Galicia: Diferenzas entre revisións

No dicionario [https://digalego.xunta.gal/gl/termo/44615/nacion Digalego], [[Ir Indo]]. "'''Nación''' ([[lingua latina|lat.]] ''natione''). s.f. Comunidade de individuos aos que uns vínculos determinados, basicamente culturais, económicos e unha historia común, lles dan unha fisionomía propia, diferenciada, e unha vontade de organización e proxección autónoma que os leva a querer dotarse de institucións propias, ata que se constitúa o estado."</ref> recoñecida internacionalmente en [[1933]]<ref>{{cita libro| autor =RÍOS, X.| título = Galicia e a sociedade das nacións| ano =2010| publicación =Editorial Galaxia S.A.| id = }}</ref><ref>{{cita web| url=http://www.avogacia.org/w3/article.php3?id_article=1555| título=As deliberación do IX Congreso de Nacionalidades Europeas| autor=P. R. Castro| data=19 de novembro de 2006| dataacceso=26 de febreiro de 2014}}</ref> e establecida xurídica e administrativamente dende [[1978]] como [[comunidade autónoma]] segundo a [[Constitución española de 1978|Constitución española]] co rango de [[nacionalidade histórica]] determinado no seu [[Estatuto de autonomía de Galicia de 1981|Estatuto de autonomía]], dentro do [[España|Reino de España]] e a [[Comunidade Europea]]. O seu territorio está situado no extremo noroeste da [[Península Ibérica]] e linda, ao leste, coas [[Comunidade Autónoma|comunidades autónomas]] de [[Asturias]] e [[Castela e León]], ao oeste co [[océano Atlántico]], ao norte co [[mar Cantábrico]] e ao sur coa [[Portugal|República de Portugal]]. [[Santiago de Compostela]] é a capital, cun estatuto especial.<ref>Establecida pola Lei 1/1982, do 24 de xuño, e desenvolta na [http://www.xunta.es/dog/Publicados/2002/20020724/AnuncioEAA2_gl.html Lei 4/2002], do 25 de xuño.</ref>

A súa superficie é de 29&nbsp;575&nbsp;km², pola que se espallan máis de [[Lugares de Galicia|30&nbsp;000 núcleos de poboación]], a metade dos existentes en España.<ref>{{Cita libro |ano=2012 |título=Datos estatísticos básicos de Galicia |issn=1699-2997 |institución=[[Instituto Galego de Estatística]] |url=https://www.ige.eu/estatico/html/gl/DatosBasicos/Anteriores/datos_estatisticos_basicos_Galicia_2012.pdf |páxina=4}}</ref>{{Refn|group="lower-alpha"|Segundo o [[Nomenclátor de Galicia]] existen 37&nbsp;308 lugares.<ref>{{Cita web |url=https://www.xunta.gal/nomenclator?p_p_id=NomenclatorPortlet_WAR_NomenclatorPortlet&p_p_lifecycle=1&p_p_state=normal&p_p_mode=view&p_p_col_id=column-1&p_p_col_count=2&buscar=Buscar |título=Nomenclátor |páxina-web=[[Xunta de Galicia]]}}</ref>}} Estes esténdense por [[Parroquias de Galicia|3&nbsp;771 parroquias]], que compoñen [[Concellos de Galicia|313 concellos]], agrupados en [[Comarcas de Galicia|53 comarcas]] e 4 provincias. [[Santiago de Compostela]] é a capital, cun estatuto especial.<ref>Establecida pola Lei 1/1982, do 24 de xuño, e desenvolta na [http://www.xunta.es/dog/Publicados/2002/20020724/AnuncioEAA2_gl.html Lei 4/2002], do 25 de xuño.</ref> Forman parte do territorio diferentesunha serie de [[Illas de Galicia|illas e illotes]] próximos á costa, entre asos que destacan a [[Illa de Arousa]] e as illas [[Cíes]] e [[Illas Ons|Ons]].

