Wikipedia

Mar: Diferenzas entre revisións

Explorar o historial de forma interactiva
← Edición máis vellaEdición máis nova →
Contido eliminado Contido engadido
VisualTexto wiki
Recuperando 10 fontes e etiquetando 0 como mortas.) #IABot (v2.0.2
Liña 90:
 
A [[auga do mar]] é, por regra xeral, salgada; durante millóns de anos, a [[choiva]] formou cursos de [[auga]] que foron disolvendo lentamente [[rocha]]s de todos os [[período xeolóxico|períodos xeolóxicos]], nas cales o [[sal común]] atópase en abundancia. Eses cursos de auga desembocaban no mar. Como todos os [[río]]s corren para o mar, el ficou con case todo o sal.
O termo úsase nun senso menos xeográfico para designar unha parte do océano, como ''mar tropical'' ou ''auga do mar'' referíndose ás augas oceánicas. Aínda que o nivel de salinidade pode variar, aproximadamente o 90% da auga oceánica ten de 34 a 35 [[gramo|g]] de [[solución acuosa|sólidos disoltos]] por [[litro]]s, que produce unha medida de solución salina do 3,4 o 3,5%.<ref>Pond, Stephen (1978). ''Introductory Dynamic Oceanography''. Pergamon Press. p. 5. ISBN 0-7506-2496-5.</ref> Con todo, para a fácil descrición de pequenas diferenzas, os oceanógrafos indican usualmente ese índice en [[por mil]] (‰) ou [[Punto base|partes por mil]] no canto de porcentaxe. Tales estimacións sobre as augas da superficie do hemisferio norte son xeralmente próximas á marca do 34 ‰, mentres que o 35 ‰ é a media no hemisferio sur.<ref name=reddyornot/> Os [[soluto]]s oceánicos proceden [[Auga do mar#Salinidade|tanto do fluxo dos ríos como do fondo do mar]],<ref>Pinet, Paul. ''Invitation to Oceanography''. West Publishing Co. ([[St. Paul, Minnesota|St. Paul]]), 1996. ISBN 978-0-314-06339-7.</ref> sendo estable a súa composición relativa:<ref name="Millero"/><ref>{{cita web|URL=http://www.palomar.edu/oceanography/salty_ocean.htm|título=Why is the Ocean Salty?|autor=Swenson, Herbert|lugar=US Geological Survey|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150209191609/http://www.palomar.edu/oceanography/salty_ocean.htm|dataarquivo=09 de febreiro de 2015|dataacceso=7 de xaneiro do 2016|lingua=en|urlmorta=siyes}}</ref> [[sodio]] (Na) e [[cloruro]] (Cl) constitúen preto de 85% e o restante divídese entre [[magnesio]] (Mg), [[calcio]] (Ca), [[sulfato]] (SO₄), [[carbonato]] (CO₃) e [[bromuro]]. A falta de [[# Contaminación mariña|contaminación]], a auga do mar non sería prexudicial para beber, salvo que é demasiado salina;{{efn|O [[ril]] excreta [[urina]] con salinidade do 2%,<ref name=10hut>[[Exército dos Estados Unidos|US Army]] (xuño de 1992). [http://www.basegear.com/ch6.html FM 21-76: ''Survival'']. Chapter 6: "Water Procurement".</ref> de forma que a bebida dun litro de auga de mar require o consumo de polo menos un litro de auga doce, coa intención de evitar o exceso de sodio no organismo. Sen esa auga adicional, o aumento de sal provoca [[deshidratación]].<ref>NOAA (11 de xaneiro de 2013). "[http://oceanservice.noaa.gov/facts/drinksw.html Drinking Seawater Can Be Deadly to Humans]".</ref>}} similarmente, non é posible usala para [[irrigación]] da maior parte das [[planta]]s sen a anterior [[#Industrias extrativistas|desalinización]].<ref>{{cita web|URL=http://time.com/7357/california-drought-debate-over-desalination/|título=California’s Farmers Need Water. Is Desalination the Answer?|autor=|data=14.02.2014|editor=[[Time (revista)|Time]]|dataacceso=10.08.2015}}</ref>
 
