|
== Antecedentes ==
[[Ficheiro:Isabel II, niña.jpg|miniatura|163x163px|Isabel II]]
Durante o reinado de [[Isabel II de España|Isabel II]], período de configuración do estado liberal español, enfrontáronse dous modelos políticos diferentes. O do xuntismo progresista, máis democrático e descentralizado; e o do liberalismo moderado, conservador e marcadamente centralista. Coa derrota e exilio de [[Baldomero Espartero]] no [[1843]], e a chegada aoo poder dos conservadores do xeneral Narváez, iniciáronse unha serie de reformas de carácter autoritario. Estas medidas provocaron múltiples tentativas para derribar o goberno por parte do partido progresista, que contaba cunha enorme influencia entre os militares. Ao descontento deste sector social sumábasellesumábase en Galicia o dos [[Provincialismo galego|provincialistas]], que reclamaban a recuperación da unidade territorial galega, desfeita na [[División territorial de España en 1833|reforma administrativa]] de [[1833]], e maiores cotas de soberanía.<ref name=":0">[https://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1336437&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=139# Tettamancy Gastón (1908). p.133]</ref>
[[Ficheiro:Juana María de Vega, en La Ilustración de Madrid.jpg|esquerda|miniatura|141x141px|Juana de Vega]]
AEsta confluencia de intereses creou un ambiente propicio para a revolta, axiña organizada polas distintas xuntas progresistas presentes en vilas e cidades. A principal delas radicaba na [[A Coruña|Coruña]], presidida polo ex-alcalde [[Vicente Alsina Selisis|Vicente Alsina]], e conspiraba case abertamente desde a casa de [[Juana de Vega]], viúva do militarheroe da [[Primeira guerra carlista|guerra carlista]] [[Francisco Espoz y Mina]]. Ao faladoiro da condesa acudían significados simpatizantes da rebelión, oficiais do exército, e os cónsules de Inglaterra e Francia. Coa mediación destes diplomáticos coordinábase o alzamento cos numerosos exiliados do bandoperíodo progresista''esparterista''.
O científico e militar [[Gerónimo Piñeiro de las Casas|Gerónimo Piñeiro]]<ref>{{Cita web|título=Gerónimo Piñeiro|url=http://consellodacultura.gal/album-de-galicia/detalle.php?persoa=3098|páxina-web=Álbum de Galicia|data-acceso=2021-12-15|nome=|apelidos=Consello da Cultura}}</ref> facía de correo entre as diferentes xuntas, que a comezos de 1846, contaban xa co compromiso da maior parte das forzas militares presentes no país. A principal unidade na conxura era o rexemento de [[infantaría]] de Zamora, que posuía 2200 soldados acantonados na Coruña. Tamén estaban comprometidos co pronunciamento a maior parte dos batallóns provinciais, duns 150 soldados cada un, espallados polo territorio galego: o provincial de Gijón en Lugo; o de Zamora en Santiago; o de Oviedo en Vigo; o de Guadalajara en Ourense; e o de Segovia en Pontevedra.<ref>{{Cita libro|título=El levantamiento de 1846 y el nacimiento del galleguismo|apelidos=Barreiro Fernández|nome=Xosé Ramón|editorial=Pico Sacro|ano=1977|páxina=104}}</ref>
A preocupación do goberno madrileño polos, cada vez máis evidentes, preparativos para a rebelión levouno a tomar dúas medidas de urxencia: a substitución do capitán xeneral de Galicia [[Francisco Puig Samper]], sospeitoso de complicidade cos conspiradores, polo xeneral [[Juan de Villalonga]]<ref>{{Cita web|título=Juan de Villalonga y Escalada|url=https://dbe.rah.es/biografias/5661/juan-de-villalonga-y-escalada|páxina-web=Real Academia de la Historia|data-acceso=2021-12-15|lingua=es}}</ref> do capitán xeneral de Galicia [[Francisco Puig Samper]], sospeitoso de complicidade cos conspiradores; e o traslado a [[Castela]] do rexemento de Zamora. Malia que a idea inicial era que o pronunciamento principiase na Coruña, sede do goberno e lugar onde se contaba cos maiores apoios, a subtracción da principal forza militar dos sublevados obrigounos a precipitaren as accións, producíndose o alzamento o día 2 de abril de 1846 en Lugo.
