Wikipedia

Sexo: Diferenzas entre revisións

Explorar o historial de forma interactiva
← Edición máis vellaEdición máis nova →
Contido eliminado Contido engadido
VisualTexto wiki
Tradución da en.wikipedia.org
Liña 10:
 
==Introdución==
Unha das propiedades básicas da vida é a reprodución, a capacidade de crear novos individuos, e o sexo é un aspecto particular deste proceso. A vida evolucionou dende etapas simples a outras máis complexas, ao igual que os mecanismos de reprodución. Inicialmente a reprodución era un proceso de replicación que consistiu en producir novos individuos que contivesen a mesma información [[Xene|xenética]] que o individuo orixinal ou nai. Este modo de reprodución chámase [[reprodución asexual]] e aínda é amplamente común entre as [[Especie|especies]], particularmente as [[Organismo unicelular|unicelulares]] pero tamén é de moitos organismos [[Organismo pluricelular|pluricelulares]] que incluso teñen reprodución[[Reprodución sexual|reprodución sexua]]<nowiki/>l.<ref name="Raven">{{Cita libro | autores = Raven PH et al.|título=Biology of Plants |editores=Freeman and Company Publishers |lugar=NY |edición=7th}}</ref> Na reprodución sexual, o material xenético da descendencia procede de dous individuos diferentes. As [[bacterias]] reprodúcense de xeito asexual, pero sofren un proceso polo cal unha parte do material xenético dun doador individual transfírese a outro receptor.<ref name="Holmes1996">{{Cita libro | autores = Holmes RK et al.|título=Genetics: Conjugation |ano=1996 |editores=University of Texas |edición=4th}}</ref>
 
Ignorando os intermediarios, a distinción básica entre reprodución asexual e sexual é a forma en que se procesa o material xenético. Normalmente, antes dunha división asexual, unha [[célula]] duplica o seu contido de información xenética e despois divídese. Este proceso de división celular chámase [[mitose]]. Na reprodución sexual, hai tipos especiais de células que se dividen sen duplicar previamente o seu material xenético, nun proceso chamado [[meiose]]. As células resultantes chámanse [[gameto]]s e conteñen só a metade do material xenético das células nai. Estes gametos son as células preparadas para a reprodución sexual do organismo.<ref name="Freeman2005">{{Cita libro |apelido1=Freeman |nome1=Scott |título=Biological Science |url=https://archive.org/details/biologicalscienc00scot |ano=2005 |editores=Pearson Prentice Hall |edición=3ra}}</ref> O sexo comprende os mecanismos que permiten a reprodución sexual. Iso evolucionou de par ao sistema de reprodución, comezando por gametos similares (''[[isogamia]]'') e pasando a sistemas con diferentes tipos de gametos, como os que inclúen un gameto feminino grande (''[[óvulo]]'') e un gameto masculino pequeno (''[[Seme|esperma]]'').<ref name="Dusenbery2009">{{Cita libro |apelido1=Dusenbery |nome1=David B. |título=Living at Micro Scale |ano=2009 |editores=Harvard University Press |lugar=Cambridge, Massachusetts}}</ref>
 
En organismos complexos, os órganos sexuais son as partes que interveñen na produción e intercambio de gametos na reprodución sexual. Moitas especies, tanto vexetais como animais, teñen especialización sexual e as súas poboacións divídense en individuos [[Macho|masculinos]] e [[Femia|femininos]]. Pola contra, tamén hai especies nas que non hai especialización sexual e un mesmo individuo contén tanto órganos reprodutivos masculinos como femininos: os [[hermafrodita]]s. Isto é moi frecuente nas [[Planta|plantas]].<ref name="Beukeboom2014">{{Cita libro| autores = Beukeboom L, et al. |título=The Evolution of Sex Determination |ano=2014 |editores=Oxford University Press}}</ref>
 
