Everest: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
Máis de es.wiki |
|||
Liña 18:
{{Contén texto chinés}}{{Contén texto tibetano}}{{Contén texto indio}}
O '''monte Everest''' é o máis alto cumio do mundo, dentro da cadea do [[Himalaia]]. Está situado sobre a fronteira entre o [[Nepal]] e mailo [[Tíbet]] ([[República Popular da China|China]]). En [[Lingua nepalesa|nepalés]], o cumio chámase '''Sagarmata''' (do [[Lingua sánscrita|sánscrito]] सगरमाथा, ''fronte do ceo''), en [[Lingua tibetana|tibetano]], '''Chomolungma''' (ཇོ་མོ་གླང་མ), '''Chomolangma''' ou '''Qomolangma''' (''devesa do universo''), e en [[Lingua chinesa|chinés]] 珠穆朗瑪峰 (pinyin: Zhūmùlǎngmǎ Fēng) ou 聖母峰. A montaña foi nomeada Everest en honra de Sir [[George Everest]], xeógrafo [[Gran Bretaña|británico]], en [[1865]].
== Toponimia ==
O Everest é coñecido no [[Nepal]] como '''Sagarmāthā''' ("a fronte do ceo"), no [[Tíbet]] como '''Chomolungma''' ou '''Qomolangma''' ("nai do [[universo]]") e na [[China]] como '''Zhūmùlǎngmǎ Fēng'''.<ref>{{Cita web|url=http://www.chinahighlights.com/tibet/mt-everest/wow-facts-about-mt-everest.htm|título=New Facts about Mount Everest|dataacceso=24 de decembro de 2016|lingua=en|editorial=China Highlights}}</ref><ref>{{cita web |autor= Noyce, Wilfrid; Hunt, John et al. |título= Mount Everest |obra=Encyclopædia Britannica |editorial=Encyclopædia Britannica, inc. |data=27 de decembro de 2017 |dataacceso=16 de xaneiro de 2018 |url=https://www.britannica.com/place/Mount-Everest |lingua=en}}</ref>
Nun mapa de 1733 sobre o [[Tíbet]] e [[Bután]] elaborado polo xeógrafo e [[Cartografía|cartógrafo]] francés [[Jean Baptiste Bourguignon d'Anville]] rexístrase o nome [[lingua tibetana|tibetano]] da montaña: ''Tchomour langmac'', representación fonética para Chomolungma.<ref>{{Cita libro|título=The Oxford Handbook of Names and Naming|url=https://www.oxfordhandbooks.com/view/10.1093/oxfordhb/9780199656431.001.0001/oxfordhb-9780199656431|editorial=Oxford University Press|data=1 de xaneiro de 2016|dataacceso=27 de marzo de 2020|isbn=978-0-19-175021-2|doi=10.1093/oxfordhb/9780199656431.001.0001/oxfordhb-9780199656431|lingua=en|páxina=122 |apelidos=Hough |nome=Carole}}</ref>
A finais do século XIX, moitos cartógrafos europeos crían erroneamente que o nome nativo da montaña era [[Gaurishankar]], que é unha montaña entre [[Katmandú]] e o Everest.<ref name="waddell">{{Cita publicación periódica|url=http://links.jstor.org/sici?sici=0016-7398(189812)12%3A6%3C564%3ATEANNO%3E2.0.CO%3B2-A|título=The Environs and Native Names of Mount Everest|apelidos=Waddell|nome=LA|data=16 de decembro de 1898|revista=The Geographical Journal|volume=12|número=6|páxinas=564–569|doi=10.2307/1774275}}</ref>
En 1865, a [[Royal Geographical Society]] deulle ao Everest o seu nome occidental oficial por recomendación de sir [[Andrew Scott Waugh|Andrew Waugh]], topógrafo xeral británico da India en honra do seu antecesor no cargo, sir [[George Everest]].<ref>{{Cita publicación periódica|título=Himalaya and Mount Everest |url=https://www.biodiversitylibrary.org/item/19828 |publicación=[[Proceedings of the Royal Geographical Society of London]] |data=1857|dataacceso=27 de marzo de 2020|volume=1 |páxinas=344-345 |apelidos=Waugh|nome=Andrew Scott}}</ref> Este argumentara en 1857 contra ese nome manifestando que a poboación local ía ter problemas coa pronuncia do nome proposto por Waugh.