== O levantamento ==
[[Ficheiro:Miguel Solís Cuetos.jpg|miniatura|Miguel Solís|borda|147x147px]]
* '''Lugo''': O [[comandante]] [[Miguel Solís|Miguel Solís Cuetos]], pertencente aoo estado maior da capitanía xeral de Galicia, abandona aA Coruña cunha licenza por enfermidade e diríxese a Lugo. Vai acompañado polo tenente Feliciano Cubas quen, valéndose da súa posición, se apoderara previamente dos fondos do rexemento de Zamora (43.613 [[Real español|reais]]).<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1336437&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=40 Tettamancy Gastón (1908). p.34]</ref> As cinco da tarde Solís ponseasume aoo mando do 2º batallón do rexemento, que ía de camiño cara o seu novo destino en [[Valladolid]], [[Pronunciamento|pronunciándose]] na [[Praza Maior de Lugo|praza maior]]. SúmanseSúmase deseguida ao alzamento as forzas doo batallón provincial de Gijón e os [[Corpo de carabineiros|carabineiros]] presentes na cidade. Desármase á [[Garda Civil]], que non apoia o alzamento, e efectúanse as primeiras detencións. [[Manuel Becerra Bermúdez]], é designadonomeado [[alcalde]] e presidente da ''xunta de armamento,'' e toma inmediatamente as primeiras disposicións., Entreunha elasdelas é a organización dun batallón de voluntarios: ''Voluntarios patriotas de Lugo. 1º de Galicia''. Miguel Solís asumefaise acargo da comandancia militar da provincia luguesa e publica unha proclama co anuncio do pronunciamento e os seus obxectivos.<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1336437&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=19 Tettamancy Gastón (1908). pp.15-24]</ref>
==== 3 de abril. ====
[[Ficheiro:1880-04-08, La Ilustración Española y Americana, Juan de Villalonga y Escalada.jpg|miniatura|158x158px|Juan de Villalonga]]
* '''A Coruña''': As primeiras novas da revolta espállanse por Galicia. É o sinal para o paso á acción das restantes xuntas progresistas. Os máximos delegados do goberno na Coruña: o capitán xeneral Villalonga e o comandante militar [[José Martínez Tenaquero]], antigo [[Carlismo|carlista]] acollido ao [[Convenio de Bergara|convenio de Vergara]], son alertados e inician as accións para tentar frear o golpe. O xeneral [[José MacCrohon y Blake|MacCrohon]], comandante do rexemento de Zamora, encerra nos cuarteis aosos dous batallóns restantes da súa unidade e reúne áa oficialidade no [[xardín de San Carlos]]. Alí procede ao arresto dos oficiais sospeitosos de simpatizar cos sublevados. O destituído xeneral Puig Samper, que abandonara a Coruña camiño de Madrid, decide regresar ao terenter coñecemento dos sucesos.<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/pt/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1159817&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=42 Juan do Porto (1846). pp.46-50]</ref>
==== 4 de abril. ====
* '''Lugo:''' A xunta da cidade actúa con resolución: cesa e substitúe funcionarios de tendencia conservadora, suprime a deputación, o consello provincial e a policía. O comandante Solís parte cara a Santiago co 2º batallón do rexemento de Zamora, o batallón provincial de Gijón e o batallón de voluntarios. A cidade queda custodiada por 600 homes armados.<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/pt/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1159817&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=55 Juan do Porto (1846). p.59]</ref>
* '''A Coruña:''' O xeneral Villalonga emite un bando no que declara forafóra da lei aosos sublevados e o estado de sitio nas catro provincias galegas. Comeza a tomar disposicións para evitar que a cidade, peza clave do alzamento, se sume aos rebeldes. A primeira medida é sacar da Coruña as tropas do perigoso rexemento de Zamora. Coloca no seu mando o tenente xeneral Puig Samper e envíao contraa Lugo, paracontra bater ásas tropas de Solís. A columna sae ese mesmo día facendo noite no [[O Burgo, Culleredo|Burgo]].