== Evolución ==
{{Imaxe múltiple|ancho=120| posición_táboa = esquerda| foto1 = Anisogamy.svg | alt1 = | texto1 = Diferentes formas de [[anisogamia]]:<br />A) anisogamia das células móbiles, B) oogamia (células ovulares de de espema), C) anisogamia das células non-móbiles (ovos celulares e espermatia). | foto2 = Isogamy.svg | alt2 = | texto2 = Diferentes formas de isogamia:<br />A) isogamia de células móbiles, B) isogamia de células non-móbiles, C) conxugación. | pé =
}}
A reprodución sexual evolucionou probablemente hai aproximadamente mil millóns de anos entre os primeiros eucariotas unicelulares.<ref>{{cite web |title=Book Review for ''Life: A Natural History of the First Four Billion Years of Life on Earth'' |url=http://jupiterscientific.org/review/life.html |publisher=Jupiter Scientific |access-date=7 April 2008 |archive-date=27 September 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150927024158/http://www.jupiterscientific.org/review/life.html}}</ref> A razón da evolución do sexo e as razóns que sobrevivise ata a actualidade aínda é unha cuestións en debate. Algunhas das moitas teorías máis aceptadas inclúen a que o sexo cree variacións entre a descendencia, que o sexo axude a propagar [[Fenotipo|características]] vantaxosas, que o sexo axude a eliminar aquelas desfavorables e que o sexo facilite a [[reparación do ADN]] da [[liña xerminal]].
 
A reprodución sexual é un proceso propio dos [[Eukaryota|eucariotas]], que organismos con células cun [[Núcleo celular|núcleo]] e [[mitocondria]]s. Esta non só se limita aos os animais, plantas e fungos, senón que outros eucariotas, como por exemplo o [[parasito]] da [[malaria]], tamén teñen reprodución sexual. E, aínda que non é o mesmo que unha reprodución sexual, algunhas bacterias usan a [[Conxugación bacteriana|conxugación]] para transferir material xenético entre células, o cal tamén resulta na mestura de características xenéticas.
 
A característica que define a reprodución sexual nos eucariotas é a diferenza entre os gametos e a natureza binaria da fecundación. Unha multiplicidade nos tipos de gametos dunha especie seguiríase considerando unha forma de reprodución sexual. Porén, non se coñece ningún terceiro tipo de gameto nin en plantas nin en animais pluricelulares.<ref name="Schaffer2007">{{Cita web | apelido1 = Schaffer | nome1 = Amanda | data = 27 de septembro de 2007 | url = http://www.slate.com/id/2174380/?GT1=10538 | título = Pas de Deux: Why Are There Only Two Sexes? | xornal = [[Slate (magazine)|Slate]] | archive-date = 14 December 2007 | archive-url = https://web.archive.org/web/20071214054647/http://www.slate.com/id/2174380/?GT1=10538}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica |apelido1=Hurst |nome1=Laurence D. |jstor=50723 |título=Why are There Only Two Sexes? |xornal=Proceedings: Biological Sciences |volume=263 |ano=1996 |páxinas=415–422 |doi=10.1098/rspb.1996.0063 |issue=1369}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica | autor1 = Haag ES | título = Why two sexes? Sex determination in multicellular organisms and protistan mating types | xornal = Seminars in Cell & Developmental Biology | volume = 18 | edición = 3 | páxinas = 348–9 | data = Xuño de 2007 | pmid = 17644371 | doi = 10.1016/j.semcdb.2007.05.009}}</ref>
 
A evolución do sexo xurdiu durante a transición entre [[Célula procariota|procariotas]]<ref name="Bernstein">{{Cita publicación periódica| autores== Bernstein H, Bernstein C.| título = Evolutionary Origin of Recombination during Meiosis | xornal = BioScience | volume = 60 |número =7| páxinas=498-505 | ano = 2010 | doi = 10.1525/bio.2010.60.7.5}}</ref> e os primeiros estadios de eucariota, e tamén a orixe da determinación do cromosómica sexual puido acontecer axiña na evolución dos eucariotas. Nos animais hai catro sistemas de [[Sistema de determinación do sexo|determinación do sexo]], que dependen dun [[cromosoma]] en particular:
 
