Tutankhamon: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
O contido da páxina foi substituído por 'sjgdsfghsdfghuhvguvhguhgvuvhmhlmdg fhlmdfghnhnhngdfghfdggvhhimgvbimhggvhodivghivghoivghhimvbvhimvgvgidsfghoigdfshoifdsghifvhdsfghvhfsgmuhmfsgohscfghfmsuhh...'
Xosé (conversa | contribucións)
m Desfíxose a edición de 190.31.236.210 (disc.), cambiado á última versión feita por Lansbricae
Liña 1:
{{atención|Revisar transcricións e erros, debido á tradución}}
sjgdsfghsdfghuhvguvhguhgvuvhmhlmdg fhlmdfghnhnhngdfghfdggvhhimgvbimhggvhodivghivghoivghhimvbvhimvgvgidsfghoigdfshoifdsghifvhdsfghvhfsgmuhmfsgohscfghfmsuhhhm
[[Imaxe:Tutanchamun Maske.jpg|thumb|200px|Máscara de Tutankhamón no [[Museo Exipcio do Cairo]]]]
'''Nebjeperura Tutanjamón''',<ref>'''Nebjeperura Tutanjamón''' é a transcrición ao castelán dos [[xeroglífico]]s dos nomes de trono e nacemento do faraón, segundo as convencións académicas.</ref> máis coñecido como '''Tutankhamon''', ou '''Tutankamón''',<ref>Tamén copiado doutros idiomas como ''Tutankhamun'' (inglés), ''Tutankhamon'' (francés), ou ''Tutanchamun'' (alemán).<br>
 
Outras grafías do seu nome: Bibhurria, Heqaiunushema, Kanakhtutmesut, Kheperunebre, Nebkheperure, Nebkheprura, Nebkheprure, Nibkhururia, Pifururiya, Touatankhamanou, Tutankhaton, Tutankhuaten, Tutenchamun, Uerakhamon, Utkheskhauitefre.</ref>
«imaxe viva de [[Amón]]», foi un [[faraón]] pertencente á [[dinastía XVIII de Exipto]] que reinou de c. 1336/5 a 1327/5 adC.<ref>Cronoloxía segundo von Beckerath, Grimal, Shaw, e Málek.</ref>
 
== Nomes do faraón ==
[[Imaxe:Howard carter.jpg|thumb|right|Howard Carter descubridor da tumba de Tutankhamon]]
Ao nacer, c. 1345 adC, asignóuselle o nome de '''Tut-anj-Atón''', que posteriormente cambiou a '''Tut-Anj-Amón''', cando foi proscrito o culto ao deus [[Atón]] en beneficio do deus [[Amón]].
 
Baixo a ideoloxía do [[Atonismo]]: [[nome de nacemento]], '''Tut-anj-Atón Heka-hiunu-shema''' «imaxe vivente de Atón, gobernante de [[Heliópolis]]» ou «o que vive en Atón, gobernante de Heliópolis». O trono chapado en ouro, descuberto por [[Howard Carter]] na tumba [[KV62]], contén no seu respaldo o [[cartucho exipcio|cartucho]] co nome orixinal na forma do período do Atonismo.
 
Baixo a ideoloxía [[Amón|Amoniana]] de [[Tebas, Exipto|Tebas]]: nome de nacemento, ''Tut-[[anj]]-[[Amón | Amón]]'' «o que vive en Amón» ou «imaxe vivente de Amón»; [[nome de Trono]], ''Neb-[[Jepri|Jeperu]]-[[Ra (mitoloxía)|Ra]]'' «o Señor das manifestacións é Ra».
 
Nos [[epítome]]s de [[Manetón]] chámano '''Ratotis''', '''Intres''' e '''Atoris'''<ref>Nome do faraón nos epítomes de Manetón:
:Ratotis ([[Flavio Josefo]], Contra Apión)
:Ratotis (Flavio Josefo, de Teófilo)
:Intres ([[Xulio Africano]], versión de [[Sincelo]])
:Atoris ([[Eusebio de Cesarea]])
</ref>.
 
== Biografía ==
===Proxenitores===
[[Imaxe:GD-EG-Caire-Musée159.JPG|right|thumb|200px|Trono de "Tutankhatón" no [[Museo Exipcio do Cairo]]. Presidindo a escena o deus [[Atón]]]]
As súas orixes son incertas. Segundo varios [[exiptólogo]]s sería fillo de [[Akhenatón]] e dunha das súas esposas menores, a raíña [[Kiya]]; outros o consideran fillo de [[Amenhotep III]] e a súa propia filla, a princesa [[Sitamón]]. Esta afirmación baséase no feito de que Tutankhamón sempre se autotitulóu "fillo de Amenhotep III" e a que na súa tumba atopásese unha cadeira de brazos, ou trono, en cuxo respaldo está representada ''Sitamón'', e un látigo pertencente ao príncipe [[Thutmose]]. Tamén había un mechón de cabelo da raíña [[Tiy]], a súa suposta avoa segundo as dúas teorías (por ser nai de Ajenatón e de Sitamón), e unha figura de Amenhotep III. Con todo non había ningún utensilio de Ajenatón ou dalgunha das súas esposas. En cambio achouse a tapa dunha caixa que representa á princesa ''Neferneferura'', filla de Ajenatón e de Nefertiti e xa que logo irmá da súa esposa.
 