Galicia xurdiu como [[entidade política]] no [[século III]], coa creación da [[provincia romana]] da [[Gallaecia]].<ref>{{Cita libro |nome=Colin |apelidos={{Versaleta|Smith}} |ligazón-autor=Colin Smith |capítulo=Galicia, todo un reino |título=Homenaxe á profesora Pilar Vázquez Cuesta |ano=1996 |páxinas=735-744, en 736 |editorial=[[Universidade de Santiago de Compostela]] |isbn=84-8121-476-0 |lingua=es}}</ref> Cuns límites que superaban os actuais, recibía o seu nome dos [[galaicos]], o [[pobo celta]] que levaba morando en [[Castro (poboado)|castros]] ao norte do [[río Douro]] polo menos o [[I milenio a. C.|último milenio]]. As súas terras, que estiveron habitadas dende o primeiro período da [[Prehistoria en Galicia|era prehistórica]], o [[Paleolítico inferior]], foran incorporadas ao [[Imperio Romano]] ao final das [[guerras cántabro-astúrico-galaicas]] no [[19 a. C.]] Coa chegada dos [[suevos]] contra o ano [[410]], Galicia constituíuse como [[Galicia altomedieval|reino]] e foi o primeiro [[Estado]] [[Idade Media|medieval]] de [[Europa]] ao se constituír como [[Galicia altomedieval|reino]].{{Sfn|{{Versaleta|López Carreira}}|1998|pp=5-7}} Este [[Reino suevo de Galicia|reino suevo-galego]], alén de ser o primeiro en se separar do Imperio Romano, foi tamén o primeiro en [[Cuñaxe|cuñar]] [[moeda]] propia, en se converter ao [[catolicismo]] e en chegar a dominar case toda a [[Península Ibérica]].{{Sfn|{{Versaleta|Díaz Martínez}}|2011|p=11}} En [[585]] foi incorporado ao [[reino visigodo]], tornándose o [[Galicia na monarquía visigoda|espazo galego]] nunha das tres unidades que conformaban o conxunto rexido polos [[Reis visigodos|monarcas]];{{Sfn|{{Versaleta|Díaz Martínez}}|2011|p=34}} con [[Vitiza|rei propio]] nalgunha ocasión. Após a caída visigoda en [[711]], en Galicia comezouse a conformación dun novo [[Lista de monarcas dos reinos cristiáns da Península Ibérica|reino cristián]].{{Sfn|{{Versaleta|López Teixeira}}|2010|p=}} Consolidado o [[Reis de Galicia|poder rexio]] no [[século IX]],{{Sfn|{{Versaleta|López Carreira}}|1998|pp=22-24}} o [[reino de Galicia]] atinxiu a [[hexemonía]] peninsular durante o período entre os séculos [[Século XI|XI]] e [[Século XIII|XIII]],{{Sfn|{{Versaleta|López Teixeira}}|2013|loc=contraportada|ps=. “[…]un reino de Galiza de seu, hexemónico no horizonte hispano até o catrocentos”}} sendo un dos centros políticos máis importantes da [[Europa Occidental]],<ref>{{Cita entrevista |apelidos={{Versaleta|Baliñas}} |nome=Carlos |ligazón-suxeito=Carlos Baliñas Pérez |entrevistador=César Lorenzo Gil |título=Carlos Baliñas: “É hora de deixar tranquilos os reis de Galicia e democratizar a historia social” |url=https://biosbardia.wordpress.com/2016/01/18/carlos-balinas-e-hora-de-deixar-tranquilos-os-reis-de-galicia-e-democratizar-a-historia-social/ |páxina-web=BiosBardia |data=18 de xaneiro de 2016}}</ref> nunha etapa de [[Era Compostelá|máximo esplendor]] económico, artístico e cultural,{{Sfn|{{Versaleta|López Carreira}}|1998|pp=37-38}} en que proxectou a [[Lingua galega medieval|lingua]] e [[Literatura galega medieval|literatura]] galegas alén das súas fronteiras. A independencia de [[Reino de Portugal|Portugal]] en [[1139]], a separación de [[Reino de Castela|Castela]] en [[1157]]{{Sfn|{{Versaleta|López Carreira}}|{{Versaleta|Andrade Cernadas}}|2020|pp=152, 161}} e a individualización de [[Reino de León|León]] no mesmo século{{Sfn|{{Versaleta|López Carreira}}|2005|pp=224-225}} restrinxiron o territorio do antigo reino ao propiamente galego. Por diferentes vicisitudes políticas, Galicia aínda sufriría unha serie de ''mutilacións territoriais'' na súa [[Galicia estremeira|franxa leste]], primeiro coa perda do [[Terra Eo-Navia|Eo-Navia]] nesa centuria e despois coa do [[Bierzo]] e a [[Seabra]] séculos despois.