Segunda República Española: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
Mala colocación dos pronomes. Corrección dalgún signo de puntuación. Non o puiden revisar todo, pero seguro que hai máis erros de colocación, sobre todo nas traducións doutros textos que se engaden a modo de aclaración do tema. |
|||
Liña 44:
Como novos símbolos do Estado, escolléronse os símbolos republicanos adoptados popularmente durante o [[século XIX]]: a [[bandeira tricolor]] de tres franxas horizontais, de arriba a abaixo: vermella, amarela e morada; o escudo era semellante ó monárquico anterior, aínda que a coroa substituírase por unha de tipo [[Coroa mural|mural]].
De maneira similar, escolleuse como himno nacional o popularmente coñecido durante gran parte do [[século XIX]] como o [[Himno de Riego]], que viña a substituír á [[Marcha Real]] e, xunto coa [[bandeira tricolor]] e outros distintivos, ó conxunto de símbolos monárquicos e tradicionalistas vixentes até o daquela.
== Proclamación ==
Liña 50:
Trala dimisión do ditador [[Miguel Primo de Rivera]], o rei [[Afonso XIII]] intentou devolver ó debilitado réxime monárquico a lexitimidade popular. Para iso, o goberno presidido polo almirante [[Juan Bautista Aznar]] convocou unha rolda de eleccións, comezando polas municipais para seguir coas xerais. Tendo en conta as circunstancias, as eleccións municipais adquiriron un carácter de plebiscito en prol ou en contra da [[monarquía]].
O [[12 de abril]] de [[1931]] celebrouse a segunda rolda das eleccións municipais. Aínda que cuantitativamente
De tódolos xeitos en Madrid os republicanos obtiveron o triplo de votos cós monárquicos, e en Barcelona o cuádruplo.</ref>, cualitativamente o impulso republicano quedou de manifesto ó
{{Cita|Que máis crise desexan vostedes que a dun país que se deita monárquico e
Así o entendeu a elite monárquica e o propio Rei, que constataron a falta de apoio popular á orde estabelecida, renunciaron ó emprego da forza e abriron paso á proclamación da [[República]]. Tan só [[Juan de la Cierva Peñafiel|Juan de la Cierva]] propón erguerse en armas para evitar a quebra da monarquía<ref>Casanova, Julián: ''República y guerra civil''. Páxinas 14-15.</ref>. De tal xeito o [[14 de abril]] de [[1931]] fíxose público o seguinte manifesto que ó día seguinte publicou [[ABC (xornal)|ABC]] en portada:
{{Cita|As eleccións celebradas o domingo revélanme claramente que non teño hoxe o amor do meu pobo. A miña conciencia dime que ese desvío non será definitivo, porque procurei sempre servir a España, posto o único afán no interese público ata nas máis críticas conxunturas. Un rei pode equivocarse, e sen dúbida errei eu algunha vez;
A II República Española proclamouse finalmente o [[14 de abril]] de [[1931]]: a primeira cidade na que se izou a bandeira tricolor foi [[Eibar]] ([[Guipúscoa]]), pero no mesmo día
En [[Cataluña]], [[Francesc Macià]] proclamaba a República catalá e o Estado catalán como integrante da Federación Ibérica, convidando ós demais pobos de [[España]] a unírense en federación.
Liña 65:
O escritor eibarrés [[Toribio Echevarría]] redacta, no seu libro ''Viaje por el país de los recuerdos'' (ISBN 84-7173-154-1) a proclamación da Segunda República en [[Eibar]] desta maneira:
{{Cita|...e antes das seis da mañá
[[Ficheiro:Bundesarchiv Bild 102-11543, Madrid, Ausrufung der Zweiten Spanischen Republik.jpg|miniatura|Xentío en Barcelona trala proclamación da República.]]
