jx jx (jxaket, jxanr)|| --- ||non existe, port. ''gear'', inglés ''pleasure''
|-
|З з||[z]||зын, фæз||Z z (zyn, fæz)||Z z (zyn, fæz)||port. "mesa,casa", inglés "zoo"
|-
|И и||[i]||Ирон, бирæ||I i (Iron, biræ)||I i (Iron, biræ)||Iria, Iristán
|-
|Й й||[j]||миййаг, йæхи||J j (mijjag, jæhi,)||J j (mijjag, jæxi)||pai
|-
|К к||[k]||ком, бæркад||K k (kom, bærkad)||K k (kom, bærkad)||cousa
|-
|Къ къ||[kʔ]||къах, фæткъуы||Kh kh (khah, fætkhuy)||Kh kh (khax, fætkhuy)||non existe
|-
|Л л||[l]||лæг, бал||L l (læg, bal)|| L l (læg, bal)||val, león
|-
|М м||[m]||мад, сымах||M m (mad, symah)|| M m (mad, symah)||mes, mar
|-
|Н н ||[n]||ном, æнус||N n (nom, ænus)||N n (nom, ænus)||nove, nome
|-
|О о ||[o]||хох, дон||O o (hoh, don)||O o (xox, don)||dono
|-
|П п ||[p]||пыл, æппæлгæ||P p (pyl, æppælgæ)||P p (pyl, æppælgæ)||pai
|-
|Пъ пъ||[pʔ]||пъа, пъырыпъыф||Ph ph (pha, phyryphyf)||--- ||non existe
|-
|Р р||[r]||рон, сæкæр||R r (ron, sækær)||R r (ron, sækær)||ron, rá, por
|-
|С с||[s]||сом, бæлас||S s (som, bælas)||S s (som, bælas)||son, soar
|-
|Т т||[t]||тæвд, стур||T t (tævd, stur)||T t (tævd, stur)||tenda
|-
|Тъ тъ||[tʔ]||тъæпæн||Th th (thæpæn)||Th th (thæpæn)||non existe
|-
|У у||[u]||устур, туркаг||U u (ustur, turkag)||U u (ustur, turkag)||puro, curdo
|-
|Ф ф||[f]||(фæд, цæф)||F f (fæd, cæf)||F f (fæd, cæf)||favor, café
|-
|Х х||[h]||худ, бæх||X x (hud, bæh)||H h (xud, bæx)||ghato (con gheada)
|-
|Хъ хъ ||[q]||(хъæу, арахъхъ)||Q q (qæu, araqq)||Q q (qæu, araqq)||non existe
|-
|Ц ц ||[ts]||цонг, балц ||C c (cong, balc)||C c (cong, balc)||tsar
|-
|Цъ цъ||tsʔ||цъаммар, цъиу||Ch ch (chammar, chiu)||Ch ch (chammar, chiu)|| non existe
|-
|Ч ч||[t∫]||чиныг, айчы цъар||Č č (Činyg, Ajčy char)||chaira ||Cx cx (cxinyg, ajcxy char)
|-
|Чъ чъ||[t∫ʔ]||чъиу||Cxh cxh (cxhiu)|| --- || non existe
|-
|Ш ш||[∫]||штат||Sx sx (sxtat)|| --- ||xoven, traxe
|-
|Щ щ ||[ʃtʃ] ||Щедрин||Sxcx sxcx (Sxcxedrin)|| --- || exchí (щи – soupa de repolo
|-
|Ъ ||«`» ||съезд||(s`ezd)|| --- || ---
|-
|Ы ы ||ɨ||сыл, фырт, пысылмон||Y y (syl, fyrt, pysylmon)||Y y (syl, fyrt, pysylmon)|| ---
|-
|Ь||«'»||июль, январь||(ijul', janvar')|| --- || ---
|-
|Э э||[e],[ә]||экватор||E e (ekvator)|| --- ||Edward
|-
|Ю ю||[ju:]||июль, Ататюрк||Ju ju (ijul', Atatjurk)||Ju ju (ijul, Atatjurk)||Iugoslavia
|-
|Я я||[ja]||январь, Таня||Ja ja (janvar', Tanja)||Ja ja (janvar, Tanja)||iate, Tania
|-
|}
==Fonética==
===Sistema vocálico===
[æ] [e] [i] [a] [o] [u]
===Sistema consonántico do digorés===
{| align=center=1 cellpadding="2"
|+
|-
| || [[oclusiva]] [[xorda]] || [[glotalizada]]|| [[sonora]]|| [[nasal]] || [[fricativa]]|| [[aspirante]] || [[consoante lateral|lateral]] || [[vibrante]]
|-
| [[labiais]]|| p ||pʔ ||b || m || || v ||
|-
| [[dentais]]|| t ||tʔ|| d ||n || s||f || l || r
|-
| [[palatais]] || ʦ ||ʦʔ|| ʣ || || || || ||
|-
| [[consoante velar|velar]] || k ||kʔ ||g || || || || ||
|-
| [[uvular]] || q || qʔ || || || || ||
|-
| [[semi-vogais]] |||||||||||| |||||||| || || ||w|| j||
|}
=Morfoloxía=
==O sustantivo==
Coma na maioría das linguas iranias, os sustantivos non teñen morfema de xénero, polo que non se distinguen o masculino e o feminino. Existen, iso si, nomes propios de cada xénero.