* '''Santiago:''' Pronúncianse de madrugada o batallón provincial de Zamora e o escuadrón de cabalaría de Villaviciosa. É constituída unha xunta provincial, presidida polo avogado [[Pío Rodríguez Terrazo|Pío Rodriguez Terrazo]], con [[Antonio Romero Ortiz]] como secretario, que. publicaPublícase unha proclama anunciando o levantamento de toda Galicia., Prodúcensefanse diversas detencións e son suprimidas a policía e a garda civil. A xunta esixe a todos os funcionarios a súa adhesión ao pronunciamento, requisa armas e convoca áa [[Milicia Nacional|milicia]] para a súa reorganización.<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/pt/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1159817&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=38 Juan do Porto (1846). p.38]</ref><ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1336437&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=54 Tettamancy Gastón (1908). pp.48-53]</ref>
==== 5 de abril. ====
[[Ficheiro:Pío Rodríguez Terrazo.jpg|miniatura|Pío Rodríguez Terrazo.|147x147px]]
* '''A Coruña:''' Villalonga entrevístase cos oficiais do batallón de artillería da praza asegurándose daa súa fidelidade. Son estes, xunto a garda civil e carabineiros, os únicos soldados cos que conta. Constitúe, con militares e civís de tendencia conservadora, unha ''xunta de seguridade e defensa'' que comeza a efectuar detencións. Procede a fecharse dentro das murallas da cidade, fortifica posicións, asegura as pontes levadizas, coloca artillería en lugares estratéxicos, e prepárase para deter un alzamento que considera inminente.<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/pt/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1159817&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=46 Juan do Porto (1846). pp.50-52]</ref><ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1336437&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=43 Tettamancy Gastón (1908). pp.37-41]</ref>
* '''Santiago:''' Toma posesión o novo concello. A xunta, reunida no [[Colexio de Fonseca]], publica un bando chamando as armas aos universitarios, nunha reedición do [[Batallón Literario]]. Co apoio da [[Academia Literaria de Santiago]] organízase un mitin na universidade no que os estudantes se alistan en masa. A falta de armamento fai que só sexa posíbel aceptar trescentos. Asígnanselles oficiais e comezan unha instrución militar básica.<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1336437&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=62 Tettamancy Gastón (1908). pp.56-58]</ref>
* '''Columna de Puig Samper:''' Con enormes dificultades debido á climatoloxía invernal e o estado dos camiños a columna de Samper chega as 12 do mediodía a [[Leira, Ordes|Leira (Ordes)]], a 30 km de Santiago.<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1336437&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=71 Tettamancy Gastón (1908). p.65]</ref>
* '''Santiago:''' Inquietude na cidade polas noticias da proximidade da columna de Samper e a falta de noticias dosobre estado daa revolta noutras cidades. A xurisdición da xunta só acada o radio inmediato á cidade e a gardasúas civilcomunicacións adícaseson ainterceptadas interceptarpola asgarda súas comunicaciónscivil.<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1336437&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=74 Tettamancy Gastón (1908). pp.68-69]</ref> As 16 horas chega aos arredores de Compostela, despois dunha marcha de 100 quilómetros, a columna de Solís,que. éÉ recibida con euforia. Concédeselles aos soldados unha licenza de 24 horas,. mentresOs aoficiais xuntason agasallaagasallados aospola oficiaisxunta.<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1336437&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=78 Tettamancy Gastón (1908). pp.72-73]</ref>