<ref>{{Cita web|url=https://www.history.com/news/who-is-mount-everest-named-after|título=Who is Mount Everest named after?|dataacceso=27 de marzo de 2020|apelidos=Klein|nome=Christopher|páxina-web=HISTORY|lingua=en}}</ref> A pesar das obxeccións, prevaleceu o nome.<ref name="everest_bwp70" /><ref>{{Cita web|url=https://www.bbvaopenmind.com/en/science/leading-figures/the-man-who-didnt-want-everest-to-bear-his-name/|título=The Man Who didn’t Want Everest to Bear his Name|dataacceso=27 de marzo de 2020|apelidos=Yanes|nome=Javier|data=3 de xullo de 2019|páxina-web=OpenMind|lingua=en}}</ref> Curiosamente, a pronuncia actual de "Everest" (/ˈɛvᵊrᵻst/)<ref>{{Cita web|url=http://dictionary.reference.com/browse/everest|título=Mount Everest.|dataacceso=22 de xullo de 2009|páxina-web=Dictionary.com Unabridged (v 1.1)|editorial=Random House, Inc.}}</ref> difire da pronuncia orixinal do apelido de sir George Everest (/ˈiːvrᵻst/ EEV-rist).<ref>{{Cita vídeo|autor=Claypole, Jonty (Director); Kunzru, Hari (Presenter)|ano=2003|título=Mapping Everest|url=http://www.bbc.co.uk/programmes/b0074phg|editorial=BBC Television|lugar=Londres|medio=TV Documentary}}</ref>
O nome [[lingua tibetana|tibetano]] para o monte Everest é {{lang|bo|ཇོ་མོ་གླང་མ}} ([[Alfabeto fonético internacional|AFI]]: [t͡ɕʰòmòlɑ́ŋmɑ̀] <small>lit.</small> "nai do universo"), con transcrición oficial en [[tibetano pinyin]] '''Qomolangma'''. Tamén é romanizado popularmente como '''Chomolungma''' e (en [[Transliteración Wylie|wylie]]) como ''Jo-mo-glang-ma'' ou ''Jomo Langma''.<ref name="Chomo-lungma: Nepal">{{Cita web|título=Chomo-lungma: Nepal|url=http://www.geographic.org/geographic_names/name.php?uni=-1506571&fid=4444&c=nepal|dataacceso=18 de abril de 2014|páxina-web=Geographical Names}}</ref><ref name="Djomo-lungma: Nepal">{{Cita web|título=Djomo-lungma: Nepal|url=http://www.geographic.org/geographic_names/name.php?uni=-1506699&fid=4445&c=nepal|dataacceso=18 de abril de 2014|páxina-web=Geographical Names}}</ref><ref name="Chomolongma: Nepal">{{Cita web|título=Chomolongma: Nepal|url=http://www.geographic.org/geographic_names/name.php?uni=-1506569&fid=4444&c=nepal|fechaacceso=18 de abril de 2014|sitioweb=Geographical Names}}</ref><ref name="Mount Jolmo Lungma: Nepal">{{Cita web|título=Mount Jolmo Lungma: Nepal|url=http://www.geographic.org/geographic_names/name.php?uni=-1506970&fid=4445&c=nepal|dataacceso=18 de abril de 2014|páxina-web=Geographical Names}}</ref>}} A trasliteración en chinés é 珠穆朗玛峰 ([[Caracteres chineses tradicionais|t]] 珠穆朗瑪峰) transcrito en [[pinyin]] como '''Zhūmùlǎngmǎ Fēng''' ("pico Chomolungma").<ref name="geographic1">{{Cita web|url=http://www.geographic.org/geographic_names/name.php?uni=-1506739&fid=4445&c=nepal|título=Qomolangma Feng: Nepal|dataacceso=18 de abril de 2014|páxina-web=Geographical Names}}</ref> Con menor frecuencia, tamén se traduce ao chinés simplemente como Shèngmǔ Fēng [[Caracteres chineses tradicionais|t]] 聖母峰 ([[Caracteres chineses simplificados|s]] 圣母峰 <small>lit.