Variacións de salinidade poden ser causadas por moitos factores: o movemento de [[#Correntes|correntes]] entre os [[Lista de océanos e mares segundo a Organización Hidrográfica Internacional|mares]]; o fluxo de auga doce de ríos e glaciares; as [[precipitación (meteoroloxía)|precipitacións]]; a formación e derretimento dos [[banquisa|bancos de xeo]]; e a [[evaporación]], que á súa vez é afectada polas [[temperatura]]s, [[vento]]s e [[#Onda|ondas]]. Por exemplo, o nivel superior do [[Mar Báltico]] ten unha salinidade moi baixa (do 10 o 15 ‰) por mor das baixas temperaturas climaticas quelle producen unha evaporación mínima;; tamén, pola gran cantidade de auga dos ríos que recibe; así mesmo porque a súa conexión co [[mar do Norte]] tende a crear unha densa capa subacuática que dificilmente se mestura coas augas da superficie.<ref>Thulin, xaneiro de 2003. "[https://web.archive.org/web/20070606211738/http://www.ices.dk/projects/balticsea/Baltic%20Sea-RSE%20Thulin%20and%20Andrusaitis.pdf Religion, Science, and the Environment Symposium V on the Baltic Sea]".</ref> Como caso oposto, o [[mar Vermello]], que se atopaa entre os [[deserto]]s do [[deserto do Sáhara|Sahara]] e o de [[deserto de Arabia|Arabia]], ten un alto índice de produción de vapor e poucas precipitacións, ademais dos poucos e estacionais afluxos así como as estreitas conexións cos grandes corpos de auga próximos, principalmente o [[canal de Suez]] ao norte e o [[Bab el-Mandeb]] ao sur; tales características son determinantes para a súa salinidade de preto do 40 ‰.<ref>{{Cita publicación periódica|título = Glacio-eustatic sea-level control on Red Sea salinity|url = http://www.nature.com/nature/journal/v334/n6183/abs/334601a0.html|revista = Nature|data = 1988-08-18|páxinas = 601-604|volume = 334|número = 6183|doi = 10.1038/334601a0|lingua = en|apelidos = Robert C.|nome = Thunell|autor2= Sharon M.|dataacceso=7 de xaneiro do 2016}}</ref> No Mediterráneo é un pouco menor, do 37 ‰, mentres en algúns [[Lago hipersalino|lagos interiores son moito máis elevados]]: O [[mar Morto]] ten 300 gramos de sólidos disoltos por litro (300 ‰).
Liña 274:
Os humanos [[Navegación marítima|viaxarón]] polos mares desde a primeira vez que construíron embarcacións marítimas. Os [[período Ubaid|mesopotámicos]] usaban [[betume]] para [[calafatear]] e así garantir a estanquidade dos seus [[bote]]s construídos en [[cana]], máis a diante comezarón a usar [[Vela (tea)|velas]] con [[mastro]]s.<ref name=DrCarter>Carter, Robert (2012). ''A Companion to the Archaeology of the Ancient Near East''. Ch. 19: "Watercraft", pp. 347 ff. Wiley-Blackwell. {{ISBN|978-1-4051-8988-0}}.</ref> Cara o {{AC|3000}}, os [[Pobos austronesios|austronesios]] en Taiwan comezaron a estenderse polo [[sueste marítimo de Asia]].<ref name="matrilineality2003">{{Cita publicación periódica |url= https://www.journals.uchicago.edu/doi/10.1086/379272 | doi = 10.1086/379272| título = Matrilineality and the Melanesian Origin of Polynesian Y Chromosomes| xornal = Current Anthropology| volume = 44| páxinas = S121–S127| ano = 2003| apelido1 = Hage | nome1 = P. | apelido2 = Marck | nome2 = J. }}</ref> Posteriormente, os pobos "[[lapita]]" austronesios mostraron grandes fazañas de navegación, chegando desde o [[arquipélago Bismarck]] ata lugares tan afastados como as illa [[Fidxi]], [[Tonga]] e [[Samoa]].<ref name="Belwood1">{{cita libro |apelido1= Bellwood|nome1= Peter |título=The Polynesians – Prehistory of an Island People |data= 1987 |editor=Thames and Hudson |páxinas=45–65|isbn=978-0-500-27450-7}}</ref> Os seus descendentes [[navegación polinesia|continuaron viaxando miles de millas entre pequenas illas]] en [[canoas polinesias|canoas con balancín]],<ref>{{cita web |url=https://www.pbs.org/wgbh/nova/ancient/polynesia-genius-navigators.html |título=Polynesia's Genius Navigators |autor=Clark, Liesl |data=15 de febreiro de 2000 |editor=NOVA }}</ref> e no proceso atoparon moitas illas novas, incluíndo [[Hawai]], [[Illa de Pascua]] (Rapa Nui) e [[Nova Zelandia]].<ref name="Kayser, M. 2006">{{Cita publicación periódica | doi = 10.1093/molbev/msl093|pmid=16923821|url=http://static1.squarespace.com/static/53ca9138e4b09ce5b336e6a8/t/53d3ba34e4b0dc5a2065db41/1406384692136/KayserStonekingMBE2006.pdf| título = Melanesian and Asian Origins of Polynesians: MtDNA and Y Chromosome Gradients Across the Pacific| xornal = Molecular Biology and Evolution| volume = 23| issue = 11| páxinas = 2234–44| ano = 2006| apelido1 = Kayser | nome1 = M.|apelido2=Brauer|nome2=S|apelido3=Cordaux|nome3=R| apelido4= Casto| nome4=A|apelido5= Lao|nome5=O|apelido6= Zhivotovsky| nome6=L. A.|apelido7=Moyse-Faurie|nome7=C|apelido8=Rutledge|nome8=R. B.|apelido9=Schiefenhoevel |nome9=W|apelido10=Gil |nome10=D|apelido11 =Lin |nome11 =A. A.|apelido12=Underhill|nome12=P. A.|apelido13=Oefner|nome13=P. J.|apelido14=Trent|nome14=R. J.|apelido15=Stoneking|nome15=M}}</ref>
 