* '''Madrid:''' Os xornais madrileños ''El Heraldo'' e ''El Imparcial'' dan as primeiras noticias do acontecido en Galicia.<ref>Barreiro Fernández (1977). p.128</ref>
==== 8 de abril. ====
[[Ficheiro:José de MacCrohon.jpg|miniatura|110x110px|José MacCrohon]]
* '''Encontro de Sigüeiro:''' O comandante Solís ordena, as dez da mañá, a marcha contra os dous batallóns do rexemento de Zamora, confiado en que estes pasarán ao seu bando sen combater. As súas tropas, engrosadas polos universitarios e o batallón provincial de Zamora alzados en Santiago, duplican amplamente os números da columna do xeneral Samper. O encontro prodúcese cara o mediodía en [[Sigüeiro, Oroso, Oroso|Sigüeiro]]. Despregados os exércitos contendentes, Solís ordena avanzar cos seus soldados lanzando vivas mentres dúas bandas de música tocan o [[himno de Riego]]. Para facerlles fronte, o xeneral MacCrohon adiántase co 1º batallón do rexemento de Zamora. Os sublevados continúan adiantando impasíbeis, sen amagar coa defensa e mantendo os seus fusís no ombro. Os Ambos bandoscontendentes chegan a unha distancia de seis pasos, cos soldados saudándose e confraternizando, as forzas de Samper dan mostras evidentes de quereren pasar ao bando contrario. MacCrohon bérralles aos rebeldes para que volvan á disciplina, curto de vista e fora de si chega a confundir as liñas, meténdose entre os soldados inimigos. Durante a confusión o 1º batallón é rodeado totalmente, ficando separado e inutilizado para o combate. Puig Samper, desde a retagarda, dando por perdida a súa columna envía unha mensaxe a Solís pedindo que non se abra fogo. Recibe como resposta que non haberá retirada até que as súas forzas se sumen ao pronunciamento. Samper solicita 24 horas de tregua para meditar o ofrecemento. Solís, inexplicabelmente, concédelle 48 e permite ao 1º batallón do Zamora abandonar o campo.<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1336437&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=79 Tettamancy Gastón (1908). pp.73-78]</ref> As cinco da tarde, regresados Solís e os seus homes a Compostela, o presidente da xunta Pio Rodríguez Terrazo, perplexo diante da actuación do comandante militar, maniféstalle: "Solís, isto perdeunos para sempre".<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/pt/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1159817&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=57 Juan do Porto (1846). pp.61-2]</ref> O resultado do encontro tampouco é do agrado do xeneral Villalonga quen, desconfiando da fiabilidade do xeneral Samper, ordena ao mensaxeiro: "Dígalle ao seu xeneral, que ataque aos seus inimigos, ou se una a eles e veña atacarme a min".<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1336437&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=93 Tettamancy Gastón (1908). p.87]</ref>
* '''Expedición a Pontevedra:''' As sete da tarde son enviadas parte das forzas rebeldes cara a Pontevedra e Vigo,. coA finsúa demisión é axilizar o levantamento nesas cidades. Téntase librar un camiño para retirada, en caso de ser necesaria, e facilitar a chegada por mar das armas comprometidas desde Inglaterra para o auxilio da rebelión.<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1336437&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=90 Tettamancy Gastón (1908). pp.84-85]</ref>
