Dodona: Diferenzas entre revisións

| periódos = [[Grecia micénica | grego micénico]] [[Imperio romano | imperio romano]]

[[Aristóteles]] considerou que a rexión arredor de Dodona formou parte da [[Grecia antiga | Hellas]] e da rexión onde se orixinaron os [[Pobo grego|helenos]].<ref name="1.14">{{harvnb|Hammond|1986|p=77}}; Aristotle. ''Meteorologica''. [http://classics.mit.edu/Aristotle/meteorology.1.i.html 1.14].</ref> O oráculo estivo baixo o control dos [[Tesprotos]] antes de pasar a mans dos [[Molosos]].<ref>{{harvnb|Potter|1751|loc=Chapter VIII, "Of the Oracles of Jupiter", p. 265}}.</ref> Permaneceu como un importante santuario relixioso ata o nacemento do [[cristianismo]] durante a [[Antigüidade tardía | Época romana tardía]].

Durante a antigüidade clásica, segundo varios relatos, as sacerdotisas e os sacerdotes interpretaban, no bosque sagrado, o engurro das follas de [[carballo]] (ou de [[faia]]) para determinar as accións correctas a realizar. Segundo unha nova interpretación, o son do oráculo orixinábase en obxectos de bronce colgados das pólas de carballo e soaban candosopraba o vento, semellante a un [[espanta espíritos]].<ref> {{citeCita web | last = Harissis | first = Haralambos | title = A roda de bronce de Dodona. O Iynx, o caldeiro e a música dos deuses | url = https://www.academia.edu/2469561}} </ref>

Segundo [[N. GL Hammond | Nicholas Hammond]], Dodona foi un [[Oráculo grego|oráculo]] dedicado á [[Deusa nai]] (identificado noutros sitios con [[Rea (deusa) | Rea]] ou [[Gaia (mitoloxía) | Gaia]], pero aquí chamábase [[Dione (mitoloxía) | Dione]]) ao que se uniu e parcialmente suplantou nos tempos históricos a [[deidade]] [[mitoloxía grega | grega]] de [[Zeus]]. <ref name = Hammond39> {{harvnb | Hammond | 1986 | p = 39: "... Os deuses gregos, especialmente Zeus, o deus do ceo, estaban na súa casa no monte Olimpo e en Pieria, e o Zeus de Dodona derivou a súa importancia da Idade de Bronce cando desprazou á Deusa Nai e a asimilou como Afrodita."}} </ref>

[[Ficheiro:Sacrificial hammer Dodona Louvre Br1183 n2.jpg|thumbminiatura|Martelo de sacrificio de Dodona. Bronce, século VII a.C. Museo do Louvre]]

Aínda que as primeiras inscricións no sitio datan de c. 550–500 a.C., <ref> {{harvnb | Lhôte | 2006 | p = 77}}. </ref> As escavacións arqueolóxicas realizadas hai máis dun século recuperaron artefactos xa desde o [[período micénico]], <ref> {{harvnb | Eidinow | 2014 | pp = 62–63}}; {{harvnb | Tandy | 2001 | p = 23}}.</ref> moitos deles agora no [[Museo Arqueolóxico Nacional de Atenas]], e algúns no museo arqueolóxico nas proximidades de [[Ioannina]]. Había unha antiga tradición de que Dodona foi fundada como unha colonia da cidade, tamén chamada [[Dodona, Tesalia | Dodona]], en [[antiga Tesalia | Tesalia]].

