Xosé Baldomir: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
Sen resumo de edición |
|||
Liña 55:
Baldomir, que xa daquela era un compositor popular en España e cuxa música xa chegara ás audiencias do outro lado do [[océano Atlántico|Atlántico]], emprendeu en [[1907]] unha xira por Francia e [[Alemaña]] que o levou a [[Baiona, Francia|Baiona]], [[Bordeos]], [[Marsella]], [[Berlín]] e [[Frankfurt]]. Ademais a prensa sinala que a música do coruñés sonou en [[París]] e outras cidades europeas importantes.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=49}} O xornal [[El Noroeste (1896)|El Noroeste]] fai referencia ese mesmo ano á interpretación en Frankfurt de tres fragmentos dunha obra orquestral de Baldomir, un ''Poema sinfónico'' que en [[2018]] estaba perdido.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=50}}
[[Ficheiro:Teatro de la Zarzuela, fachada principal.jpg|miniatura|250px|O [[Teatro de la Zarzuela]], onde o [[11 de febreiro]] de [[1908]] se estreou ''[[Santos e Meigas (zarzuela)|Santos e Meigas]]''.]]
O [[11 de febreiro]] de [[1908]], logo dos esforzos continuados que dende [[1893]] Baldomir adicou a estrearse como compositor de teatro lírico, estreouse no [[Teatro de la Zarzuela]] de Madrid a súa [[zarzuela]] ''[[Santos e Meigas (zarzuela)|Santos e Meigas]]'',{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=51}} sobre un texto de [[Manuel Linares Rivas]].<ref>{{Cita web |url=https://bibliotecadigital.jcyl.es/es/catalogo_imagenes/grupo.do?path=10582609 |título=Santos e meigas : idilio campesino zarzuela en un acto dividido en tes cuadros |editorial=Biblioteca Digital de Castilla y León |formato=[[PDF]] |dataacceso=26 de abril de 2021 |lingua=es}}</ref> Logo do éxito na a súa estrea en Madrid a zarzuela estreouse en distintos lugares de España, así como noutros países como [[Cuba]] ou [[Uruguai]].{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=51}} No outono dese mesmo ano o compositor retirouse ao campo para traballar en varios proxectos que se desconoce se chegaron materializarse como a publicación en [[Lingua francesa|francés]] das súas cancións en Francia, ou a tradución das mesmas ao [[Lingua inglesa|inglés]] e o [[Lingua alemá|alemán]], ou a preparación de obras líricas que se descoñece se chegaron estrearse. Foi precisamente esta época cando compuxo a súa zarzuela ''[[La Sardiñeira]]'', con libreto de [[Luis Ibáñez Villaescusa]], e da que a prensa de 1909 sinala que se estrenaría no Teatro Nacional de [[Montevideo]], se ben semella que se trata dun erro no título, xa que non hai ninguna outra referencia.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=52}}
En [[1910]] concedéronlle un ascenso económico na Escola de Artes Industriais como resposta a unha solicitude que fixera o ano anterior para que se lle recoñeceran os servizos prestados. O ano seguinte a [[Deputación da Coruña|Deputación Provincial da Coruña]] creou unha clase de canto individual, onde Baldomir ensinou, posiblemente como complemento ao seu salario como profesor da Escola Elemental de Artes Indstriais.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=53}} Nestes primeiros anos da década de 1910 a música de Baldomir era tan coñecida e estaba tan asociada á música galega que o seu nome chegou a ser empregado para louvar a partitura de [[Amadeu Vives]] logo da estrea de ''[[Maruxa (Vives)|Maruxa]]'', e as personalidades do canto que chegaban á Coruña seguían a incluír as súas cancións nos seus concertos.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=54}}