</small> "pico santa nai"). En 2002, o xornal chinés ''[[Diario do Pobo]]'' publicou un artigo en contra do uso constante do nome occidental "monte Everest", insistindo en que debería empregarse o seu nome tibetano "monte Qomolangma"<ref name="geographic1" /> baseado na transcrición oficial do nome local nesa lingua. O xornal argumentaba que os colonizadores británicos non descubriran a montaña "por primeira vez", xa que era ben coñecida polos tibetanos e se atopaba marcada en mapas chineses dende o ano 1719.<ref>{{Cita web|url=http://english.people.com.cn/200211/19/eng20021119_107017.shtml|título=Web Reference|dataacceso=20 de maio de 2007}}</ref><ref name="pd">{{Cita web|url=http://english.people.com.cn/200211/19/eng20021119_107017.shtml|título=No Longer Everest but Mount Qomolangma|dataacceso=9 de xuño de 2005|data=20 de novembro de 2002|editorial=[[People's Daily|People's Daily Online]]}}</ref>
A principios da década de 1960, o goberno do Nepal deuse de conta de que o monte Everest non tiña nome [[lingua nepalés|nepalés]]. Iso é así porque a montaña non era coñecida no val de [[Katmandú]] e áreas circundantes, e comezou a procurar un nome. O nome [[lingua tibetana|tibetano]] dos ''[[sherpa]]s'' non era aceptable, xa que ía en contra da política de nepalización do país, así que inventou un novo, '''Sagarmatha'''<ref name="Sagar-Matha: Nepal">{{Cita web|url=http://www.geographic.org/geographic_names/name.php?uni=-1507822&fid=4445&c=nepal|título=Sagar-Matha: Nepal|dataacceso=18 de abril de 2014|páxina-web=Geographical Names}}</ref> (सगरमाथा),<ref name="Unsworth584">{{Cita libro|ano=2000|título=Everest – The Mountaineering History|edición=3.ª|editorial=Bâton Wicks|isbn=978-1-898573-40-1|páxina=584|ref=harv|apelidos=Unsworth|nome=Walt}}</ref> creado por [[Baburam Acharya]].
== Medida da súa altitude ==
Liña 73 ⟶ 86:
== Rutas de ascenso ==
[[Ficheiro:STS058-101-12 2.JPG|miniatura|dereita|300px|As dúas principais rutas de ascenso, a suroeste (laranxa) e a nordés (amarelo).]]
O monte Everest ten dúas rutas principais para acceder ao cumio: a ruta pola cara [[suroeste]], dende o [[Nepal]], e a ruta [[nordés]], dende o [[Tibet]], porén existen outras trece rutas menos frecuentadas.<ref name=evhist>{{Cita web|título=Ascent Routes on Everest|url=http://www.everesthistory.com/routes.htm|dataacceso=21 de xaneiro de 2008|editorial=EverestHistory.com}}</ref> Das dúas rutas principais a máis fácil tecnicamente e a máis utilizada é a suroeste, foi a seguida por Hillary e Tenzing en [[1953]] e a primeira das quince rutas descritas en [[1996]],<ref name=evhist/> porén esta foi máis unha decisión política que técnica, xa que a [[China]] pechou a súa fronteira aos estranxeiros en [[1949]].<ref name=ngetl>{{Cita web|
A maior parte dos intentos de ascensión realízanse entre abril e maio, antes de que comece o verán, a estación dos [[monzón]]s. Isto débese a que un cambio nas corrente en chorro nesa época do ano reduce a velocidade media do vento en altas cotas da montaña.<ref name=nytimes>{{Cita novas|data=19 de maio de 1997|título=Climbing Mount Everest|url=http://query.nytimes.com/gst/fullpage.html?res=9E01EFDD1E38F93AA25756C0A961958260|dataacceso=24 de outubro de 2008|xornal=The New York Times}}</ref><ref name=te03>{{Cita web|título=Mt. Everest Information|url=http://www.teameverest03.org/everest_info/index.html|dataacceso=24 de outubro de 2008|autor=Team Everest 03|
=== Aceso en helicóptero ===
| |||