Mar: Diferenzas entre revisións

O [[Ciencia|estudo científico]] da auga no planeta e o seu ciclo chámase [[hidroloxía]] sendo a [[hidrodinámica]] a que se dedica o estudo da [[física]] da auga en movemento. As investigacións recentes sobre o mar en particular son froito da [[oceanografía]]. Estas foron iniciadas dende as inquedanzas sobre as formas das [[#Correntes|corrente]] oceánicas,<ref>Lee, Sidney (ed.) "[https://en.wikisource.org/wiki/Rennell,_James_%28DNB00%29 Rennell, James (DNB00)]" no ''Dictionary of National Biography'', Vol. 48. Smith, Elder, & Co. (Londres), 1896. Aloxado no [https://en.wikisource.org/wiki/Main_Page Wikisource]. {{en}}</ref> pero desde entón, expandiose nun campo máis grande e multidisciplinado:<ref name="Jenkins">Monkhouse, F.J. (1975) ''Principles of Physical Geography''. pp. 327–328. Hodder & Stoughton. ISBN 978-0-340-04944-0.</ref> Esa vertente científica estuda, por exemplo, as propiedades da [[auga do mar]]; das [[Mar#Ondas|ondas]], [[marea]]s e [[#Correntes|correntes]]; mapea [[#Costas|litorais]] e analiza [[#solos oceánicos|solos oceánicos]]; ademais de investigar a [[#vida mariña|vida mariña]].<ref>{{Cita publicación periódica|título = Review|url = http://www.jstor.org/stable/1785367|revista = The Geographical Journal|data = 1929-06-01|páxinas = 571-572|volume = 73|número = 6|doi = 10.2307/1785367|apelidos = R. N. R.|nome = B.}}</ref> O subcampo que trata sobre o movemento do mar, as súas forzas e forzas nel actuantes é coñecido como [[Oceanografía#Oceanografía física|oceanografía física]].<ref>Stewart, Robert H. (2008) [http://oceanworld.tamu.edu/resources/ocng_textbook/PDF_files/book.pdf ''Introduction To Physical Oceanography'']. pp. 2–3. [[Universidade Texas A&M]].{{en}}</ref> A [[bioloxía mariña]] (ou [[Oceanografía#Oceanografía biolóxica|oceanografía biolóxica]]) estuda as [[#Plantas|plantas]], [[#Animais|animais]] e outros organismos habitantes dos [[#Habitats|ecosistemas mariños]]. Nese grupo de subcampos, tamén está a [[Oceanografía#Oceanografía química|oceanografía química]], relacionada co comportamento de [[Elemento (química)|elementos]] e [[molécula]]s nos océanos, en particular o ciclo do carbono e o papel do [[dióxido de carbono]] en [[#acidificación|crecente acidificación]] das augas do mar. As [[Xeografía física|xeografías]] mariña e marítima disertan sobre as formas e formacións dos grandes corpos de auga, mentres que a xeoloxía mariña (ou [[Oceanografía#Oceanografía xeolóxica|oceanografía xeolóxica]]) prové as evidencias da deriva continental e da composición e estrutura da Terra, clarificando o proceso de [[sedimentación]] e asiste o estudo do [[vulcanismo]] eae da [[sismoloxía]].<ref name=Jenkins/>