Na mesma data da proclamación asume o poder o goberno deseñado no ''[[Pacto de San Sebastián]]''. Así pois, este comité revolucionario, presidido polo político ex-monárquico [[Niceto Alcalá Zamora]], convértese no goberno provisorio da República e o seu presidente no xefe do Estado. O mesmo 14 de abril, Niceto Alcalá-Zamora realiza un discurso como Presidente provisional da República, emitido por Unión Radio. Nel proclama a Segunda República Española:
{{Cita|En nome de todo o goberno da República española, saúda ao pobo unha voz, a do seu Presidente, rendida pola emoción e impulsada polo entusiasmo ante o espectáculo sen igual dunha reacción case imposible de imitar que esta nación deu ao mundo resolvendo o problema da súa revolución latente e cambio indispensable
Asistide
A normalidade no país é completa, e
Estamos todos seguros de que España goza dun completo amor en todas as rexións, que servirá para facer unha España grande, sen que ningún pobo
Co corazón no alto dígovos que o Goberno da República non pode dar a todos a felicidade, porque iso non está nas súas mans, pero si o cumprimento do deber, o restablecemento da lei e a conduta inspirada no ben da patria. ¡Viva España e viva a República!|Niceto Alcalá-Zamora}}
Este goberno desenvolveu o seu labor dende o [[14 de abril]] até o [[14 de outubro]] de [[1931]]. O obxectivo principal do goberno provisorio era a convocatoria de eleccións a Cortes constituíntes, mais realizou tamén un importantísimo labor lexislativo, sobre todo no referente á cuestión agraria. As eleccións
=== Resultados electorais nas principais cidades galegas (12-04-1931) ===
Liña 111:
== Contexto histórico adverso ==
* A II República Española comezaba a súa andaina no marco da crise económica máis grave da historia: o ''[[crac da Bolsa de Nova York]]'' de [[1929]] e a ''[[Gran Depresión]]''. Aínda que non azoutou a [[España]] coa mesma intensidade que a outros países máis desenvolvidos, a crise provocou o aumento do paro e o estancamento da produción. En [[Europa]] esta perda do nivel de vida derivada da crise fixo temer ós gobernantes unha revolución como a rusa de [[1917]]. Así, no contexto desta crise, avanzaban en [[Europa]] as solucións ditatoriais, autoritarias ou fascistas.
* A República herdaba tamén as consecuencias dos erros económicos da ditadura de [[Miguel Primo de Rivera]]. A crise da peseta, que non soubo atallar durante a ditadura o ministro de Facenda [[José Calvo Sotelo]], provocou, ante a chegada da República, que os ricos traspasaran parte do seu diñeiro ó exterior (até 917 millóns de pesetas entre o 1 de abril e o 30 de xuño, cantidade equivalente ó 15% dos depósitos totais), temerosos das reformas fiscais ou mesmo da ''revolución social''. Esta retirada de capital, xunto coa limitación dos
* Houbo unha polarización política motivada polos novos dereitos individuais como o de participación libre e democrática nas eleccións ou o de asociación ou sindicación.
Liña 152:
===== Reforma do exército =====
[[Manuel Azaña]] puxo en marcha a reforma do exército, xa que este tiña un fato de deficiencias na súa estrutura e no material. Emprendeu
Por engadido a [[República]] creou unha forza armada leal a ela: a [[Garda de Asalto]].
===== Reforma educativa =====
O goberno da [[República]] atopouse cunha alta taxa de analfabetismo (en torno ó 45%) que era preciso diminuír. Así o ensino obrigatorio, laico e gratuíto foi a nova filosofía para tentar formar a cidadáns
Para iso o goberno decretou a creación de 7.000 novas prazas de mestre e aumentoulles o salario entre o 15 e o 50 %. Asemade instábase á creación de 7.000 novas escolas.
Outra das medidas destacables foi a creación o [[29 de maio]] das [[Misións Pedagóxicas]] que, presididas por [[Manuel Bartolomé Cossío]], levaban a cultura polos pobos e aldeas
A agrupación teatral ''[[La Barraca]]'' dirixida por [[Federico García Lorca]], representaba tamén obras teatrais polas vilas e aldeas, ás veces adaptadas polo propio Lorca.
Liña 167:
A situación do campo cando se proclamou a II República non mudara moito dende os procesos de desamortización realizados no [[século XIX]]. A situación era grave, sobre todo para os xornaleiros e os campesiños andaluces e estremeños. Neste eido non coincidían os socialistas e os republicanos. Os republicanos propuñan o repartimento de terras para aumentar a produtividade, mentres que os socialistas propuñan a socialización da terra e a súa explotación colectiva.
Durante o goberno provisional, o ministro de Traballo [[Francisco Largo Caballero]] realizou unha serie de medidas para paliar a mala situación do campo. A ''Lei de bases da reforma agraria'' foi definitivamente aprobada o [[9 de setembro]] de [[1932]] por 318 votos a prol, 19 en contra e 120 abstención. Cabo dela tamén se aprobou a ''Lei de intensificación de cultivos''.