*'''León:''' Unha compañía do 2º batallón do rexemento de Zamora que conducía presos a Valladolid, pronúnciase na vila de [[Valencia de Don Juan|Valencia de don Juan]]. Cabo dela sublévase unha compañía do batallón provincial de Pontevedra e os 20 carabineiros presentes na vila. Tamén o xeneral Iriarte, antigo capitán xeral de Galicia,<ref name=":1">{{Cita web|título=Martín José de Iriarte y Urdániz|url=https://dbe.rah.es/biografias/26349/martin-jose-de-iriarte-y-urdaniz|páxina-web=Real Academia de la Historia|data-acceso=2021-12-01|lingua=es}}</ref> atravesa a fronteira portuguesa cun grupo de exiliados pronunciándose no municipio leonés de [[Villar de Ciervos]]. Desde alí emite unha proclama, alista trescentos voluntarios, e lánzase á conquista de [[Astorga]].<ref>Barreiro Fernández (1977). pp.130-131</ref>
==== 9 de abril. ====
[[Ficheiro:José Gutiérrez de la Concha, en La Ilustración Española y Americana.jpg|miniatura|142x142px|José Gutiérrez de La Concha]]
* '''Tropas do goberno español:''' O xeneral Concha chega a [[Benavente, Zamora|Benavente]], envía a Galicia tres batallóns mentres se dispón a enfrontar a Iriarte co resto das súas forzas. Baixo mando do comandante xeral de Ourense, José Zendrera<ref>{{Cita web|título=José María Fernández de la Zendrera y Mortela|url=https://dbe.rah.es/biografias/137308/jose-maria-fernandez-de-la-zendrera-y-mortela|páxina-web=Real Academia de la Historia|data-acceso=2021-12-21}}</ref>, sae desde Ourense unha columna militar con ordes de incorporarse á unidade de Puig Samper.<ref>Barreiro Fernández (1977). p.131</ref>
* '''Pontevedra:''' O capitán da garda civil [[Manuel Buceta del Villar|Manuel Buceta]] pronúnciase na cidade cun destacamento, sendosúmase secundadodecontado poloo batallón provincial de Segovia. Fórmase unha xunta, presidida [[Jose María Santos]], que emite unha proclama e comeza a asumir disposicións similares as de Lugo e Santiago: detencións, depuración de funcionarios e convocatoria de voluntarios para o exército.<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1336437&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=97 Tettamancy Gastón (1908). pp.91-94]</ref>
==== 10 de abril. ====
* '''Vigo:''' As 10 da mañá manifesta a súa adhesión ao alzamento o batallón provincial de Oviedo. Fórmase unha xunta presidida polo empresario de orixe catalá [[Ramón Buch Díaz|Ramón Buch]] econ [[Juan Ramón Nogueira]] como secretario. O alzamento esténdese polas vilas inmediatas sumándose deseguida [[Bouzas, Vigo|Bouzas]], [[Lavadores, Vigo|Lavadores]], e [[Baiona]], etc.<ref>{{Cita web|título=Vigo se subleva y se une a la Revolución Gallega de 1846|url=https://www.vigoe.es/vigo/mas-vigo/vigo-se-subleva-y-se-une-a-la-revolucion-gallega-de-1846/|páxina-web=VigoÉ|data=2021-04-10|data-acceso=2021-12-21|lingua=es}}</ref> O brigadier [[Leoncio Rubín de Celis]]<ref>{{Cita web|url=https://anecdotarioredondelan.jimdo.com/persoeiros/militares/|título="Rubín de Celis y Oroña, Leoncio (Redondela, 1810)"|data-acceso=12 de xaneiro de 2018|data-arquivo=12 de xaneiro de 2018|url-arquivo=https://web.archive.org/web/20180112215816/https://anecdotarioredondelan.jimdo.com/persoeiros/militares/|url-morta=yes}}</ref> ofreceofrécese, ospor propia iniciativa, como seuscomandante servizosdiante áda xunta revolucionaria. AceptadosÉ estes,aceptado organízasee posto ao mando unhadunha columna militar, con 900 soldados e dúas pezas de artillería, que é enviada cara a Santiago ao seu mando.<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1336437&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=105 Tettamancy Gastón (1908). p.99]</ref>
* '''Tui:''' As 12 da noite pronúncianse na vila as dúas compañías presentes do provincial de Segovia e os carabineiros. O destacamento da garda civil decide non participar. Fórmase unha xunta e recrútanse voluntarios.
