Galicia: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
Liña 1:
''Este artigo trata de '''
{{
==Información Xeral==
'''
Ten como lingua oficial o [[galego]], para moitos unha variante do portugués, que comparte dito estatuto co [[español]] que é oficial en todo o [[estado]]. O termo Galiza,
Ten uns 2,8 millóns de habitantes ([[2002]]) cunha distribución poboacional que aglomera a maior parte na franxa entre [[Ferrol]] e [[Vigo]]. [[Santiago de Compostela]] é a capital cun estatuto especial, dentro da [[provincia]]
Na antigüidade os gregos chamábanna καλλαικoι, ou sexa, '''kalecós''', nome co que os seus habitantes se coñecían entre si.
==Administración do Territorio==
{| border=1 align=right cellpadding=4 cellspacing=0 width=300 style="margin: 0 0 1em 1em; background: #f9f9f9; border: 1px #aaa solid; border-collapse: collapse; font-size: 95%;"
|+'''Divisións administrativas de
|-
| Provincias
Liña 28 ⟶ 29:
|-
| [[Parroquias de Galicia|Parroquias]]
| 3.778
|-
|colspan="2"|
Liña 34 ⟶ 35:
|-
|colspan="2"|
[[Image:Concellos menos poboados de Galiza.PNG|center|thumb|280px|Concellos menos poboados de
|}
===Divisón administrativa ([[provincia|provincias]])===
*[[Provincia da Coruña]]
Liña 48:
* [[Lista de concellos de Ourense|Ourense]]
* [[Lista de concellos de Pontevedra|Pontevedra]].
* [[Concellos de Galicia|Todos os concellos de
===Comarcas===
*Ver [[Comarcas de Galicia|Comarcas de Galiza]]
===Partidos xudiciais de Galiza===
*Ver [[Partidos xudiciais de Galicia|Partidos xudiciais de Galiza]]
===Vilas===
Liña 69:
==Economía==
Aséntanse en
As industrias manufactureiras de productos agrícolas están en pleno retroceso, caendo en mans foráneas as industrias de derivados lácteos e outras sufrindo unha reestructuración, como lle pasou á antiga industria estatal 'FRIGSA' ('Frigoríficos Industriales de
A pesca, na que tradicionalmente
A agricultura e gandeiría pasaron nunha xeración de ser
O turismo, de desenvolvemento máis tardío que noutras zonas da península, representa hoxe en día unha importante fonte de ingresos, se ben se concentran na costa (en particular nas rías baixas) e Santiago.
A balanza exterior galega ten signo positivo, obtendo preto de 600 millóns de euros de superávit no ano [[2002]]. Os principais socios comerciais de
Case a metade dos empregos en
'''Ver tamén:'''
*[[Agricultura de Galicia|Agricultura da Galiza]]
*[[Denominacións de orixe de Galicia|D. O. de Galiza]]
==Xeografía==
===Límites===
O territorio de
===A Costa===
Liña 99:
====As rías====
Xeograficamente, un dos puntos característicos de
As Rías Altas son a de [[Ría de Ribadeo|Ribadeo]], [[Ría de Foz|Foz]], [[Ría de Viveiro|Viveiro]], [[Ría do Vicedo|O Vicedo]], no [[Mar Cantábrico]] (é dicir, ó leste de [[Estaca de Bares]] como punto máis ó norte de Galiza), e [[Ría de Ortigueira|Ortigueira]], [[Ría de Cedeira|Cedeira]], [[Ría de Ferrol|Ferrol]], [[Ría de Betanzos|Betanzos]] [[Ría da Coruña|A Coruña]], [[Ría de Corme e Laxe|Corme e Laxe]] e [[Ría de Camariñas|Camariñas]].
Liña 107:
====Cabos====
Os máis coñecidos son:
* [[Estaca de Bares]], que marca o punto máis ó norte de
* [[Cabo Ortegal]], entre a ría de Ortigueira e os cantís de Teixido.
* [[Cabo Prior]], ó norte de Ferrol.
Liña 113:
* [[Cabo Vilán]], que limita a ría de Camariñas.