O 18 de maio de 1916 reuniuse no local social da Academia Galega o grupo fundador das [[Irmandades da Fala]], reunión á que asistiu Xosé Baldomir e na que se nomeou a [[Antón Villar Ponte]] "Primeiro Conselleiro".<ref>{{Cita libro |título=Historia da literatura galega contemporanea 1808-1936 |url=https://books.google.fi/books?id=4GkFdFdFYagC&pg=PA571&lpg=PA571&dq=xosé+baldomir+irmandades+da+fala&source=bl&ots=tQjmNiMLKP&sig=ACfU3U0fAWRHoOnj8P5upzbX7U3tYxfVxQ&hl=es&sa=X&ved=2ahUKEwi33p-wor7pAhWv0KYKHbTRC84Q6AEwAHoECAkQAQ#v=onepage&q=xosé%20baldomir%20irmandades%20da%20fala&f=false |nome=Ricardo |apelidos=Carvalho Calero |ligazónautor=Ricardo Carvalho Calero |editorial=[[Editorial Galaxia]] |lugar=[[Vigo]] |data=1981 |páxina=571 |isbn=84-7154-391-5 |lingua=gl}}</ref> Baldomir foi membro das Irmandades da Fala dende os seus inicios,<ref>{{Cita web |url=http://almanaquedasirmandades.gal/efemeride/jose-baldomir-rodriguez-2019-11-26/ |título=José Baldomir Rodríguez. 26 - Novembro |editorial=almanaquedasirmandades.gal |dataacceso=18 de maio de 2020 |lingua=gl}}</ref> Segundo parece, Baldomir puido ter escrito a música para un poema de [[Manuel Lugrís Freire|Lugrís Freire]] titulado ''Cantiga d’os Amigos da Fala'' e que non se puido localizar.<ref>{{Cita libro |título=A NOSA TERRA É NOSA. A xeira das Irmandades da Fala (1916-1931) |url=https://books.google.fi/books?id=3V4uDwAAQBAJ&pg=PT109&lpg=PT109&dq=xosé+baldomir+irmandades+da+fala&source=bl&ots=QU1ZV9CoIo&sig=ACfU3U2UlL4sY3hf85GK1MmyLMgSvBLEig&hl=es&sa=X&ved=2ahUKEwi33p-wor7pAhWv0KYKHbTRC84Q6AEwAnoECAgQAQ#v=onepage&q=xosé%20baldomir%20irmandades%20da%20fala&f=false |nome=Emilio Xosé |apelidos=Ínsua |ligazónautor=Emilio Ínsua |editorial=[[Baía Edicións]] |isbn=978-84-9995-201-7 |lingua=gl}}</ref>{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=56}} Ese mesmo ano apareceu como colaborador no primeiro número do [[voceiro]] das Irmandades da Fala, [[A Nosa Terra (1916)|A Nosa Terra]], e existen novas de que Baldomir pretendía publicar un libro con melodías para poemas de [[Rosalía de Castro|Rosalía]], [[Manuel Curros Enríquez|Curros]] e [[Antonio Rey Soto|Rey Soto]], aínda que esta publicación non se localizara a data de 2018 e non se sabe seguro se finalmente se materializou o libro.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=56}} Pouco despois ese mesmo ano o xornal ''[[Gaceta de Galicia]]'' hai novas dunha nova publicación en [[Barcelona]] de composicións para canto e piano, entre elas ''A Rosalía'' con letra de Curros,<ref>Gaceta de Galicia, 10-X-1916. Citado en {{Harvnb|Viso Soto|2018|p=56}}</ref> así como a música a un himno galego con letra de [[Ramón Cabanillas]], posiblemente publicado en [[1913]] en ''[[Vida Gallega]]'' baixo o título "Un himno guerrero", e que fora empregado por organizacións agraristas.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=56}} Posiblemente Baldomir e Cabanillas se coñeceran nos Amigos da Fala, que debeu ser un incentivo para a creatividade do compositor, quen nasta época estaba a escribir a súa ópera ''A Virxe do Cristal'', que en 1919 xa se encontraba nun estado avanzado.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=56-57}}▼
Neste punto, Baldomir considera a posibilidade de trasladarse a Madrid, unha cidade na que teria maiores posibilidades de seguir a súa carreira como compositor do teatro lírico. Para tal fin Baldomir presentou unha solicitude o [[4 de maio]] de [[1914]] para que «se le canjee el título de Profesor Numerario de Artes e Industrias por el de Numerario del Conservatorio Nacional de Música», solicitude que lle sería denegada o ano seguinte. A pesar de ser consciente de que precisaba trasladarse á capital de España para continuar a súa carreira na escena, o compositor, xa con varios fillos non podía arriscarse a trasladarse a Madrid sen o salario que lle achegaba o seu posto de profesor{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=55}} e finalmente quedaría en Galicia.