*'''Tropas do goberno español:''' Puig Samper, que continúa en SigueiroSigüeiro e descoñece o alzamento de Vigo e Pontevedra, proxecta o ataque a Compostela así que rematenvenzan as 48 horas da tregua acordada. A columnaOs militarreforzos procedenteprocedentes de Ourense continúacontinúan achegándose a Compostela. FaiFan noite na vila de [[Soutelo de Montes, A Madanela de Montes, Forcarei|Soutelo de Montes]].
*'''Santiago:''' As nove da noite o exército rebelde abandona a cidade camiño de Pontevedra. Solís tenta reunir as súas forzas coas da columna que se separara o día 8 e que viña de regreso. Debido ao perigo que representan os exércitos inimigos, os integrantes da xunta abandonan tamén a cidade.<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1336437&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=101 Tettamancy Gastón (1908). p.95]</ref> Recíbese no traxecto a boa nova do alzamento denas cidades do Vigosur. A mudanza de partido do xeneral Rubín de Celis é vista con desconfianza polos sublevados.<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/pt/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1159817&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=79 Juan do Porto (1846). pp.83-84]</ref>
==== 11 de abril. ====
* '''Tropas do goberno español:''' Advertido Samper a primeira hora da retirada do exército rebelde diríxese a Santiago. Entra sen oposición as 7:30 da mañá e comeza deseguida a adoptar medidas para o restablecemento da orde previa. Asegurada a cidadeurbe parte en persecución dodas exércitoforzas rebeldeinimigas, porén, nas proximidades de [[Padrón]], é informado do trunfo do alzamento en Pontevedra e Vigo. Entendendo quea pode ter enfronte un exército tres veces superiorsúa aoinferioridade seumilitar regresa a Santiago forzando o paso. AOs súaseus columnaesgotados entrasoldados enentran Santiagona cidade as 22 da noite.<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1336437&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=115 Tettamancy Gastón (1908). pp.109-112]</ref>
*'''AstorgaLeón:''' O xeneral Iriarte pon baixo asedio a cidade de Astorga. O xeneral Concha dirixe as súas tropas contra el e aniquila aoo seu exército. Iriarte escapa, mal como pode, con só vinte soldados.<ref>Barreiro Fernández (1977). p.136</ref>
*'''Levantamento en Galicia:''' Esténdese a rebelión polas vilas galegas, en especial pola costa occidental. Fórmanse xuntas revolucionarias en [[Rianxo]], [[A Pobra do Caramiñal|A Pobra]], [[Mos]], [[Palas de Rei]], [[Vilagarcía de Arousa|Vilagarcía]], [[Vilanova de Arousa|Vilanova]], [[Boiro]], etc.
==== 12 de abril. ====
* '''Tropas do goberno español:''' O xeneral Puig Samper abandonaretírase Santiagode eCompostela volvepara avolver situarsea enocupar SigueiroSigüeiro, gardando o camiñopaso carado a[[río Tambre]] no camiño da Coruña. Durante a noite a súa columna perde uns 50 soldados, os máis deles por deserción.<ref name=":2">Barreiro Fernández (1977). p.137</ref> O levantamentoerguemento xeralxeralizado en Pontevedra motiva tamén o regreso das tropas enviadas desde Ourense. O xeneral Zendrera ordena a retirada a falta de vinte quilómetros para Santiago.<ref>[http://biblioteca.galiciana.gal/pt/catalogo_imagenes/grupo.do?path=1159817&presentacion=pagina®istrardownload=0&posicion=84 Juan do Porto (1846). pp.88-89]</ref>
* '''Lugo:''' O gobernador civil [[Juan Ferreira Caamaño]], consegue reunir un pequeno exército e pon baixo asedio a cidade. Envía un comunicado pedindo a rendición da praza, a xunta négase. SituaciónEsta que sesituación repiterepítese até dez veces durante este día e o seguinte, sen que se dispare un só fusil.<ref name=":2" />
==== 13 de abril. ====
|