A actividade do culto en Dodona xa se estableceu dalgunha forma durante a Idade dr Bronce tardía (ou período micénico). <Refref name = Eidinow /> Durante o período post-micénico (ou "[[Idade Escura|Idade escura grega]]"), a evidencia da actividade en Dodona é escasa, pero hai unha reanudación do contacto entre Dodona e o sur de Grecia durante o período do [[Época arcaica | período arcaico]] (século VIII a.C.) coa presenza de ofertas votivas en bronce (ex. [[Trípode de sacrificio#Antiga Antiga_Grecia Grecia| trípode]]s) das cidades gregas do sur.<ref name = Eidinow> {{harvnb | Eidinow | 2014 | pp = 62–63: "Parece haber evidencias para o contacto entre o Epiro e a cultura micénica desde a Idade de Bronce temperá e media (na súa maioría cerámica), con moitas probas que datan da finais da Idade de Bronce e que inclúe restos de cerámica, armas (espadas e machadas dobres), ferramentas e xoias e importacións de Europa e Próximo Oriente. Obxectos e restos arqueolóxicos no sitio de Dodona suxiren que xa había algún tipo de actividade de culto alí a finais da Idade de Bronce. Hai poucas evidencias para o período da Idade Escura (1200/1100-730/700 a.C.), pero o contacto entre a zona e as cidades do sur de Grecia parece retomarse no [[século -VIII]] (coa fundación de Kassopeia no 730-700 a.C. por Elis, e asentamentos Corintios, incluíndo Ambracia, Anaktorion Epidamnus e Apollonia, 650/630 a.C.); e isto vese apoiado pola aparición en Dodona de ofrendas votivas en bronce do sur de Grecia, que datan de finais do século -VIII, e que comezan polo trípode, pero pasando polo período arcaico para abarcar unha variedade de imaxes de animais, humanas e divinas."}}</ref> Os arqueólogos tamén atoparon dedicatorias [[Ilirios |ilirias]] e obxectos que recibidos polo oráculo durante o século VII a.C. <ref> {{harvnb | Boardman | 1982 | p = 653}}; {{harvnb | Hammond | 1976 | p = 156}}. </ref> Ata o 650 a.C., Dodona era un centro relixioso e oracular principalmente para as tribos do norte: só despois do 650 a.C., fíxose importante para as tribos do sur.<ref> {{harvnb | Boardman | 1982 | pp = 272–273}}. </ref>

[[Zeus]] era venerado en Dodona como "Zeus Naios" ou "Naos" (deus da primavera baixo o carballo no [[Témenos | ''Temenos'' ou santuario]],<ref>{{harvnb | Kristensen | 1960 | p = 104}}; {{harvnb | Tarn | 1913 | p = 60}}.</ref> e como "Zeus Bouleus" (conselleiro). <ref>[[LSJ]]: ''bouleus''.</ref> Segundo [[Plutarco]], a adoración a Xúpiter (Zeus) en Dodona foi creada por [[Deucalión]] e [[Pirra]].<ref> Plutarco. ''Vidas paralelas'', [http://classics.mit.edu/Plutarch/pyrrhus.html Pyrrhus].</ref>

A mención máis recente de Dodona está en [[Homero]], e só Zeus se menciona nesta conta. Na ''[[Ilíada]]'' (arredor do 750 a.C.), <ref> Homero. ''Ilíada'', 16.233-16.235.</ref> Aquiles reza ao "Gran Zeus, Señor de Dodona, [[Pelasgos]], que vive lonxe, meditando sobre a invernal Dodona" (demostrando así que tamén se podería invocar a Zeus a distancia). <ref> Tradución de Richard Lattimore. </ref> Non se mencionan edificios e os sacerdotes (chamados ''[[Selloi]]'') durmian no chan cos pés sen lavar.<ref name = "Bunson1997" > {{harvnb | Sacos | Murray | Bunson | 1997 | loc = "Dodona", p. 85}}. </ref> Homero non menciona sacerdotisas.

O oráculo tamén aparece noutro pasaxe de [[Ulises]], que relata a súa visita a Dodona. As palabras de Ulises "expresan unha familiaridade con Dodona, unha constatación da súa importancia e unha comprensión de que era normal consultar alí a Zeus sobre problemas de conduta persoal".<ref> {{harvnb | Gwatkin, Jr. | 1961 | p = 100}}.</ref>

Os detalles desta historia son os seguintes. Odiseo di ao xove Eumaeus <ref> Homero. ''Odisea'', 14.327-14.328.</ref> (posiblemente contandolle un relato ficticio) de que el (Odiseo) foi visto entre os Tesprotos, logo de ir a preguntar ao oráculo de Dodona se debía volver a [[Ítaca]] abertamente ou en segredo (como o fai Odiseo disfrazado). Odiseo repite o mesmo conto a Penélope, que aínda non puido recoñecelo a través do seu disfrace. <ref> Homero. ''Odisea'', 19. </ref>

Segundo algúns estudosos, Dodona era orixinalmente un oráculo da [[Deusa nai]] á que asistían sacerdotisas. Identificouse en outros sitios como [[Rhea (mitoloxía) | Rhea]] ou [[Gaia (mitoloxía) | Gaia]]. O oráculo tamén foi compartido por [[Dione (mitoloxía) | Dione]] (cuxo nome significa simplemente "divindade"). Na época clásica, Dione quedou relegado a un papel menor noutras partes da Grecia clásica, converténdose nun aspecto da consorte máis habitual de Zeus, [[Hera]], pero nunca en Dodona. <ref> {{harvnb | Vandenberg | 2007 | p = 29}}. </ref>