* No [[Determinación do sexo X0|sistema de determinación sexual X0]] os machos teñen un [[cromosoma X]] (X0), mentres que as femias teñen dous (XX). Este sistema atópase na maioría dos [[arácnidos]], [[insectos]] como o peixe prateado (''[[Apterigotos|Apterygota]]''), as libélulas (''[[Paleópteros|Paleoptera]]'') e os saltamontessaltóns (''[[Exopterygota]]''), e algúns [[nematodos]], [[crustáceos]] e [[gasterópodos]].<ref name="Bull1983">{{Cita libro | apelido1 = Bull | nome1 = James J.| título = Evolution of sex determining mechanisms | ano = 1983 | páxinas = 17 | isbn = 0-8053-0400-2 }}</ref><ref>{{Cita publicación periódica | autores = Thiriot-Quiévreux C | título = Advances in chromosomal studies of gastropod molluscs. | xornal = Journal of Molluscan Studies | ano = 2003 | volume = 69 | edición = 3 | páxinas = 187–202 | doi = 10.1093/mollus/69.3.187}}</ref>
* No [[Determinación do sexo Z0|sistema de determinación sexual Z0]] os machos teñen dous cromosomas Z e as femias só un. Este sistema dasedáse en varias especies de [[avelaíña]]s.<ref name="Hake2008">{{Cita web|título = Genetic Mechanisms of Sex Determination | autor1 = Laura Hake | autor2= Clare O'Connor | ano =2008 | xornal = Nature Education | volume = 1 | número = 1 | páxina= 25|url=https://www.nature.com/scitable/topicpage/genetic-mechanisms-of-sex-determination-314/|archive-url=https://web.archive.org/web/20170819121941/http://www.nature.com/scitable/topicpage/genetic-mechanisms-of-sex-determination-314}}</ref><ref name="deGruyter1925">{{Cita libro|url=https://books.google.com/books?id=5w8FgSGuH34C&q=ZO+sex-determination+system+moth&pg=PA461|título=Handbuch Der Zoologie / Handbook of Zoology|editores=Walter de Gruyter|isbn=978-3-11-016210-3|ano=1925|archive-date=11 October 2020|archive-url=https://web.archive.org/web/20201011041119/https://books.google.com/books?id=5w8FgSGuH34C&pg=PA461&lpg=PA461&dq=ZO+sex-determination+system+moth&hl=en#v=onepage&q=ZO+sex-determination+system+moth&f=false}}</ref>
* No [[Determinación do sexo ZW|sistema de determinación sexual ZW]] os machos teñen dous cromosomas Z, mentres que as femias teñen un cromosoma Z e un cromosoma W. Polo tanto, é o gameto feminino o que determina o sexo da descendencia. Este sistema dáse nas aves, algúns peixes e algúns crustáceos.
* No [[Determinación do sexo XY|sistema de determinación sexual XY]] as femias teñen dous cromosomas X, mentres que os machos teñen un cromosoma X e un cromosoma Y. Polo tanto, é o gameto masculino o que determina o sexo da descendencia. Este sistema é usado pola maioría dos mamíferos, pero tamén por algúns insectos.<ref name="pmid18581056">{{Cita publicación periódica | autores = Wallis MC, Waters PD, Graves JA | título = Sex determination in mammals--before and after the evolution of SRY | xornal = Cellular and Molecular Life Sciences | volume = 65 | edición = 20 | páxinas = 3182–95 | data = Outubro de 2008 | pmid = 18581056 | doi = 10.1007/s00018-008-8109-z}}</ref><ref name="pmid21047257">{{Cita publicación periódica| autores = Kaiser VB, Bachtrog D | título = Evolution of sex chromosomes in insects | xornal = Annual Review of Genetics | volume = 44 | páxinas = 91–112 | ano = 2010 | pmid = 21047257 | pmc = 4105922 | doi = 10.1146/annurev-genet-102209-163600 }}</ref>
Os par de cromosomas XW [[Aves|aviar]] e o XY dos [[mamíferos]] non comparten xenes.<ref name="Stiglec2007">{{Cita publicación periódica | autores = Stiglec R, Ezaz T, Graves JA | título = A new look at the evolution of avian sex chromosomes | xornal = Cytogenetic and Genome Research | volume = 117 | edición = 1–4 | páxinas = 103–9 | ano = 2007 | pmid = 17675850 | doi = 10.1159/000103170}}</ref> Unha comparación entre os sistemas de aves e humanos apunta a que o cromosoma Z apareceu dun xeito semellante ao cromosoma [[Autosoma|autosómico]] [[Cromosoma 9|9]] en humanos. Ambos aspectos suxiren que os sistemas de determinación sexual ZW e XY non comparten unha orixe, senón que ambos pares de cromosomas sexuais derivan de cromosomas autosómicos dos devanceiros comúns das aves e dos mamíferos. De feito, constatouse que o cromosoma Z dos polo e o X dos ornitorrincos X apuntan a que ambos sistemas de determinación sexialsexual están relacionados.<ref>{{Cita publicación periódica | autores = Grützner F, Rens W, Tsend-Ayush E, El-Mogharbel N, O'Brien PC, Jones RC, Ferguson-Smith MA, Marshall Graves JA | título = In the platypus a meiotic chain of ten sex chromosomes shares genes with the bird Z and mammal X chromosomes | xornal = Nature | volume = 432 | edición = 7019 | páxinas = 913–7 | data = Decembro de 2004 | pmid = 15502814 | doi = 10.1038/nature03021 | bibcode = 2004Natur.432..913G}}</ref>
 