Os [[Antigo Exipto|antigos exipcios]] e [[fenicios]] exploraron o [[mar Mediterráneo]] e o [[mar Vermello]] co exipcio [[Hannu]] chegando á [[península arábiga]] e á costa africana ao redor do {{AC|2750}}.<ref>{{cita web |url= http://www.marinersmuseum.org/education/ancient-world-egypt |archiveurl= https://web.archive.org/web/20100723003850/http://www.marinersmuseum.org/education/ancient-world-egypt |data-arquivo= 23 de xullo de 2010 |título= The Ancient World – Egypt |editor= Mariners' Museum |ano= 2012 |data-acceso= 14 de xullo do 2020 |lingua= en |urlmorta= siyes }}</ref> No [[I milenio a. C.]], os fenicios e os gregos estableceron colonias en todo o Mediterráneo e no [[mar Negro]].<ref>{{cita libro | url=https://books.google.com/books?id=DR4MKjXY_MMC&pg=PA63 | título=A Brief History Of The Western World | editor=Thomson Wadsworth | autor=Greer, Thomas H. |autor2=Lewis, Gavin | ano=2004 | páxina=63 | isbn=978-0-534-64236-5}}</ref> Ao redor do {{AC|500}}, o navegante cartaginés [[Hannón o Navegante|Hanno]] deixou un detallado [[periplo]] dunha viaxe polo Atlántico que chegou polo menos o [[Senegal]] e posiblemente ata o [[monte Camerún]].<ref>Harden, Donald (1962). ''The Phoenicians'', p. 168. Penguin (Harmondsworth).</ref><ref>Warmington, Brian H. (1960) ''Carthage'', p. 79. Penguin (Harmondsworth).</ref> No [[Anos escuros|período medieval temperán]], os [[viquingo]]s cruzaron o [[Océano Atlántico|Atlántico Norte]] e mesmo poderían chegar ás franxas do nordés de América do Norte.<ref>{{cita libro |apelido=Pálsson |nome=Hermann |título=The Vinland sagas: the Norse discovery of America |editor=Penguin Classics |url=https://books.google.com/books?id=m-4rb_GhQ5EC&lpg=PP1&dq=The%20Vinland%20sagas%3A%20the%20Norse%20discovery%20of%20America&pg=PA28#v=onepage&q&f=true |páxina=28 |ano=1965 |isbn=978-0-14-044154-3 |data-acceso= 14 de xullo do 2020}}</ref> Os [[república de Novgorod| novgorodianos]] tamén estiveran navegando polo [[mar Branco]] desde o século XIII ou antes.<ref>{{cite web |url=http://www.rgo.ru/2010/08/zacepilis-za-morzhovec/ |título=Зацепились за Моржовец |editor=Русское географическое общество |lingua=ru |ano=2012 |data-acceso=5 de marzo de 2012 |url-arquivo=https://archive.is/20121221190109/www.rgo.ru/2010/08/zacepilis-za-morzhovec/ |data-arquivo=21 de decembro de 2012 |urlmorta=siyes }}</ref> Mentres tanto, os mares ao longo da costa oriental e do sur de Asia foron utilizados polos comerciantes árabes e chineses.<ref>{{cita libro | título=A Comparison of Medieval Arab Methods of Navigation with Those of the Pacific Islands | editor=Coimbra | autor=Tibbets, Gerald Randall | ano=1979}}</ref> A [[dinastía Ming|dinastía chinesa Ming]] tiña, a principios do século XV, unha frota de 317 barcos con 37000 homes baixo o mando de [[Zheng He]] navegando polos océanos Índico e Pacífico.{{sfn|Stow|2004|pp=12-13 |group=Stow}} A finais do século XV, os mariñeiros da Europa occidental comezaron a realizar viaxes máis longas de exploración en busca de comercio. [[Bartolomeu Dias]] rodeou o [[cabo de Boa Esperanza]] en 1487 e [[Vasco da Gama]] chegou a India a través do Cabo en 1498. [[Cristovo Colón]] partiu de Cádiz en 1492, tentando chegar ás terras orientais da India e Xapón polos novos medios de viaxar cara ao oeste. No seu lugar, tocou terra nunha illa no [[mar Caribe]] e uns anos máis tarde, o navegante veneciano [[Xoán Caboto|Giovanni Caboto]] chegou a [[Terra Nova]]. O italiano [[Amerigo Vespucci]], por quen foi nomeada América, explorou a costa suramericana en viaxes realizadas entre 1497 e 1502, descubrindo a desembocadura do [[río Amazonas]].{{sfn|Stow|2004|pp=12-13 |group=Stow}} En 1519, o navegante portugués [[Fernão de Magalhães|Fernando de Magallanes]] dirixiu a primeira expedición para navegar ao redor do mundo.{{sfn|Stow|2004|pp=12-13 |group=Stow}}
[[Ficheiro:Mercator 1569 map small.jpg|miniatura|O mapamundi de [[Gerardus Mercator]] de 1569. A costa do vello mundo está representada con bastante precisión, a diferenza da das Américas. As rexións en latitudes altas (Ártico, Antártico) están moi ampliadas nesta [[Proxección cartográfica|proxección]].]]
 