=== As Irmandades da Fala ===
[[Ficheiro:Placa en homenaxe ás Irmandades da Fala na Coruña.jpg|miniatura|dereita|Placa no lugar onde foi fundada a primeira das irmandades, na Coruña.]]
▲O [[18 de maio]] de [[1916]] reuniuse no local social da Academia Galega o grupo fundador das [[Irmandades da Fala]], reunión á que asistiu Xosé Baldomir e na que se nomeou a [[Antón Villar Ponte]] "Primeiro Conselleiro".<ref>{{Cita libro |título=Historia da literatura galega contemporanea 1808-1936 |url=https://books.google.fi/books?id=4GkFdFdFYagC&pg=PA571&lpg=PA571&dq=xosé+baldomir+irmandades+da+fala&source=bl&ots=tQjmNiMLKP&sig=ACfU3U0fAWRHoOnj8P5upzbX7U3tYxfVxQ&hl=es&sa=X&ved=2ahUKEwi33p-wor7pAhWv0KYKHbTRC84Q6AEwAHoECAkQAQ#v=onepage&q=xosé%20baldomir%20irmandades%20da%20fala&f=false |nome=Ricardo |apelidos=Carvalho Calero |ligazónautor=Ricardo Carvalho Calero |editorial=[[Editorial Galaxia]] |lugar=[[Vigo]] |data=1981 |páxina=571 |isbn=84-7154-391-5 |lingua=gl}}</ref> Baldomir foi membro das Irmandades da Fala dende os seus inicios,<ref>{{Cita web |url=http://almanaquedasirmandades.gal/efemeride/jose-baldomir-rodriguez-2019-11-26/ |título=José Baldomir Rodríguez. 26 - Novembro |editorial=almanaquedasirmandades.gal |dataacceso=18 de maio de 2020 |lingua=gl}}</ref> Segundo parece, Baldomir puido ter escrito a música para un poema de [[Manuel Lugrís Freire|Lugrís Freire]] titulado ''Cantiga d’os Amigos da Fala'' e que non se puido localizar.<ref>{{Cita libro |título=A NOSA TERRA É NOSA. A xeira das Irmandades da Fala (1916-1931) |url=https://books.google.fi/books?id=3V4uDwAAQBAJ&pg=PT109&lpg=PT109&dq=xosé+baldomir+irmandades+da+fala&source=bl&ots=QU1ZV9CoIo&sig=ACfU3U2UlL4sY3hf85GK1MmyLMgSvBLEig&hl=es&sa=X&ved=2ahUKEwi33p-wor7pAhWv0KYKHbTRC84Q6AEwAnoECAgQAQ#v=onepage&q=xosé%20baldomir%20irmandades%20da%20fala&f=false |nome=Emilio Xosé |apelidos=Ínsua |ligazónautor=Emilio Ínsua |editorial=[[Baía Edicións]] |isbn=978-84-9995-201-7 |lingua=gl}}</ref>{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=56}} Ese mesmo ano apareceu como colaborador no primeiro número do [[voceiro]] das Irmandades da Fala, [[A Nosa Terra (1916)|A Nosa Terra]], e existen novas de que Baldomir pretendía publicar un libro con melodías para poemas de [[Rosalía de Castro|Rosalía]], [[Manuel Curros Enríquez|Curros]] e [[Antonio Rey Soto|Rey Soto]], aínda que esta publicación non se localizara a data de 2018 e non se sabe seguro se finalmente se materializou o libro.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=56}} Pouco despois ese mesmo ano o xornal ''[[Gaceta de Galicia]]'' hai novas dunha nova publicación en [[Barcelona]] de composicións para canto e piano, entre elas ''A Rosalía'' con letra de Curros,<ref>Gaceta de Galicia, 10-X-1916. Citado en {{Harvnb|Viso Soto|2018|p=56}}</ref> así como a música a un himno galego con letra de [[Ramón Cabanillas]], posiblemente publicado en [[1913]] en ''[[Vida Gallega]]'' baixo o título "Un himno guerrero", e que fora empregado por organizacións agraristas.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=56}} Posiblemente Baldomir e Cabanillas se coñeceran nos Amigos da Fala, que debeu ser un incentivo para a creatividade do compositor, quen nasta época estaba a escribir a súa ópera ''A Virxe do Cristal'', que en 1919 xa se encontraba nun estado avanzado.