A este aluvión de datos engádese o achado da momia, na chamada tomba [[KV55]], dun home de idade madura que moitos ven como os restos do propio Akhenatón, ou ben de Semenejkara (se é que este chegou a existir e non foi Nefertiti "disfrazada"). O certo é que o parecido entre a momia da Tumba KV55 e a de Tutankhamón é notable, e coinciden no grupo sanguíneo. Isto indica que o máis seguro é que o noso rei-neno:
 
# Foi o fillo nacido de Akhenatón e Kiya (a hipótese máis seguida na actualidade).
# Foi irmán de Semenejkara, o que deixaría aberta a vía de que ambos os príncipes fosen fillos nacidos de Amenhotep III e Sitamón.
 
===Reinado===
 
Casou con [[Anjesenpaatón]], filla de [[Ajenatón]] e a súa gran esposa real [[Nefertiti]], sendo coroado faraón á morte do escuro correxente de Ajenatón, [[Anjjeperura-Semenejkara]].
 
Coroado faraón, abandona o culto a [[Atón]], que a partir de entón é considerado [[herexía]] e reconcíliase cos sacerdotes de [[Amón]], cambiando o seu nome polo de '''Tutanjamón''', restituíndo así o culto tradicional politeísta e devolvéndolles o poder perdido. Tamén retornou a capitalidade do imperio á cidade de [[Tebas (Exipto)|Tebas]].
 
O seu papel resultou ser moito máis importante do que nun principio pareceu, e foi un gran construtor que se encargou de reparar os danos cometidos por Ajenatón sobre os templos exipcios. Así, non cabe sorprenderse ante o feito de que a maioría dos rostros das estatuas de Amón desta época sexan os do propio Tutankhamón.
 
=== A súa morte ===
Morreu c. 1327 adC, aos 19 anos de idade, tras reinar nove anos no [[Antigo Exipto]]. A súa tumba, KV62, foi atopada no [[Val dos Reis]] en [[1922]] polo británico [[Howard Carter]], constituíndo un dos descubrimentos arqueolóxicos con máis publicidade da historia da [[exiptoloxía]] debido ao gran número e bo estado dos obxectos funerarios atopados.
[[Imaxe:Egypt.KV62.01.jpg|right|thumb|300px|Tomba de Tutankhamón, KV62, achada en 1922, no Val dos Reyes, fronte a Tebas, Exipto.]]
Moito se escribiu sobre este tema e rumores de todo tipo xurdiron acerca dun posible asasinato deste rei-neno. A principal "proba" consistía nun golpe na cabeza que presentaba a momia e a súa mocidade, xa que en 1968, durante unha exploración da momia, mediante raios X, atopouse unha fractura.
 
Un dos principais sospeitosos sería o seu conselleiro, o pai de Nefertiti, [[Jeperjeperura Ay]], que subiu ao trono logo da súa morte e casou coa súa viúva, a raíña [[Anjesenpaatón|Anjesenamón]], gobernando durante catro anos. Outro sospeitoso era o xeneral [[Horemheb]], a persoa máis adecuada para suceder ao mozo Tutankhamón, que despois se convertería en faraón en [[-1345 | 1345 adC]], á morte de Jeperjeperura Ay, destruíndo os monumentos dos seus dous predecesores.
 
Outros estudos conxeturaban que recibiu un golpe post-mortem, que nin sequera foi na cabeza, senón na columna, e xa que logo, se verdadeiramente foi certo o asasinato do novo rei, polo menos non acaeceu por morte violenta. O radiólogo exipcio Ashraf Selim suxeriu que os fragmentos de óso puideron desprenderse cando en 1922 o equipo de Howard Carter retirou a máscara de ouro do rostro da momia.
 
Unha análise, mediante [[TAC|escáner]], coordinado por Ashraf Selim confirma que Tutankhamón sufriu unha complexa fractura no fémur esquerdo. Frank Rühli do Instituto Anatómico da Universidade de Zúric comentou: «A ferida desgarró probablemente unha importante arteria e estaba aberta... unha ferida común entre os xinetes... puido morrer nun lapso de poucos días por unha [[septicemia]]»<ref>[http://www.lacapital.com.ar/2006/11/29/xeral/noticia_346725.shtml Cren que Tutankamón morreu ao caer dun cabalo]</ref>
 
Outras teorías suxiren que o rei Tutankhamón foi o causante de transmitir as súas deformidades físicas aos seus fillos, pois na súa tumba atopouse un feto cun defecto na columna.
 