Liña 284:
{{AP|Exploración das augas profundas}}
 
A [[oceanografía]] científica comezou coas viaxes do capitán [[James Cook]] de 1768 a 1779, describindo o Pacífico cunha precisión sen precedentes desde os 71ºS a os 71ºN.{{sfn|Stow|2004|p=14 |group=Stow}} Os [[cronómetro]]s de [[John Harrison]] apoiaron a navegación precisa de Cook e a [[cartografía]] en dúas destas [[viaxe]]s, mellorando permanentemente o estándar alcanzable para os traballos posteriores.{{sfn|Stow|2004|p=14 |group=Stow}} Outras expedicións seguiron no século XIX, desde Rusia, Francia, os Países Baixos e os Estados Unidos, así como Gran Bretaña.{{sfn|Stow|2004|p=15 |group=Stow}} No [[HMS Beagle|HMS ''Beagle'']], que proporcionou a [[Charles Darwin]] ideas e materiais para o seu libro de 1859 ''[[A orixe das especies|On the Origin of Species]]'' [Sobre a orixe das especies], o capitán do barco, [[Robert FitzRoy]], cartografiou os mares e as costas e publicou o seu informe en catro volumes sobre as tres viaxes do barco en 1839.{{sfn|Stow|2004|p=15 |group=Stow}} O libro de [[Edward Forbes]] de 1854, ''Distribution of Marine Life'' [Distribución da vida mariña], argumentou que non podería existir vida por baixo dos 600 m. Isto foi demostrado erróneo polos biólogos británicos [[William Benjamin Carpenter|W. B. Carpenter]] e [[Charles Wyville Thomson|C. Wyville Thomson]], quen en 1868 descubriron a vida en augas profundas mediante a [[dragaxe]].{{sfn|Stow|2004|p=15 |group=Stow}} Wyville Thompson converteuse no científico xefe da expedición Challenger de 1872-1876, que efectivamente creou a ciencia da oceanografía.{{sfn|Stow|2004|p=15 |group=Stow}} Na súa viaxe de 127580 km ao redor do mundo, o ''HMS Challenger'' descubriu ao redor de 4700 especies mariñas novas, e fixo 492 sondaxes de augas profundas, 133 dragas de fondo, 151 redes de arrastre en augas abertas e 263 observacións en serie da temperatura da auga.<ref>{{cita libro |título=Oceanography: an introduction to the marine environment |apelido=Weyl |nome=Peter K. |ano=1970 |editor=John Wiley & Sons |isbn=978-0-471-93744-9 |páxina=49 |url=https://archive.org/details/oceanographyintr00weyl }}</ref> No Atlántico sur, en 1898-1899, [[Carl Chun]] no ''Valdivia'' trouxo á superficie moitas formas de vida novas desde profundidades de máis de 4000 m. As primeiras observacións de animais de augas profundas na súa contorna natural foron feitas en 1930 por [[William Beebe]] e [[Otis Barton]], que descenderón a 434 m nunha [[batisfera]] esférica de [[aceiro]].<ref name=jrank>{{cita web |url=http://science.jrank.org/pages/7100/Underwater-Exploration.html |título=Underwater Exploration – History, Oceanography, Instrumentation, Diving Tools and Techniques, Deep-sea Submersible Vessels, Key Findings in Underwater Exploration, Deep-sea pioneers |editor=Science Encyclopedia |editorial=Net Industries |data-acceso= 15 de xullo do 2020}}</ref> Esta descendeu enganchado mediante un cable, pero en 1960 o [[batiscafo]] autopropulsado, [[Batiscafo Trieste|Trieste]], desenvolto por [[Jacques Piccard]], levou a Piccard e a Don Walsh á parte máis profunda dos océanos da Terra, a [[foxa das Marianas]] no Pacífico, alcanzando unha profundidade récord de aproximadamente 10915 m,<ref>{{cita publicación periódica |url= https://www.independent.co.uk/news/obituaries/jacques-piccard-oceanographer-and-pioneer-of-deepsea-exploration-992032.html |título=Jacques Piccard: Oceanographer and pioneer of deep-sea exploration |editor=The Independent |data=5 de novembro de 2008 |data-acceso=15 de xullo do 2020 }}</ref> unha fazaña que non se repetiu ata 2012 cando o director de cinema canadense [[James Cameron]] pilotou o [[Deepsea Challenger]] a profundidades similares.<ref>{{cita web |url=http://deepseachallenge.com/the-expedition/ |título=The expedition |apelido=Cameron |nome=James |editor=Deepsea Challenge |editorial=National Geographic |data-acceso=15 de xullo do 2020 |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20130914173321/http://deepseachallenge.com/the-expedition/ |data-arquivo=14 de setembro de 2013 |urlmorta=siyes }}</ref> Pódese usar un [[traxe de mergullo atmosférico]] para operacións en augas profundas, cun novo récord mundial establecido en 2006 cando un mergullador da mariña dos EE. UU. descendeu a 610 m nun destes traxes articulados e presurizados.<ref>{{cita web |url= http://www.navy.mil/submit/display.asp?story_id=25000 |título=Navy Chief Submerges 2,000 Feet, Sets Record |autor=Logico, Mark G. |data=8 de abril de 2006 |editor=America's Navy |editorial=United States Navy |data-acceso= 15 de xullo do 2020}}</ref>
[[Ficheiro:Mir front.jpg|miniatura|Batiscafo "Mir".]]
A grandes profundidades, a [[luz]] desde arriba non penetra a través das capas de auga e a [[presión]] é extrema. Para a exploración en augas profundas é necesario utilizar vehículos especializados, xa sexa vehículos submarinos operados de forma remota con luces e cámaras ou [[Submarino|sumerxibles]] tripulados. Os [[Mir (batiscafos)|sumerxibles Mir]] que funcionan con [[Batería (electricidade)|baterías]] teñen unha tripulación de tres homes e poden descender a 6000 m. Teñen portos de visualización, luces de 5000 watts, equipos de vídeo e brazos manipuladores para recoller mostras, colocar sondas ou empuxar o vehículo a través do leito mariño cando os propulsores axitán o sedimento en exceso.<ref>{{cita web |url= http://oceanexplorer.noaa.gov/technology/subs/mir/mir.html |título= The Marvelous Mirs |editor=Ocean Explorer |editorial=National Oceanic and Atmospheric Administration |data-acceso=5 de julio de 2013}}</ref>
Liña 316:
Co vapor e a produción industrial dos barcos en chapa de aceiro, produciuse un gran aumento da potencia do fogo en forma de barcos [[acoirazado]]s ([[dreadnought]]) armados con canóns de longo alcance. En 1905, a frota xaponesa derrotou decisivamente, na [[batalla de Tsushima]], á frota rusa, que navegara máis de 33000 km.<ref>{{cita libro | url=https://books.google.com/books?id=RBC2nY1rp5MC&pg=PA459|páxina=459|título= Military communications: from ancient times to the 21st century | nome=Christopher H. |apelido=Sterling | editorial= ABC-CLIO | ano= 2008 | isbn= 978-1-85109-732-6 | cita=A batalla naval de Tsushima, foi o fito final da guerra ruso-xaponesa de 1904-1905, foi unha das batallas marítimas máis decisivas da historia.}}</ref> Os acoirazados loitaron de forma inconcluyente na primeira guerra mundial na [[batalla de Xutlandia]] de 1916 entre a [[Grand Fleet|Gran Frota]] da [[Royal Navy|Mariña Real británica]] e a [[Hochseeflotte|Frota de Alta Mar]] da [[Mariña Imperial alemá]].<ref>{{cita libro | apelido=Campbell | nome=John | título=Jutland: An Analysis of the Fighting | ano=1998 | editorial=Lyons Press | páxina=2 | isbn=978-1-55821-759-1}}</ref> Na [[segunda guerra mundial]], a vitoria británica na [[batalla de Taranto]] de 1940 mostrou que o poder aéreo naval era suficiente para vencer aos maiores buques de guerra,<ref>{{cita libro | título=A life of Admiral of the Fleet Andrew Cunningham: A Twentieth-century Naval Leader | editorial=Routledge | autor=Simpson, Michael | ano=2004 | páxina=74 | isbn=978-0-7146-5197-2}}</ref> presaxiando as decisivas batallas navais da [[Guerra do Pacífico (1879-1883)|guerra do Pacífico]], incluídas as batallas [[batalla do mar do Coral|do mar de Coral]] (942), de [[batalla de Midway| Midway]] (1942), [[batalla do mar de Filipinas|do mar de Filipinas]] (1944) e a culminante [[batalla do golfo de Leyte]] (1944), na que os barcos dominantes xa foron os [[portaavións]].<ref>{{cita libro | título=Don't Tread on Me: A 400-Year History of America at War | editorial=Three Rivers Press (Crown Forum) | autor=Crocker III, H. W. | ano=2006 | páxinas=294–297, 322, 326–327 | isbn=978-1-4000-5364-3}}</ref><ref>{{cita libro | título=Sea of Thunder | editorial=Simon and Schuster | autor=Thomas, Evan | ano=2007 | páxinas=3–4 | isbn=978-0-7432-5222-5}}</ref>
 