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=56-57}} Se ben nun principio a ópera se ía estrear en [[Barcelona]] no [[Gran Teatre del Liceu]] na primavera de [[1920]], con todo, a ópera non estaba lista para a data e a estrea, atrasada ata [[1922]] en Madrid, non chegou realizarse malia a ser presentada ese mesmo ano a un grupo de artistas no que se escoitou música do compositor coruñés e se pasaron fragmentos da ópera. A causa da da cancelación da estrea da obra foi negativa dos fillos de Curros, que lle remitiron unha carta e enviaron a un emisario para notificarlle de palabra a súa oposición a que a ópera se levara a cabo, como declararía nunha entrevista a ''[[El Pueblo gallego]]'' en [[1928]].{{Harvnp|Capelán|2012|p=256}}{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=59}}<ref>{{Cita novas |url=http://galiciana.bibliotecadegalicia.xunta.es/gl/consulta/registro.do?id=10000243211 |título=La ópera ‘A Virxe do Cristal’ Interviú con el maestro Baldomir |páxina=9 |xornal=[[El Pueblo gallego]] |data=26 de outubro de 1928 |dataacceso=6 de maio de 2021 |lingua=es}}</ref> Aínda en 1922, a proposición de [[Tomás Bretón|Bretón]], [[José Serrano Simeón|Serrano]] e [[José Tragó|Tragó]], foi nomeado membro correspondente da [[Real Academia de Belas Artes de San Fernando]] en Madrid por unanimidade, asistindo ao acto de ingreso as raíñas [[Vitoria Uxía de Battenberg|Vitoria Uxía]] e [[María Cristina de Habsburgo-Lorena|María Cristina]].<ref name="organistrum"/>
=== Anos difíciles ===
O [[22 de novembro]] de [[1923]] o seu traballo foio recoñecido unha Real orde na que se indica:{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=62}}{{refn|group=lower-alpha|Descoñécese con todo o labor polo que foi recoñecido: profesor, director de coros, etc.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=62}}}}
{{Cita centrada|... faise resaltar o labor de cultura que en beneficio da clase obreira veu realizando na cátedra oficial que tivo ao seu cargo.}}
Outra boa nova para a difusión da súa música chegou o ano seguinte, cando durante a visita dos reis de [[Italia]] a Madrid, a famosa [[soprano]] galega [[Ofelia Nieto]] cantou a melodía galega ''Meus amores''.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=62}} Con todo, as boas novas tornaríanse tráxicas en [[1925]], ano no que faleceron as súas fillas Fermina e María del Carmen, sumándose ademais un proceso xudicial interposto contra el por un presunto delito de falsidade do que se declaraba inocente e do que finalmente a sentenza sairía ao seu favor.{{Harvnp|Viso Soto|2018|pp=63-64}}{{refn|group=lower-alpha|Non se sabe con certeza cal foi o asunto, e hai fontes que falan dun procesamento por débedas.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=63}}}} En [[1927]] naceu a súa filla Ángela Fermina María del Carmen, e ese mesmo ano morrería tamén o seu sogro.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=63}}
O final da década de 1920 foi especialmente duro para o compositor, que tres anos de perder a dúas das súas fillas, en xaneiro de [[1928]] sufriu a perda doutras dúas: María de la Encarnación e María de los Ángeles. A istou suomouse unha difícil situación económica pola que atravesaba Baldomir, feito do que se fai eco a prensa da emigración.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=63}}