== Cronoloxía ==
[[Imaxe:Tutankhamun oriental institute Chicago.jpg|thumb|200px|Estatua de Tutankhamón, no ''Oriental Institute'', Chicago, EEUU]]
O que se pode tomar con relativa certeza é a idade aproximada da morte de Tut-anj-atón (posteriormente cambiado baixo a ideoloxía tebana a Tutanjamón Hekaiunushema), dándose un intervalo que vai desde os 17 aos 19 anos de idade no momento de atopar a morte. Estas evidencias proveñen da momia, máis precisamente do desenvolvemento óseo do esqueleto do rei-neno. Agora ben, a esa mesma idade, procreouno [[Amenhotep III]], ou o seu fillo [[Amenhotep IV]] ([[Ajenatón]] ou "O faraón herexe"). E aquí é onde se empeza a complicarse o tema dos lapsos de tempo. Se se considera que o reinado do herexe tivo un lapso de duración duns 17 anos, é menos probable a posibilidade de ser irmán do herexe no canto de ser un fillo (ou sexa fillo de [[Amenhotep III]] directamente).
 
A hipótese máis consistente é que Tutanjamón sexa vástago de [[Ajenatón]] e dunha segunda esposa do harén real, [[Kiya]], quen é a única persoa do harén real mencionada aparte da gran esposa real [[Nefertiti]]; fóra destas dúas, ningunha outra integrante do harén pasou á posteridade por mención nalgún ronsel, monumento, papiro ou o que sexa, e o máis elocuente da mención de [[Kiya]] é "a miña amada esposa real Kiya". Esta importancia dentro da corte real, debe ser por dar un vástago home ao rei como sucesor (recórdese que [[Nefertiti]] unicamente proveuno de mulleres, como os murales das tumbas de Tell o-[[Amarna]] ([[Ajetatón]]) pintan moi ben), e tamén xustificaría o casamento dun fillo de [[Kiya]] cunha filla de [[Nefertiti]], reforzando o seu carácter de realeza.
 
=== Determinación do período de reinado ===
Téñense referencias de datas en varios ronseis, non só en Ajetatón (actual [[Tell o-Amarna]]), senón en inscricións dos primeiros anos de reinado do "faraón herexe"; concretamente nos restos de bloques pétreos achados nos tempos de [[Karnak]], en Tebas (''Uaset'' en exipcio), onde as diferenzas de datas dan un período de reinado duns 17 anos; o que realmente non pode saberse na actualidade é cando finalizou a existencia de Ajenatón.
 
Ademais, Amenhotep III, que tivo un reinado bastante longo, era de considerable idade no momento de ser concibido o rei-neno. A pesar disto, queda unha incógnita de difícil solución e é esta: un costume de finais da dinastía XVIII, que continuaría na dinastía XIX, era o concepto de correxencia, onde o faraón adulto delegaba algunhas facultades nun correxente, o seu sucesor ao trono. É dicir, que había un período de reinado onde existía unha dualidade na coroa, e precisamente a dificultade está en establecer cal é a data de comezo de reinado (obviamente tomando como referencia vestixios tales como inscricións en ronseis, textos en [[papiro]]s, etc.) É un tema que aínda suscita acaloradas discusións.
 
== A maldición de Tutankhamon ==
O feito de que varios exploradores que participaron no descubrimento da tumba de Tutankhamon morreron pouco despois, algúns en circunstancias estrañas, deu pé a moitas historias fantásticas e lendas.
 
A ciencia ten varias hipóteses, normalmente aceptadas; unha é que no aire viciado da tumba de Tutankhamon habería virus, conservados durante varios milenios, que aínda foron capaces de infectar a varios destes exploradores ao inhalar o aire viciado.
 
O descubridor da tumba, Howard Carter, morreu por causas naturais moitos anos despois.
 