Os submarinos fixéronse importantes na guerra naval na primeira guerra mundial, cando os submarinos alemáns, coñecidos como [[U-boat]]s, afundiron a preto de 5000 barcos mercantes aliados,<ref>{{cita web | url=http://www.uboat.net/history/wwi/part6.htm | título=Finale | editorial=Uboat.net | data-acceso=16 de xullo do 2020 | autor=Helgason, Guðmundur}}</ref> incluíndo con todo ao ''[[ RMS Lusitania]]'', axudando así a entrar en guerra aos Estados Unidos.<ref>{{cita libro | título=Wilful Murder: The Sinking of the Lusitania | editorial=Black Swan | autor=Preston, Diana | ano=2003 | páxinas=497–503 | isbn=978-0-552-99886-4}}</ref> Na segunda guerra mundial, case 35000 barcos aliados foron afundidos por submarinos que tentaban bloquear o fluxo de subministracións a Gran Bretaña,<ref>{{cite book|last=Crocker III|first=H. W.|title=Don't Tread on Me|publisher=Crown Forum|year=2006|location=New York|page=310|isbn=978-1-4000-5363-6|url=https://archive.org/details/donttreadonme40000croc}}</ref> pero os [[Aliados da segunda guerra mundial|aliados]] romperon o bloqueo na [[batalla do Atlántico]], que durou todo o tempo da guerra, afundindo 783 U-boats.<ref>{{cita libro | título=America: The Last Best Hope, Volume 2: From a World at War to the Triumph of Freedom 1914–1989 | editorial=Nelson Current | autor=Bennett, William J | ano=2007 | páxina=301 | isbn=978-1-59555-057-6 | url=https://archive.org/details/americalastbest000benn }}</ref> Desde 1960, varias nacións mantiveron frotas de [[Submarino de mísiles balísticos|submarinos de mísiles balísticos]] de propulsión nuclear, embarcacións equipadas para lanzar [[Misil balístico|mísiles balísticos]] con [[Arma nuclear|oxivas nucleares]] desde o mar. Algúns destes mantéñense permanentemente en patrulla.<ref>{{cita novas |título=Q&A: Trident replacement |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/4805768.stm |xornal=BBC News |data=22 de setembro de 2010 |data-acceso= 16 de xullo de 2020}}</ref><ref>{{cita web | url=http://www.submarinehistory.com/FleetBallisticMissileSubmarines.html | título=Submarines of the Cold War | editorial=California Center for Military History | data-acceso=16 de xullo de 2020 | url-arquivo=https://web.archive.org/web/20120728105611/http://www.submarinehistory.com/FleetBallisticMissileSubmarines.html | data-arquivo=28 de xullo de 2012 | urlmorta=siyes }}</ref>
 
