Fonética histórica: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
Sen resumo de edición
Sen resumo de edición
Liña 1:
{{entradución}}
 
[[cs:Posouvání hlásek]] [[de:Lautverschiebung]] [[en:Sound change]] [[es:Ley fonética]] [[fr:Phonétique historique]] [[nl:Klankverschuivingen in de Germaanse talen]]
 
Liña 62 ⟶ 60:
== Principais tipos de cambios e a súa notación ==
 
:1. '''A > B (leo phonèmefonema A devientconvértese leno phonèmefonema B)'''
::La modificationA concernemodificación bienafecta sûra un phonèmefonema A d'undun stadeestadio ancienantigo d'unedunha languelingua qui devientse converte en B dansnun un stadeestadio plusmáis récentrecente. L'on peutPódese, eninvertendo inversanto l'anglepunto de vuevista, noternotar « B < A », soitou sexa « B vientven de A ».
:ExempleExemplo 1 : '''indo-européenindoeuropeo *b<sup><small>h</small></sup> > [[grecgrego]] p<sup><small>h</small></sup> (φ)''' ([[dévoisementenxordecemento]] desdas sonoressonoras aspiréesaspiradas).
::Se o cambio está condicionado, se so aparece baixo determinadas condicións, hai que dicir cales, cousa que se fai tras unha barra oblicua, segundo unha notación codificada onde o fonema modificado se representa por « _ ». Por exemplo:
::Si le changement est conditionné, s'il n'apparaît que dans certaines conditions, il faut indiquer lesquelles, ce que l'on fait après une barre oblique, selon une notation codifiée où le phonème modifié est représenté par « _ ». Par exemple :
::'''A > B / X_Y''' se litlese « A donne B quandcando il estestá entre X ete Y » (onde « X » ete « Y » peuventpoden êtreser représentésrepresentados por par « C » : uneunha consonneconsoante, « V » : uneunha voyellevogal, « * » : n'importecalquera quel phonèmefonema, « s » : leo phonèmefonema /s/, etc.) ou encoretamén
::'''A > B / _#''', soitou sexa « A donne B en fin de mot palabra» (« # » indiqueindica lao limitelímite entre lesas motspalabras), ou enfinfinalmente
::'''A > B / #_[V ‑accent‑acento][C +fricativefricativa]''', c'est-à-direé dicir « A donne B en débutinicio de motpalabra devantante voyellevogal atoneátona suivie d'uneseguida consonnedunha fricativeconsoante fricativa».
 
:Exemple 2 : '''IE m > [[grec]] n / _#''' ([[neutralisation]] de ''*m'' au profit de /n/ en fin de mot).
:Exemple 3 Exemplo 2: '''IE m > [[langue satem|langues satemgrego]] s > šn / [r, u, k, i]_#''' ([[loi ruki|loineutralización]] ditede ''ruki*m'']] en /n/ en final de palabra).
 
:Exemple 4 : ''' [[langue germanique|germanique commun]] [f, þ, χ, χ<sup><small>w</small></sup>, s] > [ƀ, đ, ǥ, ǥ<sup><small>w</small></sup>, z] / [* -accent]_''' ([[loi de Verner]]).
:Exemplo 3: '''[[lingua satem|linguas satem]] s > š / [r, u, k, i]_''' ([[lei ruki|lei chamada ''ruki'']]).
 
:Exemplo 4: ''' [[lingua xermánica|xermánico común]] [f, þ, χ, χ<sup><small>w</small></sup>, s] > [ƀ, đ, ǥ, ǥ<sup><small>w</small></sup>, z] / [* -acento]_''' ([[lei de Verner]]).
 
:2. '''A, B > B (os fonemas A e B confúndense en B)'''
 
::Nalgunhas linguas, dous fonemas diferentes poden fundirse nun so dos dous: dise que «os fonemas A e B se confundiron en B». O caso é diferente cando varios fonemas se confunden nun único fonema novo.
 
:Exemplo 1: '''[[sánscrito|indoario]] [s, ś] > [[pâli|pāḷi]] s'''.
:Exemplo 2: '''IE [r, l] > indoario l'''.
:Exemplo 3: '''IE [k<sup><small>w</small></sup>, k] > [[lituano]] k''' ([[lei de redución das velares]]).
:Exemplo 4: '''[[grego antigo]] [ē, oi, ī, ĭ, ei, ü, ǖ, üi (η, οι, ι, ει, υ, υι)] > [[grego moderno]] ĭ''' ([[iotacismo]]).
 
:3. '''A, B > C (os fonemas A e B confúndense en C)'''
 
::Ao contrario do caso precedente, varios fonemas confúndense nun único fonema novo.
 