Para a posta en práctica destas leis foi creado o [[Instituto de Reforma Agraria]] (IRA), pero non foi moi efectivo xa que a complexidade das leis e a oposición dos grandes terratenentes latifundistas (que en ocasións deixaron de traballar a terra) fixeron que a concesión de terras ós campesiños fora moi escasa e lenta, o que decepcionou ós campesiños que tanto anceiaran a República. Aínda que en teoría as medidas eran pretenciosas, na práctica o impacto foi leve. Dous anos e medio despois da proclamación da República só cambiaran de mans 45.000 hectáreas en beneficio duns 7.000 campesiños.
Os sindicatos convocaron folgas e o malestar social medraba. Comezaron a ocuparse ilegalmente terras por parte de campesiños desesperados. O suceso máis grave deste tipo sucedeu nun pequeno pobo andaluz chamado [[Sucesos de Casas Viejas|Casas Viejas]], onde o [[10 de xaneiro]] de [[1933]] os seus habitantes
===== Autonomismo =====
Durante o primeiro bienio tan só foi aprobado o [[Estatuto de autonomía de Cataluña (1932)|Estatuto de Cataluña]]. Este pasou ás Cortes tras a súa aprobación case por unanimidade polos representantes dos concellos e ser votada afirmativamente polo 99% dos electores no referendo popular. Nas Cortes o Estatuto foi discutido lenta e arduamente, mais trala
{{Cita|E por primeira vez no Parlamento español suscítase en toda
Pola súa parte no [[Comunidade Autónoma Vasca|País Vasco]] e [[Navarra]] as forzas políticas tentaban facer un proxecto estatutario. En [[xuño]] de [[1931]] unha asemblea conformada polos concellos vascos e navarros aprobaron un proxecto de estatuto, mais este foi rexeitado polo goberno republicano xa que se achegaba moito ó tradicionalismo. Xa en [[1932]] Navarra
En [[Galicia]] trala chegada da II República diversas institucións loitaron pola consecución da autonomía para [[Galicia]]. Mais así e todo moitos dos diversos proxectos elaborados resultaron incompatibles coa [[Constitución da República Española de 1931|Constitución]], por consideraren a [[Galiza]] como un ''Estado autónomo dentro da República Federal Española''.
Liña 191:
Outros partidos que non cuestionaban a forma de goberno senón a laicidade e a propiedade uníronse para formar a [[Confederación Española de Derechas Autónomas]] ([[CEDA]]) que dirixía [[José María Gil Robles]]. Fundáronse tamén neste período outros partidos autoritarios como [[Renovación Española]] liderada por [[José Calvo Sotelo]].
A reorganización das dereitas unido a crises no goberno por mor da represión en Casas Viejas, pola falta de entendemento entre republicanos e socialistas ou polo fracaso electoral nas eleccións municipais de abril de [[1933]] levou a complicar a situación da coalición. A causa disto [[Manuel Azaña]] dimite, tomando o goberno [[Alejandro Lerroux]], que non consegue afacerse coa situación, feito que
=== Bienio radical-cedista ===
Liña 204:
::Pero esta repartición de escanos non representa a distribución de votos, debido á lei electoral. Como exemplo, os socialistas conseguiron 1.722.000 votos para obter 60 escanos, mentres que os radicales, con só 700.000 votos conseguiron 104 escanos (segundo [[Hugh Thomas]]).
Á vista dos resultados electorais o presidente [[Niceto Alcalá-Zamora]] nomeou xefe de goberno a [[Alejandro Lerroux]], que contaba co apoio parlamentario da CEDA. Así
==== Política contrarreformista ====
[[Alejandro Lerroux]], nomeado xefe de goberno, foi o encargado de formar o goberno. No gabinete tan só había membros do [[Partido Republicano Radical]] que porén necesitaba o apoio da [[CEDA]]. Ese apoio foi condicionado a que as escolas eclesiásticas seguiran activas, que se paralizara a Lei de Congregacións, se revisara a lexislación laboral e se detivera a reforma agraria. Nesta política contrarreformista, de rectificación das reformas do anterior bienio, tamén se encontra a paralización dos estatutos
==== Folgas e conflitos ====
Liña 213:
preto de 200 concellos socialistas suspendidos.
En [[Cataluña]] o goberno central anulou a ''LLei de contractes de conreu'' que facilitaba o acceso á propiedade da terra ós arrendatarios dos viñedos. [[Ricardo Samper]], daquela xefe de goberno e que apoiara a lei tivo que dimitir ante a intransixencia das dereitas
As esquerdas estaban convencidas de que a CEDA quería tirar abaixo a República polo que o PSOE convocou unha folga xeral revolucionaria que seguiron os partidos de esquerda e centro-esquerda co ánimo de botar abaixo o goberno. O goberno declarou ilegal esta folga e declarou o estado de guerra en toda [[España]]. A folga comezou o [[5 de outubro]] cun apoio irregular dos anarquistas e comunistas. A folga tivo éxito nas principais cidades españolas, mais a escasa planificación levou ó fracaso da tentativa revolucionaria.