=== Guerra civil e posguerra ===
Cando se produciu o estalido da [[Guerra civil española|guerra civil]] Baldomir xa se encontraba retirado. Con todo o compositor debeu vivir situacións que o impactaron, como ver á súa amiga [[María Barbeito]] sendo afastada do ensino e ver como a escola pasaba a converterse nunha fábrica de armas. Baldomir, xa superados os 70 anos foi testemuña da desaparición da escena nacional da súa música, que desapareceu da radio e dos concertos logo do estoupido da guerra. De mesmo xeito que moita outra xente da España da época, o compositor coruñés encontrábase nunha situación na que as súas preocupacións eran a supervivencia, a fame e as enfermidades.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=68}}
O 27 de xuño de 1941, xa finalizada a guerra, foi nomeado membro numerario da [[Real Academia Galega]],
A pesar de que en 1946 publicáronse as súas ''Canciones infantiles. Cuaderno I'' co patrocinio do concello da Coruña, estas nunca chegaron a poñerse en circulación. Posiblemente alguén dentro do concello promovera esta edición co fin de prestarlle axuda económica,{{refn|group=lower-alpha|A este primeiro caderno debía seguirlle canto menos un segundo que non se chegou editar e do cal as súas composicións non se localizaron.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=68}}}} xa que durante os seus últimos meses de vida a súa situación económica era moi desfavorable, o que lle fixo precisar da axuda dos seus amigos.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=68}}
Liña 85 ⟶ 98:
Baldomir destacou como compositor de cancións, se ben tamén escribiu música instrumental e a zarzuela ''[[Santos e meigas (zarzuela)|Santos e meigas]]'' (Idilio Campesino en un acto) en colaboración con [[Vicente Lleó]] sobre libreto de [[Manuel Linares Rivas]]. Desenvolveu actividades de musicoloxía recollendo temas tradicionais galegos para ''Cantos y bailes populares de España'', de [[José Inzenga]] e ''Cancionero Musical Popular Español'', de [[Felip Pedrell]].<ref>[http://www.galegos.info/detalle.php?id=636&tabla=galegos Biografía] en [http://www.galegos.info Galegos.info]</ref>
A música de Baldomir caracterízase pola influencia da música popular, algo que do que se fixo eco a prensa da época cando en 1888 publicouse a súa obra ''O último adiós'', sinalando que a música é "calcada aos nosos doces e melancólicos cantos populares". E boa parte da súa obra está baseada en textos galegos,{{Harvnp|Capelán|2012|p=230}} creando obras sobre a base de poemas de [[Rosalía de Castro|Rosalía]] ("Ti onte, mañán eu"; "Grilos e ralos"...), [[Eduardo Pondal|Pondal]] ("Monte Branco"; "Ten o seu punto a rosa"), [[Ramón Cabanillas|Cabanillas]] ("Camiño da ermita"; "O cantar"...), [[Curros Enríquez|Curros]] ("¿Cómo foi?") e de outros poemas casteláns, se ben mostrou unha clara predilección por Curros e, especialmente por Rosalía.{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=57}}
Baldomir foi herdeiro do Rexurdimento, e a súa música está encadrada na corrente tradicionalista da música galega. Baldomir manifestouse contrario á introdución dos movementos de vangarda auspiciados polo compositor lucense [[Jesús Bal y Gay]].<ref name="organistrum"/>