:Exemplo 1: '''[[latín|latín clásico]] [ē, ĭ, œ] > [[latín vulgar]] ẹ̆ (= [e])'''.
:Exemplo 2: '''[[latín]] [en, an] > [[francés antigo]] ã / _(C | #)''' ([[nasalización]] dos grupos /en/ e /an/ ante consoante ou en final de palabra).
:Exemplo 3: '''IE [sr, wr] > [[grego]] [r -voz] (ῥ) / #_''' ([[enmudecemento]] de ''*s'' e ''*w'' en inicio de palabra ante /r/ e [[enxordecemento]] deste último).
 
:4. '''A > Ø (o fonema A [[enmudecemento|desaparece]])'''
 
::Os casos de enmudecemento son moi frecuentes; consisten na desaparición dun fonema, condicionada ou non.
 
:Exemplo 1: '''IE p > [[irlandés antigo]] Ø'''.
 
:Exemplo 2: '''IE s, y, w > [[grego]] Ø / V_V'''.
 
:Exemplo 3: '''[[latín]] [V -acento, a] > [[francés antigo]] Ø / _#''' («a » por « agás /a/»; enmudecemento agás para ''a'' das vogais átonas latinas en francés).
 
:5. '''ø > A (aparece un fonema novo)'''
 
:: Son par exemplo [[anaptixe]]s e [[epéntese]]s, fonemas que permiten unha pronunciación máis doada nos grupos de consoantes.
:Exemplo 1: '''[[latín]] ø > [[francés antigo]] D / N_R''' (aparición dunha consoante oclusiva sonora epentética entre os grupos compostos dunha nasal seguida dunha líquida, /r/ ou /l/, sendo a consoante homorgánica á nasal inicial; así ''cámĕra'' dá en francés ''chambre'', que vén de ''cámra'' tras o enmudecemento de ''ĕ'' átono).
 
:Exemplo 2: '''[[latín]] ø > [[francés antigo]] ĭ / #_S(K | N)''' (aparición dunha vogal anaptítica en inicio de palabra, que evoluciona a continuación, ante gripes compostos dunha silbante /s/ seguida dunha oclusiva xorda /p, t, k/ ou dunha nasal /n, m/: ''scutu(m)'' dá ''écu'' en francés).
 
== Principais '''leis lingüísticas''' utilizadas en fonética histórica das linguas IE ==
:2. '''A, B > B (les phonèmes A et B sont confondus en B)'''
::Dans certaines langues, deux phonèmes différents peuvent se fondre en un seul des deux : on dit que « les phonèmes A et B ont été confondus en B ». Le cas est différent lorsque plusieurs phonèmes sont confondus en un seul nouveau phonème.
:Exemple 1 : '''[[sanskrit|indo-aryen]] [s, ś] > [[pâli|pāḷi]] s'''.
:Exemple 2 : '''IE [r, l] > indo-aryen l'''.
:Exemple 3 : '''IE [k<sup><small>w</small></sup>, k] > [[lituanien]] k''' ([[loi de réduction des vélaires]]).
:Exemple 4 : '''[[grec ancien]] [ē, oi, ī, ĭ, ei, ü, ǖ, üi (η, οι, ι, ει, υ, υι)] > [[grec moderne]] ĭ''' ([[iotacisme]]).
 
<small>Entre parénteses: área de extensión da lei.</small>
:3. '''A, B > C (les phonèmes A et B sont confondus en C)'''
# [[lei de redución das velares]] (IE);
::Contrairement au cas précédent, plusieurs phonèmes sont confondus en un seul nouveau phonème.
# [[lei das dentais en contacto]] (IE);
:Exemple 1 : '''[[latin|latin classique]] [ē, ĭ, œ] > [[langue romane#latin_vulgaire|latin vulgaire]] ẹ̆ (= [e])'''.
# [[Lei de Grimm]] ([[linguas xermánicas| xermánico común]] e [[armenio]]);
:Exemple 2 : '''[[latin]] [en, an] > [[ancien français ]] ã / _(C | #)''' ([[nasalisation]] des groupes /en/ et /an/ devant consonne ou en fin de mot).
# [[lei de Verner]] (xermánico común);
:Exemple 3 : '''IE [sr, wr] > [[grec]] [r -voix] (ῥ) / #_''' ([[amuïssement]] de ''*s'' et ''*w'' en début de mot devant /r/ et [[dévoisement]] de ce dernier).
# [[segunda mutación consonántica]] (alto alemán);
# [[lei de Bartholomae]] ([[linguas indoiranias| indoiranio]]);
# [[lei de Brugmann]] (indoiranio);
# [[lei de Caland-Wackernagel]] (IE);
# [[lei de Grassmann]] ([[grego]] e indoiranio);
# [[lei de Hirt]] ([[lingua balto-eslava|balto-eslavo]]);
# [[lei de Lachmann]] ([[latín]]);
# [[lei de Leskien]] (balto);
# [[lei de limitación]] (grego);
# [[lei de Lindeman]] (IE);
# [[lei de Meillet]] (balto-eslavo);
# [[lei de Osthoff]] (grego);
# [[lei ruki]] ([[lingua satem|linguas satem]]) ;
# [[lei de Saussure]] (balto);
# [[lei de Siebs]] (IE);
# [[lei de Siever]] (IE);
# [[lei de Rix]] (grego);
# [[lei de Winter-Kortlandt]] (balto-eslavo);
# [[lei de Bartsch]] ([[francés antigo]]).
 