==Determinación do sexo==
Liña 38:
[[Ficheiro:Evolsex-dia2a.svg|miniatura|upright=1.35|O sexo axuda á propagación de trazos vantaxosos a través da recombinación. Os diagramas comparan a evolución da frecuencia dos alelos nunha poboación sexual (arriba) e unha poboación asexual (abaixo). O eixo vertical mostra a frecuencia e o eixo horizontal o tempo. Os alelos a/A e b/B prodúcense ao chou. Os alelos vantaxosos A e B, que xorden de forma independente, pódense combinar rapidamente mediante a reprodución sexual na combinación AB máis vantaxosa. A reprodución asexual tarda máis en conseguir esta combinación, porque só pode producir AB se A xorde nun individuo que xa ten B ou viceversa.]]
 
O sistema sexual máis básico é aquel no que todos os organismos pluricelulares son [[Hermafroditismo|hermafroditas]], producindo gametos masculinos e femininos. Isto é certo nalgúns animais (por exemplo, [[Caracol|caracois]]) e na maioría das [[Anxiospermas|plantas con flores]].<ref name=dellaporta_1993/> Con todo, en moitos casos a especialización do sexo evolucionou de tal xeito que algúns organismos producen só gametos masculinos ou só femininos. A proceso biolóxico polo que un individuo se converte nun sexo ou noutro chámase "determinación sexual". A causa pode ser xenética ou non xenética. Dentro dos animais e outros organismos que teñen sistemas xenéticos de determinación do sexo, o factor determinante pode ser a presenza dun [[cromosoma sexual]] ou outras diferenzas ou característiascaracterísticas xenéticas. Tamén nas plantas o sexo pode estar determinado polos [[Sistema de determinación do sexo|cromosomas sexuais]], como é por caso a [[hepática]] '' [[Marchantia polymorpha]] '' ou o xénero vascular '' [[Silene]] '' nos que acontece o [[Dimorfismo sexual|dimorfismo sexual]] (monoicos ou dioicos, respectivamente).<ref name=Tanurdzic>{{Cita publicación periódica | autor1 = Tanurdzic M | autor2 = Banks JA | título = Sex-determining mechanisms in land plants | xornal = The Plant Cell | volume = 16 Suppl | páxinas = S61-71 | ano = 2004 | pmid = 15084718 | pmc = 2643385 | doi = 10.1105/tpc.016667}}</ref> No caso de sistemas non-xenéticos pode haber factores ambientais que senten a base para a determinación do sexo da descendencia, como é o caso da [[Determinación do sexo dependente dapola temperatura|temperatura]] durante o desenvolvemento temperá dos [[cocodriloCrocodilo|crocodrilos]]s.<ref name=Warner>{{Cita publicación periódica| autor1 = Warner DA| autor2 = Shine R | título = The adaptive significance of temperature-dependent sex determination in a reptile | xornal = Nature | volume = 451 | edición = 7178 | páxinas = 566–8 | data = Xaneiro 2008 | pmid = 18204437 | doi = 10.1038/nature06519}}</ref>
 
Na maioría das especies con especialización sexual, os organismos son ora ben machos (producen só gametos masculinos) ora ben femias (producen só gametos femininos), un sistema chamado [[dioecia]]. As excepcións son comúns, como por exemplo é o caso dos vermes redondos '' [[Caenorhabditis elegans|C. elegans]] '' que ten un sexo hermafrodita e masculino (un sistema chamado [[androdioecíaandrodioecia]]).
 