=== Viaxes ===
Liña 344:
Os métodos de [[pesca artesanal]] inclúen a cana e a liña, os arpóns, o mergullo, as trampas e as redes de tiro e redes de arrastre. Os barcos de pesca tradicionais funcionan con motores de paleta, vento ou foraborda e operan en augas próximas á costa. A [[Organización das Nacións Unidas para a Alimentación e a Agricultura]] (FAO) está a fomentar o desenvolvemento da pesca local para proporcionar seguridade alimentaria ás comunidades costeiras e axudar a aliviar a pobreza.<ref>{{cita libro |url=http://www.fao.org/docrep/009/a0965e/a0965e00.htm |título=Increasing the contribution of small-scale fisheries to poverty alleviation and food security |autor=Béné, C. |autor2=Macfadyen, G. |autor3=Allison, E. H. |ano=2007 |editor=Fisheries Technical Paper. No. 481 |isbn=978-92-5-105664-6 |editorial=FAO |data-acceso= 17 de xullo do 2020}}</ref>
 
Ademais do stock silvestre, a acuicultura produciu ao redor de 79 millóns de toneladas de produtos alimenticios e non alimenticios en 2010, un máximo histórico. Cultiváronse ao redor de seiscentas especies de plantas e animais, algunhas para o seu uso na semente de poboacións silvestres. Os animais criados inclúen peixes, réptiles acuáticos, crustáceos, moluscos, [[Holoturoideos|cogombros]] e [[ourizo de mar|ourizos de mar]], [[Ascidiáceos|ascidias]] e [[medusa]]s.<ref name="faofisheries" /> A [[maricultura]] integrada ten a vantaxe de que hai unha subministración facilmente dispoñible de alimentos planctónicos e os refugallos elimínanse naturalmente.<ref>{{cita libro |url= http://www.fao.org/docrep/012/i1092e/i1092e00.htm |título=Integrated mariculture |autor=Soto, D. (ed.) |ano=2009 |editor=Fisheries and Aquaculture Technical Paper. No. 529 |editorial=FAO |isbn=978-92-5-106387-3 |data-acceso= 17 de xullo do 2020}}</ref> Empréganse varios métodos: os recintos de malla, para peces, se suspendenen mar aberto, as gaiolas úsanse en augas máis protexidas ou os estanques pódense refrescar con auga en cada marea alta; os camaróns se crían en estanques pouco profundos conectados ao mar aberto;<ref>{{cita web |url=http://www.shrimpnews.com/About.html |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20100201223644/http://www.shrimpnews.com/About.html |data-arquivo=01 de febreiro de 2010 |título=About shrimp farming |editorial=Shrimp News International |data-acceso=17 de xullo do 2020 |urlmorta=siyes }}</ref> cólganse cordas na auga para cultivar algas, recoiro e mexillóns; as ostras tamén se crían en bandexas ou en tubos de malla; os cogombros de mar crianse no fondo mariño.<ref>{{cita web |url=http://www.worldfishcenter.org/featured/sea-cucumber-ranching-improves-livelihoods |título=Sea cucumber ranching improves livelihoods |editorial=WorldFish |data-acceso= 17 de xullo do 2020}}</ref> Os programas de cría en catividade criaron [[larva]]s de [[Lagosta (crustáceo)|lagosta]] para a liberación de alevíns na natureza, o que aumentou a colleita de lagosta en [[Maine, Estados Unidos de América|Maine]].<ref>{{cita web |url=http://www.marinebio.net/marinescience/06future/lobsterfarm.htm |título=Lobster mariculture |autor=Anderson, Genny|data=15 de xuño de 2009 |editor=Marine Science |data-acceso= 17 de xullo do 2020}}</ref> Polo menos 145 especies de algas mariñas —algas vermellas, verdes e marróns— cómense en todo o mundo, e algunhas foron cultivadas durante moito tempo en Xapón e outros países asiáticos; hai un gran potencial para a [[algacultura]] adicional.<ref>{{cita web | url=https://www.bbc.co.uk/news/magazine-18813075 | título=Future foods: What will we be eating in 20 years' time? | editorial=BBC | data= 30 de xullo de 2012 | data-acceso= 17 de xullo do 2020 | autor=Winterman, Denise}}</ref> Poucas plantas de floración marítima úsanse amplamente como alimento, pero un exemplo é o [[Salicornia europaea|samphire de pantano]] que se come cru e cocido.<ref>{{cita web | url=http://www.bbcgoodfood.com/content/knowhow/glossary/samphire/ | título=Samphire | editorial=BBC: Good Food | data-acceso=17 de xullo do 2020 | urlarquivo=https://web.archive.org/web/20070527114751/http://www.bbcgoodfood.com/content/knowhow/glossary/samphire/ | dataarquivo=27 de maio de 2007 | urlmorta=siyes }}</ref> Unha gran dificultade para a acuicultura é a tendencia cara o monocultivo e o risco asociado de [[Enfermidades dos peixes e parasitos|enfermidades xeneralizadas]]. Na década de 1990, unha enfermidade acabou coas [[Chlamys farreri|vieiras]] e os [[camaróns brancos chineses]] cultivados na China e requiriu a súa substitución por outras especies.<ref>"[http://china.nlambassade.org/binaries/content/assets/postenweb/c/china/zaken-doen-in-china/import/kansen_en_sectoren/agrofood/rapporten_over_agro_food/an-overview-of-chinas-aquaculture An Overview of China's Aquaculture]", p. 6. Netherlands Business Support Office (Dalian), 2010.</ref> A acuicultura tamén está asociada con riscos ambientais; por exemplo, a [[camaronicultura]] causou a destrución de importantes [[Mangleiral|mangleirais]] en todo o [[sueste asiático]].<ref>{{Cita libro| editor = Steele, John H.| editor2 = Thorpe, Steve A.| editor3 = Turekian, Karl K.| editorial = Academic Press| doi = 10.1006/rwos.2001.0487| capítulo = Mariculture, Environmental, Economic and Social Impacts of| título = Encyclopedia of Ocean Sciences| páxinas = [https://archive.org/details/encyclopediaofoc0000unse/page/1578 1578–84]| ano = 2001| apelido1 = Black| nome1 = K. D.| isbn = 978-0-12-227430-5| url = https://archive.org/details/encyclopediaofoc0000unse/page/1578}}</ref>
 