== Artigos relacionados ==
:4. '''A > Ø (le phonème A s'[[amuïssement|amuït]])'''
::Les cas d'amuïssement sont très fréquents ; ils consistent en la disparition d'un phonème, qu'elle soit conditionnée ou non.
:Exemple 1 : '''IE p > [[vieil irlandais]] Ø'''.
:Exemple 2 : '''IE s, y, w > [[grec]] Ø / V_V'''.
:Exemple 3 : '''[[latin]] [V -accent, ¬a] > [[ancien français]] Ø / _#''' (« ¬a » pour « sauf /a/ » ; amuïssement sauf pour ''a'' des voyelles atones latines en français).
 
=== Artigos xerais ===
:5. '''ø > A (un nouveau phonème apparaît)'''
:: Ce sont par exemple des [[anaptyxe]]s et des [[épenthèse]], phonèmes permettant une prononciation plus aisée dans des groupes de consonnes.
:Exemple 1 : '''[[latin]] ø > [[ancien français]] D / N_R''' (apparition d'une consonne occlusive sonore épenthétique entre les groupes composés d'une nasale suivie d'une liquide, /r/ ou /l/, la consonne étant alors homorganique à la nasale initiale ; ainsi ''cámĕra'' donne ''chambre'', issu de ''cámra'' après l'amuïssement de ''ĕ'' atone).
:Exemple 2 : '''[[latin]] ø > [[ancien français]] ĭ / #_S(K | N)''' (apparition d'une voyelle anaptyxe en début de mot, laquelle évolue par la suite, devant des groupes composés d'une sifflante /s/ suivie d'une occlusive sourde /p, t, k/ ou d'une nasale /n, m/ : ''scutu(m)'' donne ''écu'' en français).
 
* [[tipos de modificacións fonéticas]];
==Principales '''lois linguistiques''' utilisées en phonétique historique des langues IE==
* [[lingüística comparada]];
<small>Entre parenthèses : aire d'extension de la loi.</small>
* [[fonética]];
# [[loi de réduction des vélaires]] (IE) ;
* [[fonoloxía]].
# [[loi des dentales en contact]] (IE) ;
# [[Loi de Grimm]] ([[langue germanique|germanique commun]] et [[arménien]]) ;
# [[loi de Verner]] (germanique commun) ;
# [[seconde mutation consonantique]] (haut allemand) ;
# [[loi de Bartholomae]] ([[langues indo-iraniennes|indo-iranien]]) ;
# [[loi de Brugmann]] (indo-iranien) ;
# [[loi de Caland-Wackernagel]] (IE) ;
# [[loi de Grassmann]] ([[grec]] et indo-iranien) ;
# [[loi de Hirt]] ([[langue balto-slave|balto-slave]]) ;
# [[loi de Lachmann]] ([[latin]]) ;
# [[loi de Leskien]] (balte) ;
# [[loi de limitation]] (grec) ;
# [[loi de Lindeman]] (IE) ;
# [[loi de Meillet]] (balto-slave) ;
# [[loi d'Osthoff]] (grec) ;
# [[loi ruki]] ([[langue satem|langues satem]]) ;
# [[loi de Saussure]] (balte) ;
# [[loi de Siebs]] (IE) ;
# [[loi de Siever]] (IE) ;
# [[loi de Rix]] (grec) ;
# [[loi de Winter-Kortlandt]] (balto-slave) ;
# [[loi de Bartsch]] ([[ancien français]]).
 
=== Artigos fortemente diacrónicos ===
==Articles connexes==
===Articles généraux===
* [[types de modifications phonétiques]] ;
* [[linguistique comparée]] ;
* [[phonétique]] ;
* [[phonologie]].
 
* [[chinés arcaico]];
===Articles fortement diachroniques===
* [[chinoislinguas archaïquerománicas]] ;
* [[languefrancés romaneantigo]] ;
* [[conxugacións do grego antigo]].
* [[ancien français]] ;
* [[conjugaisons du grec ancien]].