Ás veces un organismos en particular, ou individuo dunha especie, pode ter características sexuais relacionadas con ámbolos dous sexos, condicións que se chaman intersexuais. Poden ser causados por unha cantidade anormal de cromosomas sexuais ou por unha anormalidade hormonal durante o desenvolvemento do feto. Ás veces os individuos intersexuais chámanse "hermafroditas". Porén, a diferenza dos hermafroditas biolóxicos, os individuos intersexuais son casos atípicos e normalmente non son fértiles, ben sexan masculinos ou femininos. Algunhas especies poden ter [[xinandromorfismo]].<ref name="FuscoMinelli2019">{{Cita libro| autor1 = Fusco, G. | autor2= Minelli, A.|ano = 2019|título = The Biology of Reproduction| lugar = Cambridge |editores = Cambridge University Press|doi=10.1017/9781108758970}}</ref><ref name="Payan2016">{{Cita libro| autor1 =Payan-Carreira, R. |título=Insights from Animal Reproduction | isbn=9789535122685 | url=https://books.google.es/books?id=Mm-QDwAAQBAJ| ano=2016|editores=IntechOpen}}</ref>
 
===Xenética===
[[File:Drosophila XY sex-determination.svg|thumb|Como os humanos e a maioría dos outros mamíferos, a mosca da froita común ten un sistema de determinación do sexo XY.]]
Nos casos de determinación xenética do sexo, o sexo dun organismo está determinado polo [[xenoma]] que herda. A determinación do sexo xenético normalmente depende de cromosomas sexuais herdados asimétricamenteasimetricamente, que levan características xenéticas que inflúen na [[bioloxía do desenvolvemento]]. O sexo pode estar determinado tanto pola presenza dun cromosoma sexual en concreto ou ou por cantos teña o organismo. Xa que esta determinación está ligada á unha variedade de cromosomas particular, o sexo da descendencia normalmente resulta nunha proporción masculina e feminina de 1:1.
 
A maioría dos [[mamíferos]], incluidosincluídos os [[Humanos anatomicamente modernos|humanos]], teñen un [[sistema de determinación do sexo XY]]: o [[cromosoma Y]] ten factores responsables do desencadeamento do desenvolvemento masculino. O "sexo predeterminado", en ausencia dun cromosoma Y, é o feminino. Así, os mamíferos XX son femias e XY son machos. En particular, o sexo biolóxico dos humanos está determinado por cinco factores presentes ao nacer: a presenza ou ausencia dun cromosoma Y (que só determina o "sexo xenético" do individuo), o tipo de [[gónada]]s que se desenvolva, as [[esteroide sexual|hormonas esteroides sexuaissexuai]]s, a anatomía reprodutiva interna (como é o [[útero]] nas femias) e polos xenitais externos.<ref name="KnoxSchacht2011">{{Cita libro | apelido1 = Knox | nome1 = David | apelido2 = Schacht | nome2 = Caroline | url = https://books.google.com/books?id=iVOXAp27iQkC&pg=PT64 | título = Choices in Relationships: An Introduction to Marriage and the Family | edición = 11th | editores = Cengage Learning | data = 10 de Outubro de 2011 | isbn = 978-1-111-83322-0 | páxinas = 64–66 | archive-date = 25 September 2015 | archive-url = https://web.archive.org/web/20150925103218/https://books.google.com/books?id=iVOXAp27iQkC&pg=PT64 | url-status = live }}</ref><ref name="Raveenthiran2017">{{Cita publicación periódica | autores= Raveenthiran V | título = Neonatal Sex Assignment in Disorders of Sex Development: A Philosophical Introspection | xornal = Journal of Neonatal Surgery | volume = 6 | edición = 3 | páxinas = 58 | ano = 2017 | pmid = 28920018 | doi = 10.21699/jns.v6i3.604 | pmc = 5593477}}</ref>
 
Noutros organismos atópase a determinación do sexo XY, como son os caso da [[mosca común]] e algunhas plantas.<Ref name = dellaporta_1993> {{cite journal | vauthors = Dellaporta SL, Calderon-Urrea A | title = Determinación do sexo en plantas con flores | xornal = The Cell Cell | volume = 5 | número = 10 | páxinas = 1241-51 | data = outubro de 1993 | pmid = 8281039 | pmc = 160357 | doi = 10.1105 / tpc.5.10.1241 | jstor = 3869777}} </ref> Nalgúns casos, incluidaincluída a mosca da froita, o número de cromosomas X é o que determina o sexo no canto da presenza dun cromosoma Y.
 