=== Lecer ===
Liña 363:
A enerxía das mareas usa xeradores para producir electricidade a partir dos fluxos das mareas, ás veces usando unha presa para almacenar e logo liberar a auga de mar. A presa de Rance, de 1 km de longo, preto de [[ Saint-Malo]], en [[Bretaña]], inaugurouse en 1967, que xera ao redor de 0.5 GW, foi seguida por algúns esquemas similares.{{sfn|Stow|2004|pp= 111-112|group=Stow}}
 
A enerxía grande e altamente variable das ondas dálles unha enorme capacidade destrutiva, o que fai que o desenvolvemento de máquinas de ondas alcanzables e confiables sexa problemático. Unha pequena planta de enerxía de ondas comercial de 2 MW, " Osprey", construíuse no norte de Escocia en 1995 a uns 300 metros da costa. Pronto foi danado polas ondas, logo destruída por unha tormenta.{{sfn|Stow|2004|p=112 |group=Stow}} A enerxía da corrente mariña podería proporcionar ás zonas poboadas próximas ao mar unha parte importante das súas necesidades enerxéticas.<ref name="doi">{{cita web | título= Ocean Current Energy Potential on the U.S. Outer Continental Shelf | url= http://ocsenergy.anl.gov/documents/docs/OCS_EIS_WhitePaper_Current.pdf | autor= US Department of the Interior | data= maio 2006 | data-acceso= 20 de xullo do 2020 | url-arquivo= https://web.archive.org/web/20110516193629/http://ocsenergy.anl.gov/documents/docs/OCS_EIS_WhitePaper_Current.pdf | data-arquivo= 16 de maio de 2011 | urlmorta= siyes }}</ref> En principio, podería ser aproveitada por [[Xerador de corrente de marea|turbinas de fluxo aberto]]; Os sistemas de fondos mariños están dispoñibles, pero limitados a unha profundidade de aproximadamente 40 m.<ref>{{cita publicación periódica |url= https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0960148107001218?via%3Dihub | título = Marine-current power generation by diffuser-augmented floating hydro-turbines | xornal = Renewable Energy | ano = 2008 | autor=Ponta, F. L. |autor2=Jacovkis, P. M. | volume = 33 | issue = 4 | páxinas = 665–673 | doi=10.1016/j.renene.2007.04.008 | data-acceso= 20 de xullo do 2020}}</ref>
 
A [[enerxía eólica mariña]] é capturada por [[aeroxerador]]es situados no mar; ten a vantaxe de que as velocidades do vento son máis altas que en terra, aínda que os parques eólicos son máis custosos de construír en alta mar.<ref>{{cita web | url= http://btm.dk/news/offshore+wind+power+2010/?s=9&p=&n=39 | título= Offshore Wind Power 2010 | editorial= BTM Consult | data= 22 de novembro de 2010 | data-acceso= 20 de xullo do 2020 | url-arquivo= https://web.archive.org/web/20110630030725/http://btm.dk/news/offshore+wind+power+2010/?s=9&p=&n=39 | data-arquivo= 30 de xuño de 2011 | urlmorta= siyes }}</ref> O primeiro parque eólico mariño instalouse en Dinamarca no ano 1991,<ref>{{cita web |url= http://www.eesi.org/files/offshore_wind_101310.pdf |título=Offshore Wind Energy |autor=[[Environmental and Energy Study Institute]] | data= outubro de 2010 | data-acceso= 20 de xullo do 2020}}</ref> e a capacidade instalada dos parques eólicos mariños europeos alcanzou os 3 GW en 2010.<ref name=Tillessen>{{cita publicación periódica |título= High demand for wind farm installation vessels | autor=Tillessen, Teena | xornal=Hansa International Maritime Journal | páxinas=170–171 | ano=2010 | volume=147 | issue=8}}</ref>
 