===As declinacións===
** ''Exemplo'' : гал - ''boi''
{| align=center=1 cellpadding="2"
|+
|-
| || [[singular]] || || [[plural]] ||
|-
| [[Nominativo]] || гал || || галтæ ||
|-
| [[Xenitivo]] || гали || || галти ||
|-
| [[Dativo]] || галæн || || галтæн ||
|-
| [[Adlativo]] || галмæ || || галтæмæ ||
|-
| [[Ablativo]] || галæй || || галтæй ||
|-
| [[Inesivo]] || гали || || галти ||
|-
| [[Adesivo]] || галбæл || || галтæбæл ||
|-
| [[Comparativo]] || галау || || галтау ||
|}
===A determinación e indeterminación dos sustantivos===
====A determinación====
Polo xeral nas linguas iranianas non existe un artido determinado que acompañe ao nome, agás o grupo curdo (curdo, soraní, etc.).
Na lingua oseta curiosamente só existe a determinación coma tal no digorés.
Para a definición do nome pónse ante el a partícula '''и''':
{|
|барæг « (un) xinete» || и барæг «o (este) xinete»
|-
|бонигъæдæ «(un) tempo» || и бонигъæдæ «o (este, certo) погода»
|-
|гъолæ «альчик» || и гъолæ «o(este, определенный) альчик.
|}
====A indeterminación====
==Os adxectivos==
===O Comparativo===
===O Superlativo===
==Os pronomes determinados==
==Os pronemes persoais==
{| class="wikitable"
! rowspan="3"|
! colspan="5"|Singular
! colspan="3"|Plural
|-
!rowspan="2"|1ª persoa
!rowspan="2"|2ª persoa
!colspan="3"|3ª persoa
!rowspan="2"|1ª persoa
!rowspan="2"|2ª persoa
!rowspan="2"|3ª persoa
|-
!Masc.
!Fem.
!Neutro
|-
| '''(Galego)''' || ''Eu'' || ''Ti'' ||'' El'' || ''Ela'' || ''El/Iso'' || ''Nós'' || ''Vós'' || ''Eles,elas''
|-
| '''[[Nominativo]]''' || æc || ду || e || e || e || мax || cумах || eтæ
|-
| '''[[Xenitivo]]''' || мæн || дæу || уой || уой || уой || мax || cумах || уони
|-
| '''[[Dativo]]''' || мæнæн || дæуæн | уомæн || уомæн || уомæн || махæн || сумахæн || уонæн
|-
| '''[[Adlativo]]''' || мæнмæ || дæумæ || уомæ || уомæ || уомæ || махмæ || сумахмæ || уонæмæ
|-
| '''[[Ablativo]]'''|| мæнæй || дæуæй || уомæй || уомæй || уомæй || махæй || сумахæй ||уонæй
|-
| '''[[Inesivo]]''' || - || - || уоми || уоми || уоми || - || - || уонæми
|-
| '''[[Adesivo]]'''|| мæнбæл || дæубæл || уобæл || уобæл || уобæл || махбæл || сумахбæл || уонæбæл
|-
| '''[[Comparativo]]''' || мæнау || дæуау || им || ей || им || на́ми || ва́ми || уониау
|}
===Declinación das formas reflexivas dos pronomes persoais===
{| class="wikitable"
! rowspan="2"|
! colspan="3"|Singular
! colspan="3"|Plural
|-
!rowspan="1"|1ª persoa
!rowspan="1"|2ª persoa
!colspan="1"|3ª persoa
!rowspan="1"|1ª persoa
!rowspan="1"|2ª persoa
!rowspan="1"|3ª persoa
|-
|N. || мæхуæдæг||дæхуæдæг||æхуæдæг||нæхуæдтæ||уæхуæдтæ||сæхуæдтæ
|-
|X. || мæхе||дæхе||æхе||нæхе||уæхе||сæхе
|-
|D. || мæхецæн||дæхецæн||æхецæн||нæхецæн||уæхецæн||сæхецæн
|-
|Adlativo || мæхемæ||дæхемæ ||æхемæ||нæхемæ||уæхемæ||сæхемæ
|-
|Ablativo || мæхецæй||æхецæй||æхецæй||нæхецæй||уæхецæй||сæхецæй
|-
|Inesivo || - || - || - || - || - || -
|-
|Adesivo || мæхебæл||дæхебæл||æхебæл||нæхебæл||уæхебæл||сæхебæл
|-
|Comparativo ||мæхейау||дæхейау||æхейау||нæхейау||уæхейау||сæхейау
|-
|}
==Pronomes posesivos==
==Pronomes demostraivos==
==Pronomes indefinidos==
==Pronomes Relativos==
==Pronomes interrogativos==
'''кa''' "quen" e '''ци''' "que"
{| class="wikitable"
! || кa
!ци
|-
| '''Nominativo''' || кa || ци
|-
| '''Xenitivo''' ||кa || ци
|-
| '''Dativo''' || кa || ци
|-
| '''Dativo''' || кa || ци
|-
| '''Adlativo''' || кa || ци
|-
| '''Ablativo''' || кa || ци
|-
| '''Inesivo''' || кa ||ци
|-
| '''Adesivo''' || кa ||ци
|-
| '''Comparativo''' || кa ||ци
|-
|}
cando? '''Кæд'''?