Nas aves, que teñen un [[sistema de determinación do sexo ZW]], ocorre o contrario. O cromosoma W ten factores que son os responsables do desenvolvemento feminino, sendo o desenvolvemento predeterminado o masculino.<ref>{{Cita publicación periódica | autor1 = Smith CA|autor2= Katz M | autor3= Sinclair AH | título = DMRT1 is upregulated in the gonads during female-to-male sex reversal in ZW chicken embryos | xornal = Biology of Reproduction | volume = 68 | edición = 2 | páxinas = 560–70 | data = Febreiro de 2003 | pmid = 12533420 | doi = 10.1095/biolreprod.102.007294}}</ref> Neste caso os individuos ZZ son os masculinos e ZW as femias. A maioría das [[Bolboreta|bolboretas]] e as avelaíñas teñen un sistema de determinación do sexo ZW.
 
Tanto nos sistemas de determinación do sexo XY como no ZW, o cromosoma sexual que leva os factores críticos é a miúdo significativamente menor, levando pouco máis que os xenes necesarios para desencadear o desenvolvemento dun determinado sexo.<ref>{{Cita web |título=Evolution of the Y Chromosome|url=http://www.learner.org/channel/courses/biology/textbook/gender/gender_4.html|archive-url=https://web.archive.org/web/20041104181945/http://www.learner.org/channel/courses/biology/textbook/gender/gender_4.html|archive-date= Novembro de 2004|editores=Annenberg Media}}</ref>
 
Moitos insectos utilizan un sistema de determinación sexual baseado no número de cromosomas sexuais. A iso chámaselle [[determinación do sexo X0]], onde o 0 indica a ausencia dun cromosoma sexual. O resto de cromosomas destes organismos son [[Diploide|diploides]], pero os organismos poden herdar un ou dous cromosomas X. En insectos como os [[grilo]]s, por exemplo, cando só se herda un cromosoma X desenvólvense como machos, namentres que as que teñen dous se desenvolven como femias.<ref>{{Cita publicación periódica |título=Karyotypes of two American field crickets: Gryllus rubens and Gryllus sp. (Orthoptera: Gryllidae) | autores = Yoshimura A et al.|xornal=Entomological Science |volume=8 |edición=3 |páxinas=219–222 |ano=2005 |doi=10.1111/j.1479-8298.2005.00118.x}}</ref>
 
No nematodo '' [[Caenorhabditis elegans| C. elegans]] '' a maioría son hermafroditas XX autofecundantescon autofecundación, pero ocasionalmente as anomalías na herdanza dos cromosomas orixinan dun xeito regular individuos cun só cromosoma X. Estes individuos X0 son machos fértiles, e a metade da súa descendencia serán machos.<ref>{{Cita libro |title=''C. Elegans'' II | autores = Riddle DL, Blumenthal T, Meyer BJ, Priess JR |editores=Cold Spring Harbor Laboratory Press |ano=1997 |isbn=978-0-87969-532-3 | url = https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21413221/| cita = Chapter II. Sexual Dimorphism}}</ref>
<ref>{{Cita libro |title=''C. Elegans'' II | autores = Riddle DL, Blumenthal T, Meyer BJ, Priess JR |editores=Cold Spring Harbor Laboratory Press |ano=1997 |isbn=978-0-87969-532-3 | url = https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/21413221/| cita = Chapter II. Sexual Dimorphism}}</ref>
 
Outros insectos, incluíndo as [[abella]] e as [[formiga]]s, usan a [[Determinación do sexo por haplodiploidía|haplodiploidía]].<ref name="Charlesworth2003">{{cite journal | vauthors = Charlesworth B | title = Sex determination in the honeybee | journal = Cell | volume = 114 | issue = 4 | pages = 397–8 | date = August 2003 | pmid = 12941267 | doi = 10.1016/S0092-8674(03)00610-X}}</ref> Neste caso, os individuos diploides son xeralmente femias e os individuos haploides (que se desenvolven a partir de ovos non fecundados) son machos. Este sistema de determinación do sexo resulta nunha proporción dos sexos moi sesgadaasimétrica, xa que o sexo da descendencia está determinado pola fecundación no canto do reparto de cromosomas que acontece durante a meiose.
 