Liña 226:
==== Crise da coalición radical-cedista ====
A revolución de Asturias provocou un ambiente tensionado na política estatal, mais o goberno de Lerroux non entrou en crise por iso, senón pola conmutación da pena de morte a [[González Peña]] por parte de Alcalá-Zamora. A CEDA opúxose e Lerroux tivo que formar novo goberno no que incluíu a cinco da CEDA e só a tres do [[Partido Republicano Radical]]. Gil Robles ocupou o Ministerio de guerra, colacando en postos chaves a militares como o xeneral [[Joaquín Fanjul]], [[Francisco Franco]], [[Manuel Goded]] ou [[Emilio Mola]]. Este novo goberno esqueceuse da política social e outorgou o diñeiro do estado ós "ricos". A finais de [[1935]] producíronse dous escándalos de corrupción que botaron abaixo o goberno. O primeiro foi o do [[estraperlo]] en [[outubro]], que provocou un forte desprestixio de [[Alejandro Lerroux]]. Alcalá-Zamora fixo dimitir a Lerroux e encargou formación de novo goberno a [[Joaquín Chapaprieta]], pero ó pouco chegou un novo escándalo de corrupción, o de [[Tayá-Nombela]]. Gil Robles
Anteriormante á convocatoria de eleccións os partidos políticos fóranse reorganizando. Os monárquicos e conservadores uníronse no [[Bloque Nacional]] de [[José Calvo Sotelo]], que era abertamente contrario á República e á súa Constitución.
Liña 239:
As eleccións xerais de febreiro deron o triunfo á [[Fronte Popular (España)|Fronte Popular]]. A distribución de escanos foi a seguinte:
* Fronte Popular: 4.654.116 votos e 278 escanos.
**
** [[Izquierda Republicana]]: 87 escaños.
** [[Unión Republicana (España 1934)|Unión Republicana]]: 38 escanos.
** [[Esquerra Republicana de Catalunya|ERC]]: 21 escanos.
** [[Partido Comunista de España|PCE]]: 17 escanos.
** Outros partidos
* Dereitas: 4.503.505 votos e 136 escanos.
** [[CEDA]]: 88 escanos.
Liña 257:
* Outros partidos: 20 escanos.
Ante o resultado das eleccións a reacción popular non se fixo esperar. A xente corría a liberar ós presos do 34 sen agardar á amnistía. O Xefe do Estado Maior Central, xeneral [[Franco]], deulle o apoio do exército a [[Manuel Portela Valladares]] para que "non deixara pasar o comunismo". Intentou promover entre algúns militares unha sublevación. Goded tamén tentou sublevar o cuartel da Montaña de Madrid e outros dous xenerais que estiveran en todas as conspiracións contra a República, [[Joaquín Fanjul]] e [[Ángel Rodríguez del Barrio]], sondexaron esa posibilidade. Franco non viu o momento maduro e botouse para atrás, aínda que eses días do 17 ó 19 de febreiro estivo máis preto que nunca de dar un golpe militar. Evitouno a firme actitude de Pozas e do xeneral [[Miguel Núñez de Prado]]. Portela Valladares decidiu dimitir, polo que [[Alcalá-Zamora]] tivo que ordenar a [[Manuel Azaña]] que formase goberno. O día [[19 de febreiro]] Azaña forma o goberno no que inclúe tan só a republicanos de esquerda, decidindo non incluír ningún socialista (aínda que [[Francisco Largo Caballero|Largo Caballero]] xa vetara a participación do [[PSOE]] no novo goberno). Pese
A primeira medida do novo goberno foi a concesión dunha amnistía. Dende o comezo procedeuse a unha restauración das reformas emprendidas no primeiro bienio. Así
Volveuse á reforma agraria, movendo máis terra que nunca. Dende marzo até a sublevación militar de xullo distribuíuse moita máis terra que nos anos 5 anos anteriores da República (até 7 veces máis, segundo [[Edward Malefakis]]). As cifras alcanzaron as 550.000 hectáreas ocupadas onde se asentaron uns 110.000 campesiños.