[[Ficheiro:Plan Dodona sanctuary-en.svg|thumbminiatura|Plano do santuario, tal e como se desenvolveu ata a época romana. 1: Acrópole, 2: Teatro, 3: Estadio, 4: Bouleuterion, 5: Casa de sacerdotes, 6 e 7: Prytaneum e extensión, 8: Templo de Afrodita, 9: edificio romano, 10: Templo de Themis, 11: “Casa coroada” (Ἱερά Οἰκία), 12 e 13: Novo e antigo templo de Dione, 14 e 15: templo e altar de Hércules, 16: basílica cristiá que ocupa o sitio do antigo templo de Zeus, 17: Muro oeste, 18 e 19: Nova e antiga porta do Oeste.]]

Aínda que nunca eclipsou ao oráculo de Apolo en [[Oráculo de Delfos|Delfos]], Dodona gañou unha reputación moi alén de Grecia. No "Argonautica" de [[Apolonio de Rodas | Apolonio]] de [[Rodas]], relátase unha historia máis antiga de [[Jason]] e os [[Argonautas]], o barco de Jason, o "[[Argo]]", tiña o don da profecía, porque contiña unha madeira de carballo de Dodona.

No c. 290 a.C., [[Pirro | o rei Pirro]] converteu a Dodona na capital relixiosa do seu dominio e embeleceu iniciando unha serie de proxectos de construción (é dicir, reconstruíu magníficamente o Templo de Zeus, desenvolveu moitos outros edificios, engadiu un festival atlético con xogos, concursos musicais e dramas representados nun teatro). <ref name = "Bunson1997" /> Construíuse un muro ao redor do propio oráculo e da árbore sagrada, así como os templos a Dione e [[Hércules]].

No 219 a.C., os [[Etolia|etolios]], baixo o liderado do xeneral Dorimaco, invadiron e queimaron o templo ata os cimentos. <ref> {{harvnb | Dakaris | 1971 | p = 46}}; {{harvnb | Wilson | 2006 | p = 240}}; {{harvnb | Sacos | Murray | Bunson | 1997 | loc = "Dodona", p. 85}}.</ref> Durante finais do século III antes de Cristo, o rei [[Filipo V de Macedonia]] (xunto cos Epirotes) reconstruíu todos os edificios de Dodona. <ref> {{harvnb | Sacks | Murray | Bunson | 1997 | loc = "Dodona", p. 85}}; {{harvnb | Dakaris | 1971 | p = 46}}. </ref> No 167 antes de Cristo, Dodona foi destruída polos [[Roma antiga | Romanos]] <ref> {{harvnb | Sacos | Murray | Bunson | 1997 | loc = "Dodona", p. 85}}; {{harvnb | Dakaris | 1971 | p = 62}}. </ref> (liderados por Aemilius Paulus <ref name = "Pentreath1964"> {{harvnb | Pentreath | 1964 | p = 165}}. </ref>) Máis tarde foi reconstruído polo emperador [[Octavio Augusto|Augusto]] no 31 a.C. Cando o viaxeiro [[Pausanias (xeógrafo) | Pausanias]] visitou Dodona no século II a.C., o bosque sagrado quedara reducido a un só carballo. <ref> Pausanias. '' Descrición de Grecia '', 1.18. </ref> No 241 a.C., un sacerdote chamado Poplius Memmius Leon organizou o festival Naia de Dodona.<ref> {{harvnb | Dakaris | 1971 | p = 26}}.</ref> No 362 a.C., o emperador [[Xuliano]] consultou o oráculo antes das súas campañas militares contra os persas. <ref> {{harvnb | Dakaris | 1971 | p = 26}}; {{harvnb | Fontenrose | 1988 | p = 25}}.</ref>

Os peregrinos consultaronn o oráculo ata o 391-392 d.C., cando o emperador [[Teodosio I]] pechou todos os templos pagáns, prohibiu todas as actividades relixiosas pagás e cortou a antiga carballeira no santuario de Zeus. <ref> {{harvnb | Flüeler | Rohde | 2009 | p = 36}}. </ref> A pesar de que a cidade sobreviviente era insignificante, o sitio pagán que permanecera durante moito tempo debeu ter importancia para os cristiáns dado que o bispo Teodoro de [[Bodone | Dodona]] asistiu ao [[Concilio de Éfeso]] no 431 d.C. <Refref name = "Pentreath1964" />