===Determinación ambiental ou non xenética===
[[Ficheiro:Ocellaris clownfish.JPG|miniatura|Os [[Peixe pallaso]] son inicialmente machos. O peixe máis grande un grupo tornarase femia.]]
 
No caso de moitas especies o sexo non está determinado por características herdadas senón por [[Nicho ecolóxico|factores ambientais]] que acontecen durante o [[Bioloxía do desenvolvemento|desenvolvemento]] ou que se dan máis tarde na vida do individuo. Moitos réptiles teñen [[Determinación do sexo pola temperatura|determinación do sexo dependente da temperatura]]. Así é que a temperatura que experimentan os [[Embrión|embrións]] durante o seu desenvolvemento determina cal será o sexo de cada individuo. Nalgunhas [[tartaruga]]s os machos prodúcense a temperaturas de incubación máis baixas que as femias, sendo esta diferenza de temperaturas críticas dun abano de 1-2 ºC.
 
Tamén, moitos peixes cambian de sexo ao longo da súa vida, un fenómeno chamado [[hermafroditismo secuencial]]. Os [[peixe pallaso|peixes pallaso]] son machos cando son máis pequenos, e o peixe que domine o grupo converterase despois dun proceso de transformación nunha femia. En moitos [[lábridos]] ocorre o contrario. A maioría dos peixes son inicialmente femias e convértense en machos cando alcanzan un certo tamaño. Os hermafroditas secuenciais poden producir os dous tipos de gametos ao longo da súa vida, pero en calquera momento son femias ou machos.
 
Nalgúns [[fentosFento|fieitos]] o predeterminado é seren hermafroditas, pero aqueles fieitos que medran en solos nos que xa dominaran os hemafroditas, vense influenciados polas hormonas residuais no ambiente e desenvolveranse como machos.<ref name="Tanurdzic2004">{{Cita publicación periódica| autores = Tanurdzic M, Banks JA | título = Sex-determining mechanisms in land plants | xornal = The Plant Cell | volume = 16 Suppl | edición = Suppl | páxinas = S61-71 | year = 2004 | pmid = 15084718 | pmc = 2643385 | doi = 10.1105/tpc.016667 }}</ref>
 
==Dimorfismo sexual==
{{Artigo principal|Dimorfismo sexual}}
[[Ficheiro:Male and female pheasant.jpg|miniatura|dereita|Os faisáns son un caso de dimorfismos sexual tanto en tamaño como en aparciencia.]]
Moitos animais e algunhas plantas teñen diferenzas entre o sexo masculino e o feminino en tamaño e aspecto, o cal é o fenómeno chamado [[dimorfismo sexual]].<ref name="Murray1871">{{Cita libro | autor = [[Charles Darwin|Darwin, Ch.]] |ano=1871 |editores=Murray, London |isbn=978-0-8014-2085-6|título=The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex }}</ref> As diferenzas sexuais nos humanos, que son menores, inclúen, xeralmente, un tamaño maior e máismaior cantidade de pelo nos homes, e mulleres que teñen peitos, cadeiras máis anchas e unha porcentaxe de graxa corporal maior. Noutras especies, as diferenzas poden ser máis extremas e mostrarse como diferenzas da coloración ou do peso corporal.
 