A pesar da rapidez do goberno en poñerse "mans á obra", ós obreiros e campesiños non lles era
O [[10 de marzo]] a Falange atentou contra a vida do mestre Luis Jiménez de Asúa, asasinando ó policía Jesús Gisbert que o escoltaba. O [[14 de marzo]], de novo a Falange, atentou contra a vida de [[Francisco Largo Caballero|Largo Caballero]], sen éxito. Pouco despois a [[Falange Española]] foi ilegalizada. Pero non por iso deixaba de actuar: asasinaron a Manuel Pedregal, un maxistrado que sentenciara a 30 anos de cárcere a un falanxista que matara a un vendedor de xornais de esquerdas; puxeron unha bomba no desfile conmemorativo do [[14 de abril]], resultando durante a confusión morto un Garda Civil a disparos da Garda de Asalto (no enterro deste houbo enfrontamentos entre a Falange e a Garda de Asalto, resultando varios mortos e feridos); asasinaron ó xornalista Manuel Andrés en [[Donostia]], ó tamén xornalista Luciano Malumbres en [[Santander]] e ó capitán socialista Carlos Faraudo en [[Madrid]]; abriron fogo de metralleta no centro de [[Madrid]] contra traballadores, matando a 3 e ferindo a 40, o día [[16 de abril]].
Liña 275:
Mais os plans conspiradores xa existían dende o inicio do goberno da [[Fronte Popular (España)|Fronte Popular]]. Despois das eleccións de febreiro de [[1936]], [[Francisco Franco]] foi desprazado a [[Canarias]], Goded a Baleares e [[Emilio Mola]] a [[Pamplona]] (feudo dos requetés). [[Emilio Mola]], xa en Pamplona, preparouse para organizar o levantamento. Entre o 5 e o [[12 de marzo]] reuniuse coa maioría dos militares golpistas. Alí Mola comentou que estaba preparando un levantamento que podería suceder o [[19 de abril]], mais a conspiración foi descuberta polo [[PCE]], que forzou ó goberno a tomar medidas. Pese a todo seguiuse adiante coa trama golpista. Á cabeza da trama organizada por [[Emilio Mola]] tería de estar [[José Sanjurjo Sacanell]].
A esquerda tentou aproximarse ós militares, sobre todo mediante a [[Unión Militar Republicana Antifascista]] (UMRA). Un grupo de aproximadamente 200 militares desta organización desprazouse a África coa intención de secuestrar ós xefes golpistas, pero esta operación foi descuberta por [[Casares Quiroga]] e desmontada de seguido. Os dirixentes do UMRA reuníronse con Casares Quiroga para
En [[xullo]] de [[1936]] aconteceron uns importantes sucesos, que se ben non desencadearon o alzamento, si que lles serviu para xustificalo. O [[12 de xullo]] uns falanxistas asasinaron ó tenente da Garda de Asalto [[José Castillo]], membro da [[UMRA]]. Algúns dos seus compañeiros decidiron vingarse e achegáronse ó domicilio de [[Antonio Goicoechea]], pero ó non atoparse alí foron ó de [[Gil Robles]], que tampouco
Finalmente as ordes definitivas de Mola foron que o exército de [[África]] se sublevase ás 5 da mañá do día [[18 de xullo]] e 24 horas máis tarde en toda a península. O exército de África tería que controlar o [[Marrocos]] español, e
[[Francisco Franco]] dirixiuse a [[Marrocos]] dende Canarias no famoso voo no ''Dragon Rapide'', alugado co diñeiro de [[Juan March]], para comandar as tropas regulares.
Liña 292:
Mais varios factores confluíron para daren superioridade ós alzados e diminuír a eficacio de quen permaneceron leais.
Un foi a orde xeral do goberno de desmobilizar os soldados, para minguar forza ós militares rebeldes, que
Os [[Anarquismo|anarquistas]] e [[Socialismo|socialistas]], os primeiros en organizar milicias, desconfiaban en grande parte destes xefes e oficiais. Truncábase así dende o comezo o que
Para os sublevados era todo diferente xa que, a pesar de o exército peninsular non estar tampouco moi preparado para a guerra, contaban con forzas disciplinadas e organizadas. Sobre todo dispuxeron dende o comezo co exército de África, coa case totalidade dos seus 1.600 xefes e oficiais e dos 40.000 homes baixo seu mando. A súa tropa máis coñecida era a ''[[Legión]]'', composta de prófugos, delicuentes e marxinados que eran introducidos no culto á [[violencia]] e á virilidade. Ó carón da ''Legión'' estaban tamén as Forzas Regulares Indíxenas, composta por mercenarios marroquís e algúns españois.
A sublevación na península non triunfou, mais tampouco foi
==== Fronte Popular durante a guerra civil ====
|