As centrais eléctricas a miúdo atópanse na costa ou á beira dun estuario para que o mar póidase usar como un disipador de calor. Un disipador de calor máis fría permite unha xeración de enerxía máis eficiente, o cal é importante para as custosas [[central nuclear|centrais nucleares]] en particular.<ref>{{cita web |url= http://www.world-nuclear.org/info/Current-and-Future-Generation/Cooling-Power-Plants/ |título=Cooling power plants |data=1 de setembro de 2013 |editorial=World Nuclear Association |data-acceso= 20 de xullo do 2020}}</ref>
Liña 385:
[[Ficheiro:Reverse osmosis desalination plant.JPG|miniatura|Planta desalinizadora de [[osmose inversa]]]]
 
Hai grandes cantidades de [[clatrato de metano]] no leito mariño e nos sedimentos oceánicos a unha temperatura de ao redor de 2 °C e estes son de interese como fonte potencial de enerxía. Algunhas estimacións establecen a cantidade dispoñible entre 1 e 5 millóns de km³.<ref>{{Cita publicación periódica |url=https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0012825203001296?via%3Dihub| apelido=Milkov| nome= A. V.| ano=2004| título= Global estimates of hydrate-bound gas in marine sediments: how much is really out there?| xornal=Earth-Science Reviews| volume= 66| issue=3–4| páxinas= 183–197| doi= 10.1016/j.earscirev.2003.11.002 |bibcode = 2004ESRv...66..183M |data-acceso= 20 de xullo do 2020 |lingua=en}}</ref> Tamén no fondo mariño hai [[Nódulo polimetálico|nódulos de manganeso]] formados por capas de [[ferro]], [[manganeso]] e outros hidróxidos ao redor dun núcleo. No Pacífico, estes poden cubrir ata o 30% do fondo do océano profundo. Os minerais precipitan da auga de mar e crecen moi lentamente. A extracción comercial de [[níquel]] investigouse na década de 1970, pero abandonouse en favor de fontes máis convenientes.<ref>{{cita publicación periódica |url=https://ui.adsabs.harvard.edu/abs/2009SedG..217..128A/abstract |autor=Achurra, L. E. |autor2=Lacassie, J. P. |autor3=Le Roux, J. P. |autor4=Marquardt, C. |autor5=Belmar, M. |autor6=Ruiz-del-solar, J. |autor7=Ishman, S. E. |ano=2009 |título=Manganese nodules in the Miocene Bahía Inglesa Formation, north-central Chile: petrography, geochemistry, genesis and palaeoceanographic significance |xornal=Sedimentary Geology |volume=217 |issue=1–4 |páxinas=128–130 |doi=10.1016/j.sedgeo.2009.03.016 |bibcode = 2009SedG..217..128A |data-acceso= 20 de xullo do 2020 |lingua=en}}</ref> En lugares adecuados, os [[diamante]]s recóllense do fondo mariño utilizando mangueiras de succión para levar a grava a terra. En augas máis profundas, utilízanse rastreadores móbiles do fondo mariño e os depósitos bombéanse a unha embarcación arriba. En [[Namibia]], agora colléitanse máis diamantes de fontes mariñas que por métodos convencionais en terra.<ref>{{cita web |url=http://www.mme.gov.na/gsn/diamond.htm |título=Diamonds |ano=2006 |editor=Geological Survey of Namibia |editorial=Ministry of Mines and Energy |data-acceso=20 de xullo do 2020 |lingua=en |url-arquivo=https://web.archive.org/web/20141020224551/http://www.mme.gov.na/gsn/diamond.htm |data-arquivo=20 de outubro de 2014 |urlmorta=siyes }}</ref>
 
O mar contén enormes cantidades de valiosos minerais disoltos.<ref>{{cita novas | url= http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,871061,00.html | título= Chemistry: Mining the Sea | editor=Time | data=15 de maio de 1964 |data-acceso= 20 de xullo do 2020 |lingua=en}}</ref> O máis importante, o [[Sal mariño|sal]] para uso industrial e de mesa, extraiuse por evaporación solar de estanques pouco profundos desde tempos prehistóricos. O [[bromo]], acumulado despois de ser lixiviado da terra, recupérase economicamente no mar Morto, onde se produce a 55,000 partes por millón (ppm).<ref>{{cita publicación periódica |autor=Al-Weshah, Radwan A. |ano=2000 |título=The water balance of the Dead Sea: an integrated approach |xornal=Hydrological Processes |volume=14 |issue=1 |páxinas=145–154 |doi=10.1002/(SICI)1099-1085(200001)14:1<145::AID-HYP916>3.0.CO;2-N |bibcode = 2000HyPr...14..145A ||data-acceso= 20 de xullo do 2020 |lingua=en}}</ref>
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/wiki/Mar»