* [[Cabo Touriñán]], ó sur da ría de Camariñas.
* [[Cabo Fisterra]], tendo nunha das súas beiras o punto máis occidental de
* [[Cabo Silleiro]], que pecha polo sur a ría de Vigo.
Liña 136:
Demográficamente, o interior galego está pouco densamente poboado, sufrindo emigración ás cidades costeiras (antes a Madrid, Barcelona e Europa, e antes aínda a América, onde os peninsulares aínda hoxe son chamados 'gallegos'), de xeito que se mantén a estructura poboacional en pequenos núcleos, pequenas vilas e a poboación diseminada en [[aldea|aldeas]], o que se reproduce na costa pero con características diferentes debido á moito maior densidade poboacional.
O aspecto orográfico que presenta
====Ríos====
Son ríos moi curtos na vertiente cantábrica e algo máis longos na atlántica, coas excepcións novamente de Miño e [[Río Sil|Sil]] que teñen unha lonxitude de varios centos de km.
Liña 161:
* [[Serra do Faro]], co monte Cantelle (1222 m) fronteira entre Lugo e Pontevedra,
* [[Cova da Serpe]], co pico do mesmo nome (841 m) entre Lugo e A Coruña,
* [[Montemaior]], co pico de Meda (565 m) na provincia
* [[Montes do Testeiro]], entre Pontevedra e Ourense, co Faro de Avión (1151 m),
* [[Serra da Peneda]], Serra do [[Xerés]] e [[Serra do Larouco]] facendo fronteira entre Ourense e [[Portugal]] con montes como o Aguioncha (1240 m)
Liña 168:
===Flora===
Dentro do aproveitamento da terra fóronse introducindo diveros cultivos, pero polo aproveitamento económico do gando compiten cos pastos en cantidade de terra adicada.
Liña 174:
===Fauna===
Os animais que se ven tópicamente como máis característicos de
Dentro das aves, cabe citar ós varios sitios de paso ou invernada, zonas ZEPA, etc, como a da [[Ría de Ribadeo]]
==Climatoloxía==
En xeral, Galiza ten un clima suave de influencia oceánica, moi chuvioso.
A grandes rasgos, pódense distinguir as seguintes zoas:
*Rías altas e interior de A Coruña, con clima oceánico húmedo. Rexistra o maior índice de precipitacións de Galiza, así como o menor número de días soleados e o maior número de días con precipitacións.
*Mariña Luguesa, con clima oceánico suave con temperaturas baixas todo o ano.
*Interior, con clima oceánico case que continental.
*Rías Baixas, con clima oceánico suave.
*Curso fronteirizo do río Miño, cun clima moi próximo ó Mediterráneo suave.
*Riveira Sacra, cun clima continental moi cálido propiciado polo Val do río Miño e os diversos montes que rodean a cidade de Ourense. No verán acostuman a ser bastantes os días nos que se rexistra a temperatura diaria máis elevada de España.
Eis un resume dos datos do Observatorio Ramón María Aller de Santiago respecto ó ano 2002 como exemplo ilustrativo desta normalidade:
* Choiva: 189 días de choiva (distribución normal de 50% de días chuviosos) con 2415,9 l/m2, distribuída na súa maioría nos tres derradeiros meses do ano.
Liña 190 ⟶ 206:
==Historia==
As etapas culturais máis importantes datadas en
===Cultura [[megalítico|megalítica]]===
Liña 208 ⟶ 224:
Floreceu na segunda metade da [[Idade de Ferro]], resultado da fusión da cultura da Idade de Bronce e outras aportacións posteriores, coexistindo en parte coa época romana. Os celtas trouxeron novas variedades de gando, o cabalo domesticado e probablemente o centeo.
O primeiro pobo celta que invade
Os castros son drecintos fortificados de forma circular, provistos dun ou varios muros concéntricos, precedidos xeralmente do seu correspondente foxo e situados, os máis deles, no cume de outeiros e montañas. Entre os castros de tipo costeiro destacan o de Fazouro, Baroña e O Neixón. No interior poden mencionarse os de Castromao, Viladonga ou Santa Tegra. Común a todos eles é o feito de que o home se adapta ó terreo e non ó contrario.