==Titulatura==
===Primeiro nome de nacemento===
Baixo influencia da teoloxía de [[Amarna]]
 
<hiero>-i-t:n:N5-t-G43-t:.-S34-n:Aa1-</hiero>
tut ˁnḫ itn (Tutanjatón) <br> '''Imaxe vivente de [[Atón]]'''
===Troco de titulatura===
<hiero>-E2:D40-t-G43-t:.-F31-s-t-G43-Z3-</hiero> k3 nḫt tut msut (Kanaj Tutmesut) <br> '''Toro potente, nacido perfecto'''
<hiero>-nfr-O4:p-G43-M40-Z2ss-s-W11:r-V28-D36:N17:N17-N21:N21-</hiero> nfr hpu sgrḥ t3uy (Neferhepusegeregtauy) <br> '''Quen con perfecta xustiza pacifica as Duas Terras'''
 
<hiero>-U39-N28:Z2s:O34-R4:t*p-R8A-</hiero> uṯs ḫˁu s ḥtp nṯru (Udyesjau sehotepnecheru) <br> '''Aquél que leva as coroas, quen alegra a os deuses'''
 
<hiero>-N5-L1-Z3-nb-</hiero> nb ḫpru rˁ (Nebjeperura) <br> '''O Señor das manifestacions é [[Ra (mitoloxía)|Ra]]'''
 
<hiero>-i-mn:n-t-G43-t:.-S34-</hiero> tut ˁnḫ imn (Tutanjamón) <br> '''Imaxen vivente de [[Amón]]'''
 
<hiero>-i-mn:n-t-G43-t:.-S34-S38-O28-M26-</hiero> tut ˁnḫ imn ḥq3 iunu šmˁ (Tutanjamón Heqaiunushema) <br> '''Imaxen vivente de Amón, gobernante de [[Heliópolis]]''' <br> ([[Museo Exipcio do Cairo]])
 
== Notas ==
{{listaref}}
 
== Bibliografía ==
Para ter un panorama completo e en profundidade deste período da historia, referirse a:
 
* Cyril Aldred: este exiptólogo é un dos mellores investigadores do período de Amarna; expóñendoo de forma concisa e completa no seu libro: ''Akhenaton, King of Egypt'', editado en inglés e francés.
* Barry Kemp: este exiptólogo realizou escavacións no xacemento de Amarna, e ten varios libros editados en castelán, destacando: ''El atiguo Egipto'', editado por ''Crítica'' en 2001.
 
==Véxase tamén==
 
*[[Ajenatón]]
*[[Kiya]]
*[[As Raiñas de Amarna]]
*[[Maldición de Tutankhamon]]
 
==Enlaces externos==
{{commons|Tutankhamun}}
* [http://www.egiptologia.com/content/view/529/105/ Tutankhamon, un reinado corto, unha historia eterna]
* [http://www.egiptologia.com/content/view/530/105/ A volta a vida de Tutankhamon]
* [http://www.egiptologia.com/content/view/528/105/ A natureza relixiosa e química das libacions derramadas sobre a momia de Tutankhamon ]
*[http://www.egiptomania.com/piramides/maldicion.htm A Maldición de Tutankhamon]
 
 
{| {{Táboabonita}} border=1 align="center" width=95%
| width="35%" align="center" | '''Predecesor:''' <br />[[Semenejkara]]
| width="30%" align="center" | '''[[Faraón]]''' <br />''[[Dinastía XVIII]]''
| width="35%" align="center" | '''Sucesor:''' <br />[[Ay]]
|}
 
 
[[Categoría:Antigo Exipto]]
[[Categoría:Faraóns]]
[[Categoría:Dinastía XVIII]]
 
[[ar:توت عنخ أمون]]
[[bg:Тутанкамон]]
[[bs:Tutankhamon]]
[[ca:Tutankamon]]
[[cs:Tutanchamon]]
[[cy:Tutankhamun]]
[[da:Tut Ankh Amon]]
[[de:Tutanchamun]]
[[en:Tutankhamun]]
[[eo:Tutanĥamono]]
[[es:Tutankamon]]
[[et:Tutanhamon]]
[[eu:Tutankamon]]
[[fa:توت‌انخ‌آمون]]
[[fi:Tutankhamon]]
[[fr:Toutânkhamon]]
[[ga:Tútanchamún]]
[[he:תות ענח' אמון]]
[[hi:तुथंखमुन]]
[[hr:Tutankhamon]]
[[hu:Tutanhamon]]
[[id:Tutankhamun]]
[[it:Tutankhamon]]
[[ja:ツタンカーメン]]
[[ka:ტუტანხამონი]]
[[lt:Tutanchamonas]]
[[ms:Tutankhamun]]
[[nl:Toetanchamon]]
[[no:Tutankhamon]]
[[pl:Tutanchamon]]
[[pt:Tutankhamon]]
[[ro:Tutankhamon]]
[[ru:Тутанхамон]]
[[sh:Tutankhamon]]
[[simple:Tutankhamun]]
[[sk:Tutanchamón]]
[[sl:Tutankamon]]
[[sr:Тутанкамон]]
[[sv:Tutankhamun]]
[[th:ฟาโรห์ตุตันคามุน]]
[[tr:Tutankhamun]]
[[vi:Tutankhamun]]
[[zh:图坦卡蒙]]