Un tsunami é unha forma infrecuente de onda causada por un evento tan repentino e forte, como un [[terremoto]] ou [[Corremento de terra|desprendemento de terra]] baixo a auga, un [[Impacto astronómico|impacto dun meteorito]], unha [[erupción volcánica]] ou o colapso da terra no mar. Tales fenómenos poden elevar o nivel, de xeito temporal, da superficie mariña en determinada zona afectada. A [[enerxía potencial]] da porción de auga desprazada transfórmase en [[enerxía cinética]], creando unha onda plana que se move nunha velocidade proporcional á [[raíz cadrada]] da profundidade da auga. Desta forma, os tsunamis desprázanse moito máis rápido nos océanos abertos que nunha plataforma continental.<ref name="usgstsunami">{{cita web |url=http://walrus.wr.usgs.gov/tsunami/basics.html |título=Life of a Tsunami |autor=Tsunamis & Earthquakes |editor=US Geological Survey }}</ref> A pesar de que posúen velocidades de máis 970&nbsp;km/h,<ref name=NTWC-physics /> os tsunamis no mar profundo poden ter unha lonxitude que varía desde os 130 os 480&nbsp;km, cunha amplitude de menos de tres [[Pé (medida)|pés]] (menos de 1 metro).<ref name=UoW>{{cita web |url=http://earthweb.ess.washington.edu/tsunami/general/physics/physics.html |título=The Physics of Tsunamis |obra=Earth and Space Sciences |editor=Universidade de Washington}}</ref> As ondas comúns de superficie nunha mesma rexión poden ter lonxitudes duns centos de pés e velocidades de preto de 105&nbsp;km/h. Os tsunamis, con todo, cando se comparan coas posibles amplitudes de aproximadamente 14 m destas ondas comúns, a miúdo poden pasar desapercibidos.<ref name=UoW/> O funcionamento dos [[Sistema de alerta de tsunami|sistemas de alerta de tsunami]] dependen do feito de que as ondas sísmicas causadas por terremotos viaxan a unha velocidade duns 14&nbsp;400&nbsp;km por hora, o que permite que rexións ameazadas poidan ser alertadas da posibilidade dunha grande onda.<ref>{{cita web |url=http://pptsndprojects.blogspot.co.uk/2009/06/tsunami-warning-system-ppt.html |título=Tsunami warning system |data=28 de xuño de 2009 |lingua=en |dataacceso= 30 de abril do 2016}}</ref> As medicións desta ondas sísmicas mediante redes de estacións marítimas fan posible a confirmación ou cancelación dunha alerta de tsunami.<ref>{{cita web |url=http://ioc-tsunami.org/index.php?option=com_content&view=article&id=1&Itemid=2&lang=en |título=Tsunami Programme: About Us |editor=Intergovernmental Oceanographic Commission |lingua=en |dataacceso=20 de abril do 2016}}</ref> Un evento engatillador na plataforma continental pode causar un tsunami local nas terras próxima e outra grande oscilación que viaxe polo océano. A enerxía da onda disípase gradualmente, pero esténdese ao longo da fronte da onda. A medida que a oscilación se despraza lonxe do seu punto de orixe, a súa fronte faise máis longa eae a súa enerxía diminúe, de forma que costas distantes son xeralmente afectadas por porcións de onda máis febles. A velocidade dun tsunami, con todo, é determinada pola profundidade da auga, o que fai que non viaxe coa mesma rapidez en todas as direccións, ademais de afectar tamén á fronte da onda. Este efecto, coñecido como [[refracción]], pode concentrar a forza dun tsunami nalgunhas áreas e debilitalo noutras, segundo a topografía submarina que se presenta ao longo do percorrido deste.<ref>{{cita web |url=http://www.livescience.com/18998-deep-ocean-floor-focus-tsunami-waves.html |título=Deep Ocean Floor Can Focus Tsunami Waves |autor=Our Amazing Planet staff |data=12 de marzo de 2012 |obra=Livescience |lingua=en}}</ref><ref>{{Cita publicación periódica|título = Focused tsunami waves|url = http://rspa.royalsocietypublishing.org/content/463/2087/3055|revista = Proceedings of the Royal Society of London A: Mathematical, Physical and Engineering Sciences|data = 2007-11-08|issn = 1364-5021|páxinas = 3055-3071|volume = 463|número = 2087|doi = 10.1098/rspa.2007.0051|idioma = en|nome = M. V.|apelidos = Berry}}</ref> O igual que acontece con outros tipos de onda, o desprazamento cara augas pouco profundas provoca a desaceleración e o crecemento en amplitude do tsunami.<ref name=UoW /> Polo que tanto o val como a crista desta grande oscilación poden chegar primeiro á costa.<ref name=usgstsunami /> Na primeira posibilidade, o mar recúa e deixa áreas submarinas expostas.<ref>[[Bureau of Meteorology]] do [[Goberno de Australia]]. "[http://www.bom.gov.au/tsunami/info/index.shtml Tsunami Facts and Information]".</ref> Cando chega a crista, xeralmente non procede á habitual quebra, pero espallase en terra, inundando todo no seu camiño. A maior parte da destrución derivada dun tipo de desastre como ese pode ser producido cando as augas da inundación, que, tras se espallaren, son drenadas de volta ao mar pola gravidade, arrastrando persoas e cascallos consigo. Varios tsunamis poden ser causados por un único evento xeolóxico. En casos así, é común que as últimas ondas cheguen a terra entre oito minutos e dúas horas despois da primeira, que non necesariamente é a maior ou máis destrutiva.<ref name=usgstsunami /> Ás veces, en baías planas ou estuarios, un tsunami pode converterse nun [[macareu]].<ref name=NTWC-physics>{{cita web|url=http://ntwc.arh.noaa.gov/?page=tsunami_science |título=Physics of Tsunamis |editor=National Tsunami Warning Center dos EUA }}</ref>

A maioría dos lugares experimentan dúas mareas altas cada día, que se producen a intervalos de aproximadamente 12 horas e 25 minutos, este é a metade do período que lle leva á Terra facer unha rotación completa e volver a ter a Lúa na súa posición anterior respecto dun observador. A masa da Lúa é duns 27 millóns de veces máis pequena que o Sol, pero esta está 400 veces máis preto da Terra.<ref name=NOAAtides>{{cita web |url=http://oceanexplorer.noaa.gov/edu/learning/player/lesson10.html |título=Tides |editorial=National Oceanic and Atmospheric Administration |obra=Ocean Explorer }}</ref> A [[forza de marea]] decrece rapidamente coa distancia do axente, de forma que a Lúa esta dotada de dúas veces máis influencia sobre ese efecto que o Sol.<ref name=NOAAtides /> Unha protuberancia fórmase no océano no lugar onde o planeta está máis próximo o seu satélite natural, sendo este tamén o punto onde o efecto da gravidade, e polo tanto a atracción, da Lúa é máis forte. No lado oposto do globo, a forza lunar ten a súa influencia máis feble, o que causa, do mesmo xeito, a formación doutra protuberancia. Tales protuberancias xiran arredor da Terra ao mesmo tempo que a Lúa. Cando o Sol, a Lúa éae a Terra se aliñan durante as lúas [[fases da lúa|chea ou nova]], o efecto combinado da como resultado mareas máis altas "mareas vivas". En contraste, cando o Sol está a 90 ° da Lúa visto desde a Terra, o efecto gravitacional combinado nas mareas é correspondentemente reducido, causa das mareas baixas ou "mareas mortas".<ref name=oceanservice />