Liña 218 ⟶ 234:
===A [[Imperio Romano|romanización]]===
Os romanos someteron a
O cristianismo chegaría a
O Islam chegaría ó sur de
===[[Idade Media]]===
Liña 233 ⟶ 249:
===[[Século XIX]]===
O [[Rexurdimento]] supón
===[[Século XX]]===
Logo do provincialismo, federalismo e rexionalismo do século anterior, xorde a etapa da [[Solidaridad Gallega]], de [[1907]] á [[Primeira Guerra Mundial]], co obxectivo de conseguir unha fronte electoral unida para eliminar o caciquismo e acadar unha representación galega (o que se saldou cun fracaso).
Unha primeira etapa, ata [[Primo de Rivera]], é a marcada polas [[Irmandades da Fala]], cunha preocupación fundamental pola defensa da lingua. Ó extendérense, vai callando de novo a idea política do galeguismo. Así, Vicente Risco e Otero Pedrayo traballaron no aspecto cultural e tiveron contraparte no aspecto político en Porteira e Lois Peña Novo. O relevo constitúeo a chamada 'xeración Nós', en torno a revista do mesmo nome, acompañada de [[1920]] á [[Segunda República]] por unha preocupación pola creación dun galeguismo controlado e instrumental dende o moder político central.
Na Segunda República hai dúas tendencias fundamentais: a correspondente á Organización Republicana Gallega Autónoma e a contraparte no Partido Galleguista. O PG xorde da unión de varias tendencias representadas nas figuras de Vicente Risco, R. Otero Pedrayo, Ramón Cabanillas, Suárez Picallo, Castelao...En [[1936]] o PG, para logra o estatuto para Galiza, aliouse coa Frente Popular e a resultas desa alianza sufríu unha escisión. Nembargantes, logrouse o Estatuto e Castelao presentouse a Cortes pouco antes da Guerra Civil española.
Liña 262 ⟶ 275:
|-
| [[1975]]
| Constitución da Xunta Democrática de
|-
| [[1976]]
| Constitución da Táboa Democrática de
|-
| [[1977]]
| Constitución da Asemblea de Parlamentarios de
|-
| [[1978]]
Liña 283 ⟶ 296:
|-
| [[1982]]
| Presidente da Xunta de
|-
| [[1987]]
| Presidente da Xunta de
|-
| [[1991]]
| Presidente da Xunta de
|}
==Lingua==
As linguas que se falan en
Despois de varios séculos de imposición política da lingua, o dende os últimos decenios do S. XX o galego acadou tamén o estatuto de lingua oficial na comunidade, e ambos son ensinados nos centros de ensino. Hai un forte movemento social que busca manter o galego como lingua na Galiza.
Hai que notar que tanto o galego como o [[portugués]] son derivados do antigo [[galego-portugués]].
As dúas linguas comezaron a separarse coa separación política de Portugal e
A literatura galega foi destacada na idade media, voltando a rexurdir na actualidade, cunha morea de escritores que son traducidos a diferentes linguas.
==Persoas destacables==
===A Ciencia en
===Arquitectos===
Liña 398 ⟶ 411:
==Política==
=== Cronoloxía de Presidentes da Comunidade Autónoma de
{{Crono presidentes Galiza}}
Liña 405 ⟶ 418:
*[[BNG]] 'Bloque Nacionalista Galego'
*[[PP de G]] 'Partido Popular de
*[[PSdeG]] 'Partido Socialista de
*[[EU]] 'Esquerda Unida'
*[[Nos-UP]] 'Nós- Unidade Popular'
Liña 412 ⟶ 425:
==Ligazóns externas==
:[http://www.xunta.es/xeral/cifras/galego/gestatuto.htm Estatuto de Autonomía de Galiza]
Liña 447 ⟶ 459:
[[eo:Galegio]]
[[es:Galicia]]
[[et:Galicia]]
[[fr:Galice]]
[[hu:Galícia tartomány]]
[[it:Galizia]]
[[ja:ガリシア]]
| |||