Os dimorfismos sexuais nos animais adoitan asociarse coa [[selección sexual]] e a competencia entre individuos dun sexo para [[Apareamento|aparearse]] co sexo oposto. <ref>{{Cita publicación periódica |título=Is fecundity the ultimate cause of female-biased size dimorphism in a dragon lizard? |autores=Stuart-Smith J, Swain R, Stuart-Smith R, Wapstra E |xornal=Journal of Zoology |volume=273 |edición=3 |ano=2007 |páxinas=266–272 |doi=10.1111/j.1469-7998.2007.00324.x |url=https://zslpublications.onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1469-7998.2007.00324.x}}</ref> As cornos en [[Cervo común|cervos]] machos, por exemplo, son empregados por estes durante os combates dos machos para gañar o acceso reprodutivo ás cervas. En moitos casos o macho dunha especie é máis grande que a femia. As especies de mamíferos con dimorfismo de tamaño sexual extremo tenden a ter sistemas de apareamento altamente [[polixinia|polixínicos]] - probablemente por mor da selección para o éxito na competición con outros machos- como é o caso dos [[Mirounga leonina|elefantes mariños]]. Outros exemplos demostran que é a preferencia das femias a que conduce cara ao dimorfismo sexual, como no caso da [[Diopsidae|moscas]] con ollos proxectados en talos.<ref name="Wilkinson1994">{{Cita publicación periódica| autores = Wilkinson GS, Reillo PR |data=22 de xaneiro de 1994|título=Female choice response to artificial selection on an exaggerated male trait in a stalk-eyed fly |xornal=Proceedings of the Royal Society B|volume=225|edición=1342|páxinas=1–6|doi=10.1098/rspb.1994.0001}}</ref> Outros animais, incluíndo a maioría dos insectos e moitos peixes, as femias son as máis grandes. Isto pode asociarse co custo de producir [[Ovocito|ovocitos]], que require máis nutrición ca producir espermatozoides. As femias máis grandes son quen de producir máis ovos.<ref name="Wilkinson1994"/>
 
Un exemplo son as arañas ''[[Latrodectus mactans|Latrodectus mactans,]]'' que son normalmente dúas veces máis longas que os machos. [56] Ocasionalmente este dimorfismo tan extremo que os machos están reducidos a vivir como parásitosparasitos dependentes dunha femia, como son os peixes [[Lofiformes]]. Algunhas especies vexetais tamén presentan dimorfismo no que as femias son significativamente máis grandes que os machos, como son os musgos de ''[[Dicranum]]'' <ref name="Shaw2000">{{Cita libro | autores = Shaw AJ (A. Jonathan Shaw & Bernard Goffinet ed.)|ano=2000 |capítulo=Population ecology, population genetics, and microevolution |páxinas=379–380 |título=Bryosphyte Biology |lugar=Cambridge |editores=Cambridge University Press |isbn=978-0-521-66097-6}}</ref> e as [[Hepáticas|hepática]] ''[[Sphaerocarpos]]''. <ref name="Schuster1984">{{Cita libro |apelido1=Schuster |nome1=Rudolf M. |ano=1984 |capítulo=Comparative Anatomy and Morphology of the Hepaticae |título=New Manual of Bryology |lugar=Nichinan, Miyazaki, Japan |editores=The Hattori botanical Laboratory |volume=2 |páxinas=891}}</ref> Hai algunha evidencia de que, nestes xéneros, o dimorfismo pode estar ligado a un cromosoma sexual,<ref name="Schuster1984"/><ref name="CrumAnderson">{{Cita libro| autores = Crum HA, Anderson LE |ano=1980 |título=Mosses of Eastern North America |volume=1 |páxinas=196 |lugar=Nova York |editores=Columbia University Press |isbn=978-0-231-04516-2}}</ref> ou á sinalización química das femias.<ref name="Briggs1965">{{Cita publicación periódica | autores = Briggs DA |ano=1965 |título=Experimental taxonomy of some British species of genus ''Dicranum'' |xornal=New Phytologist |volume=64 |páxinas=366–386 |doi=10.1111/j.1469-8137.1965.tb07546.x |edición=3}}</ref>
 
Nas aves, os machos adoitan ter un aspecto máis colorido e poden ter características que parecerían poñer ao organismo en desvantaxe. Como exemplo, a longa cola dos [[Pavón|pavos reais]] machos, coas súas cores brillantes, axúdanlle na atracción ás femias mais supoñen un risco fronte aos depredadores, xa que é máis visible para estes. Unha hipótese que se baralla para explicar isto é o [[principio do handicap]].<ref>{{Cita libro |autor1=Amotz Zahavi|ano=1997 |título=The handicap principle: a missing piece of Darwin's puzzle |editores=Oxford University Press |isbn=978-0-19-510035-8 |url=https://archive.org/details/handicapprincipl0000zeha}}</ref> Esta hipótese di que xa que o macho demostra que pode sobrevivir con tales característica, o macho estálleestalle realmente a mostrar a súa [[Fitness (bioloxía)| eficacia biolóxica]] ás femias, indicándolle como os seus trazos fenotípicos poderían benefinicarbeneficiar á descendencia, cando menos a feminina.
 
== Historia ==
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/wiki/Sexo»