Wikipedia

Lingua aquitana: Diferenzas entre revisións

Explorar o historial de forma interactiva
← Edición máis vellaEdición máis nova →
Contido eliminado Contido engadido
VisualTexto wiki
Sen resumo de edición
Sen resumo de edición
Liña 1:
{{entradución}}
 
O '''aquitano''' era unha [[Linguas paleohispánicas|lingua prerromana]] que se falaba no suroeste da actual [[Francia]] e o extremo occidental dos [[Pirineos]], coñecida por unha serie de textos votivos e funerarios en latín que conteñen uns 400 nomes de persoa ([[antropónimo]]s) e 70 nomes de deuses ([[teónimo]]s).
 
== Historia ==
 
A orixe desta lingua é descoñecida. Se consideramos o aquitano como antepasado máis ou menos directo da [[euskera]] (ver punto 2), existen infinidade de hipóteses e teorías sobre a súa orixe. As máis interesantes son:
 
* O euskera é unha lingua traída por pobos que se asentaron na zona a finais do paleolítico superior. A teoría baséase na observación de [[Miguel de Unamuno]] de que “aitz”, “aitzur”, “aizkora” significan respectivamente 'rocha', 'sacho' y 'machada'. So pobos que non coñecen o metal usarían a mesma raíz para “pedra” e “machada”. Non hai que desbotar a posibilidade, con todo, de facer derivar "aizcora" do latín ''asciola'', de onde procede, por certo, a nosa palabra ''aixola''.
 
* O aquitano estaría relacionado coas linguas do [[Cáucaso]] (cuxa pertenza a unha única familia non está aínda demostrado). Segundo algúns autores, xunto co [[etrusco]] e outras linguas desaparecidas, formarían a familia [[dené-caucasiana]]. Algúns dos representantes modernos desta familia serían as [[Linguas caucásicas|linguas do Cáucaso]], as [[linguas dravídicas]] no sur da [[India]] e as [[na-dené]] en [[América do Norte]].
Liña 17 ⟶ 15:
Existen tamén indicios dunha relación moi antiga entre os aquitanos, os íberos e os pobos da [[cornixa cantábrica]], anterior ás invasións indoeuropeas celtas. Secuencias de letras como -sc- en etnónimos, sonorización da secuencia -nt- indoeuropea en -nd- e semellanzas entre teónimos lusitanos e aquitanos son algúns dos elementos que apoiarían esta afirmación.
 
Parece ser que a área da [[Aquitania]] e dos [[Pirineos]] foi fortemente romanizadoromanizada, co que a lingua non sobreviviu na maioría do territorio (hoxe dominado por linguas romances como o [[lingua gascona|gascón]], o [[lingua francesa|francés]] ou o [[catalán]]). Desde este punto de vista, o euskera falado en [[Francia]] (o [[País Basco]] francés) sería unha pervivencia da extensión orixinal da lingua en época romana.
 
 
Liña 77 ⟶ 75:
== Extensión xeográfica ==
 
Existen desde antiguoantigo indicios de lada relación entre elo sudoeste de Francia ye losos vascosbascos. Durante laa conquista romana de lada [[Galia]] por [[JulioXulio César]], se llamóchamouse [[Aquitania]] alo territorio entre elo [[Garona]] ye losos [[Pirineos]]. Habitado por un pueblopobo de jinetesxinetes, elo propio César losdi diceque son distintos en usos, costumbrescostumes ye lengua delingua losdos celtas de Galia. EnNa laIdade edad mediaMedia, este mismomesmo territorio se llamóchamouse [[Gascuña]], nombrenome derivado de [[Vasconia]].
 
Existen indicios para pensar que laa lengualingua aquitana tambiéntamén se hablabafalaba en losnos Pirineos, haciacara elo esteleste por lopolo menos hastaata elo [[ValleVal de Arán]]. LoIndícano indican nombresnomes de lugares terminadosrematados en -os, -osse, -ons, -ost ye -oz, considerados de origenorixe aquitanoaquitana.
 
AlAo sur de losdos Pirineos, laa situación se complicacomplícase. [[CarístiosCaristios]], [[várdulosVárdulos]] ye [[autrigonesAutrigóns]], que ocupaban laa mayormaior parte de lodo que esé elo moderno [[País VascoEuskadi]], son generalmentexeralmente considerados como [[indoeuropeo]]s ye parientesparentes de losdos [[cántabros]]. De laDa zona de [[Guipúzcoa]] tancase apenasnon existen textos de época romana oou posteriores, hastaata laa edadIdade mediaMedia. EstoIsto por unaunha partebanda impide saber qué lengualingua se hablabafalaba en lana zona en esanesa época, pero por otraoutra podríapodería explicar laa pervivencia deldo vascuenceeuskera en elno territorio por elpolo aparente desinterésdesinterese de losdos romanos por lapola zona.
 
LosOs [[vasconesvascóns]], que ocupaban loo que esé laa moderna [[Navarra]], son generalmentexeralmente considerados como vascosbascos, aunqueaínda laque a principal evidencia está enno el nombrenome. En 1960 seatopouse encontró unaunha [[estela]] con nombresnomes aquitanos en [[Lerga]], loo que puedepode reforzar laa idea de que vasconesvascóns ye aquitanos estaban emparentados.
 
AlgunosAlgúns autores colocan laa fronterafronteira lingüística tan alao sur como [[Calahorra]] ye otrosoutros colocan en territorio aragonés hablantesfalantes de aquitano. NombresNomes de lugares terminadosrematados en -ués/-ós han sidoson considerados provenientesprovintes deldo vascoeuskera (h)otz (frío). EstoIsto demostraría laa existencia de aquitanos oou vascosbascos en lana zona norte de lada provincia de Huesca. LosOs romanos inclusomesmo mencionan nombrana la ciudadcidade de Iliberris (moderna [[Elvira]], en [[Granada (España)|Granada]]), nombrenome con interpretación vascabasca evidente: *ili < hiri (ciudadcidade) + berri (nuevonovo). Esta ecuación ten sido utilizada como proba da relación entre o euskera e o [[lingua ibérica|íbero]], base do basco-iberismo de Humboldt e outros autores. Hoxe en día pénsase que a ecuación iri do euskera - Ili / Ilti do íbero é produto dun préstamo íbero no euskera.
 
Todos estosestes datos deben tomarse con precaución, lasas fronterasfronteiras lingüísticas en unnun territorio nonon teñen tienenpor porqueque serseren claras, ninin laa lengualingua habladafalada única. En principio, alao sur de losdos Pirineos, nonon existen pruebasprobas contundentes de lada existencia de undun grupo importante de hablantesfalantes de aquitano fuera defóra lasdas zonas mencionadas deldo norte de Guipúzcoa ye norte ye centro de Navarra.
 
Esta idea está reforzada porpola la escasezescaseza de nombresnomes geográficosxeográficos antiguosantigos que atestigüentestemuñen esta presencia. TambiénTamén porpolos los descubrimientosdescubrimentos de [[Luigi Luca Cavalli-Sforza]] que dan unaunha fronterafronteira genéticaxenética bastante abrupta para losos vascosbascos haciacara elao sur, pero difusa haciacara elao norte, loo que podríapodería indicar un desplazamientodesprazamento haciacara elao sur de lada poblaciónpoboación.
 
== Véxase tamén ==
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/wiki/Lingua_aquitana»