Liña 94 ⟶ 107:
Esta identificación da música de Baldomir coa música galega non se limita ao emprego do [[Lingua galega|galego]] nas súas cancións. A súa música adoita ser orixinal e conta con numerosas características da música do folclore galego, que aplicou de xeito consciente, empregando outras características noutro tipo de composicións que non as requirían. A súa linguaxe bebeu inicialmente de Adalid e conta con trazos do verismo contemporáneo respecto á expresión do texto, mais sen caer nos excesos italianos. Para Margarita Viso Soto a figura de Grieg puido terlle proporcionado "a chave para enraigar o folclore galego nos alicerces da súa propia obra, dentro dunha linguaxe universal".{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=40}}
=== Cancións ===
=== Música escénica ===
== Baldomir como crítico e folclorista ==
Liña 105 ⟶ 122:
Existe constancia documental de que na década de 1950 o [[Centro Gallego de Buenos Aires]] organizaba un concurso musical nomeado "Baldomir".{{Harvnp|Viso Soto|2018|p=71}} Tamén co seu nome, en [[1962]] o Concello da Coruña, daquela presidido por [[Sergio Peñamaría de Llano]], decidiu dedicarlle unha das novas rúas xurdidas nesa época coa urbanización da [[A Agra do Orzán, A Coruña|Agra do Orzán]].<ref name="poesía"/>
Baldomir foi nomeado mestre da Escola de Belas Artes en 1894 e na época na que alí exerceu como profesor de «Solfexo aplicado ao conxunto e masas corais» [[Pablo Picasso]] era alumno da escola, o que lle fixo descubrir as melodías que o compositor coruñés realizara sobre poemas de Rosalía, Curros e Pondal, as cales escoitaba como as ensaiaban na escola e se tería incrustado na mente do pintor [[Málaga|malagueño]]
No ano [[2000]] o [[Gaita|gaiteiro]] [[Vigo|vigués]] [[Carlos Núñez]] publicou o [[Álbum musical|álbum]] ''[[Mayo longo]]'', no que entre outras está rexistrada unha versión da melodía homónima composta por Xosé Baldomir sobre o poema de [[Rosalía de Castro|Rosalía]].<ref>{{Cita web |url=http://www.carlos-nunez.com/mayo-longo/lang-pref/es/ |título=Mayo Longo |editorial=carlos-nunez.com |dataacceso=6 de maio de 2021 |lingua=es}}</ref><ref>{{Cita web |url=https://www.discogs.com/es/Carlos-Núñez-Mayo-Longo/release/1458993 |título=Carlos Núñez – Mayo Longo |editorial=discogs.com |dataacceso=6 de maio de 2021 |lingua=es}}</ref>
En [[2009]] o compositor [[Vigo|vigués]] [[Juan Durán]] realizou un arranxo e orquestración para [[soprano]] e orquestra da [[melodía galega]] de Baldomir ''Maio longo'' que foi rexistrada pola soprano [[Chile|chilena]] [[Cristina Gallardo Domas]] xunto coa [[Orquestra Gaos]] baixo a batuta de [[Fernando Briones]].<ref>{{Cita web |url=https://www.juanduran.gal/catalogo-de-obras/arreglos-y-orquestaciones/89/arranxo-e-orquestracion-para-soprano-e-orquesta-de-maio-longo-de-j-baldomir |título=Arranxo e orquestración para soprano e orquesta de "Maio longo" de J. Baldomir |editorial=juanduran.gal |dataacceso=9 de maio de 2020 |lingua=es |data-arquivo=05 de xuño de 2020 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20200605184505/https://www.juanduran.gal/catalogo-de-obras/arreglos-y-orquestaciones/89/arranxo-e-orquestracion-para-soprano-e-orquesta-de-maio-longo-de-j-baldomir |url-morta=yes }}</ref>
| |||