<ref>{{Cita libro |nome=Olga |apelidos={{Versaleta|Gallego Domínguez}} |ligazón-autor=Olga Gallego |título=La organización administrativa territorial de la antigua provincia de Ourense a mediados del siglo XVIII |serie=[[Boletín Auriense]]. Anexo 10 |ano=1988 |editorial=[[Museo Arqueolóxico Provincial de Ourense]] |lingua=es |isbn=84-505-7865-5 |páxinas=27-28}}</ref> Tras a [[unión dinástica]] en [[1230]] na persoa do [[rei de Castela]], o reino mantivo o seu [[particularismo político]], mais comezou unha progresiva decadencia por mor do afastamento do centro de poder.{{Sfn|{{Versaleta|López Carreira}}|1998|p=46}} Con posterioridade tentáronse desenvolver proxectos políticos propios mediante entronizacións de reis non casteláns como [[Xoán I de Galiza e León|Xoán I]] ([[1296]]), [[Fernando I de Portugal]] ([[1369]]) ou [[Xoán de Gante]] ([[1386]]). O [[século XV]] supuxo o cumio do poder para os [[Feudalismo|señores feudais]] galegos, que gobernaron coma reis nos seus dominios, ata que a fracasada [[gran revolta irmandiña]] ([[1467]]-[[1469]]) e o [[Guerra de Sucesión castelá|conflito sucesorio]] ([[1475]]-[[1479]]) propiciaron a chamada [[doma e castración do Reino de Galicia]], consumada en [[1486]] polos [[Reis Católicos]]. Como un dos reinos da [[Monarquía Hispánica]], Galicia seguiu a ser unha entidade xurídica independente ata [[1833]],<ref>{{Cita web |data=11 de decembro de 2017 |título=No, los Reyes Católicos no fundaron España |xornal=[[Público (España)|Público]] |localización=Zaragoza |lingua=es |url=https://www.publico.es/espana/no-reyes-catolicos-no-fundaron-espana.html |cita=el tribunal &#x5B;[[Tribunal Supremo de España]]&#x5D; dejó claro que el reino de Castilla y la Corona de Aragón seguían siendo entidades autónomas incluso tras la llegada de los Borbones con la victoria de Felipe V en la Guerra de Sucesión y la publicación, entre 1707 y 1716, de los decretos de Nueva Planta con los que desmanteló las instituciones propias de los territorios que integraban el segundo de esos sujetos políticos}}</ref><ref name="GC">{{Cita web |data=13 de decembro de 2017 |título=O Reino de Galicia, unha realidade xurídica independente de España, segundo o Tribunal Supremo |xornal=[[Galicia Confidencial]] |localización=Compostela |url=http://www.galiciaconfidencial.com/noticia/67821-reino-galicia-realidade-xuridica-independente-espana-segundo-tribunal-supremo}}</ref> cando os antigos reinos foron [[División territorial de España en 1833|abolidos]] para crear un estado [[Centralismo|centralizado]].<ref>{{Cita web |nome=Luis |apelidos={{versaleta|Moreno}} |título=Ethnoterritorial Concurrence and Imperfect Federalism in Spain |url=http://www.ipp.csic.es/doctrab1/dt-9310.pdf |tipo=Working Paper 93-10 |institución=Instituto de Estudios Sociales Avanzados ([[CSIC]]) |lingua=en |páxina=12 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20091223002701/http://www.ipp.csic.es/doctrab1/dt-9310.pdf |data-arquivo=23 de decembro de 2009 |data-acceso=24 de setembro de 2019 |urlmorta=yes }}</ref> Anteriormente, en [[1808]] tivera total [[soberanía]] coa súa [[Xunta Suprema do Reino de Galicia|Xunta Suprema]] no contexto da [[Guerra contra o francés|guerra contra o invasor francés]]. Durante os séculos [[Século XIX|XIX]] e [[Século XX|XX]] houbo diferentes [[Galeguismo (política)|correntes galeguistas]] ([[Provincialismo galego|provincialismo]], [[Rexionalismo galego|rexionalismo]], [[Nacionalismo galego|nacionalismo]]), medrando a demanda de [[autogoberno]] e recoñecemento da identidade [[Cultura de Galicia|cultural]] e [[Lingua galega|lingüística]] galegas. Isto, alén dunha efémera [[República Galega]] en [[1931]] e do recoñecemento internacional como nación en [[1933]], resultou no [[Estatuto de autonomía de Galicia de 1936|Estatuto de Autonomía de 1936]], frustrado polo inmediato [[Golpe de Estado do 18 de xullo de 1936|golpe de Estado de Franco]] e a posterior longa [[Ditadura de Franco|ditadura]]. Após a súa finalización coa morte do [[Francisco Franco|ditador]], aprobouse o [[Estatuto de autonomía de Galicia de 1981|Estatuto de Autonomía de 1981]], o cal dotou a Galicia dun relativo autogoberno.