==Os numerais==
===Os numerais cardinais===
{| class="wikitable"
|-
|Cifra || ||Cifra|| ||Cifra|| ||Cifra|| ||Cifra|| ||Cifra||
|-
|1||еу/йеу||11||еуæндæс||21||инсæй еу/йеу *||31||æртин еу||-||-||-||-
|-
|2||дууæ||12||дууадæс||22||инсæй дууæ||32||æртин дууæ||200||дууæ сæди||2.000||дууæ мини
|-
|3||æртæ||13||æртиндæс||23||инсæй æртæ||33||æртин æртæ||300||æртæ сæди||3.000||æртæ мини
|-
|4||цуппар||14||цуппæрдæс||24||инсæй цуппар||40||цуппор||400||цуппар сæди||4.000||цуппар мини
|-
|5||фондз||15||финддæс||25||инсæй фондз||50||фæндзай||500||фондз сæди||5.000||фондз мини
|-
|6||æхсæз||16|| æхсæрдæс ||26|| инсæй æхсæз ||60||æхсай||-||-||-||-
|-
|7||авд||17||æвддæс||27|| инсæй авд ||70||авдай||-||-||-||-
|-
|8||аст||18||æстдæс||28|| инсæй аст ||80||æстай||-||-||-||-
|-
|9||фараст||19||науæдæс||29||инсæй фараст||90||науæдзæ||- ||- ||-||-
|-
| 10||дæс||20||дууин||30||æртин||100||сæдæ||1.000||мин||- ||- ||
|-
|}
Nota: existen outras formas para esta numeración:
дууин еу / йеу, дууин дууæ, дууин æртæ, ... (21, 22, 23...)
еу æма инсæй, дууæ 'ма инсæй, æртæ 'ма инсæй, цуппар æма инсæй,... (21, 22, 23, 24...)
еу æма дууин, дууæ 'ма дууин, ... (21, 22, ...)
====Declinación dos numerais cardinais====
===Os numerais ordinais===
{|
|фиццаг || primeiro
|-
|дуккаг || segundo
|-
|æртиккаг || terceiro
|-
|цуппæрæймаг|| cuarto
|-
|фæндзаймаг || quinto
|-
|æхсæзæймаг || sesto
|-
|æвдæймаг || sétimo
|-
|æстæймаг || oitavo
|-
|фарæстæймаг || noveno
|-
|дæсæймаг || décimo
|-
|еуæндæсæймаг || undécimo/décimo primeiro, etc.
|}
==O verbo==
O infinitivo márcase coa terminación '''-ун'''. Exemplos :<br />
амайун - ''cepillar''<br />
æййевун - ''cambiar, intercambiar, trocar''<br />
косун - ''traballar''<br />
цæрун - ''vivir''<br />
==O adverbio==
==As preposicións==
==As conxuncións==
==Bibliografía==
*{{ru}}М.И. Исаев, ''Дигорский диалект осетинского языка'', Moscou, Nauka. 1966.
==Ligazóns externas==
* [http://www.iranica.com/articles/v7/v7f4/v7f444.html Digorés]
* [http://allingvo.ru/DIGOR/DigoronDialekt.htm (En ruso)М.И. Исаев, Дигорский диалект осетинского языка, Moscou, Nauka. 1966]
* [http://allingvo.ru/DIGOR/index.htm ДИГОРОНАУ - ДИГОРСКИЙ ДИАЛЕКТ ОСЕТИНСКОГО ЯЗЫКА (digorés - Dialecto digorés da lingua oseta). En ruso e digorés.]
* [http://ironau.ru/alfabeto.html Historia da escritura oseta en sistema cirílico e táboa de caracteres]
* [http://ironau.ru/english.html Algúns temas en inglés e francés]
* [http://www.rosettaproject.org/archive/indo-european/asia/ose Ossetic section of the Rosetta Project]
* [http://www.omniglot.com/writing/ossetian.htm Omniglot - Oseto (Ирон æвзаг / Дигорон æвзаг)]
[[Categoría:linguas iranias]]
[[fa:دیگوری]]
[[en:digor (dialect)]]
[[fr:digor]]
| 