Premio Abel: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
Agremon (conversa | contribucións)
Agremon (conversa | contribucións)
ligazóns
Liña 1:
O '''Premio Abel''' {{IPAc-en|ˈ|ɑː|b|əl}} ({{lang-no|Abelprisen}}) é un premio [[Noruega|noruegués]] concedido anualmente polo goberno noruegués a un ou máis [[matemático]]s destacados.<ref>{{Cita web |url=http://www.holbergprisen.no/statutter-holbergprisen-og-nils-klim-prisen |title=Statutter for Holbergprisen og Nils Klim-prisen |publisher= |data-acceso=12 de agosto de 2017 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20150923173253/http://www.holbergprisen.no/statutter-holbergprisen-og-nils-klim-prisen |dataarquivo=23 de setembro de 2015 |urlmorta=si }}</ref>
 
O premio recibe o nome do matemático noruegués [[Niels Henrik Abel]] (1802–1829[[1802]]–[[1829]]) e segue o modelo dos [[premios Nobel]];<ref>{{Cita novas|url=https://www.nytimes.com/2005/03/29/science/29conv.html?pagewanted=1&th&emc=th|title=From Budapest to Los Alamos, a Life in Mathematics|last=Dreifus|first=Claudia|date=29-3-2005|newspaper=[[The New York Times]]}}</ref><ref>{{Cita web |url=http://sciencenow.sciencemag.org/cgi/content/full/2009/326/1|title=Russian Mathematician Wins Abel Prize|last=Cipra|first=Barry A.|date=26 de marzo de 2009 |publisher=[[ScienceNOW]] |author-link=Barry A. Cipra|accessdate=29 de marzo de 2009|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090329211817/http://sciencenow.sciencemag.org/cgi/content/full/2009/326/1 |archivedate=29 de marzo de 2009 <!--DASHBot-->|deadurl=no}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.nature.com/news/2009/090326/full/news.2009.196.html |title=Geometer wins maths 'Nobel'|date=26-3-2009 |work=[[Nature]] |accessdate=17 de outubro de 2012}}</ref><ref>{{Cita novas |url=https://www.nytimes.com/2009/06/01/nyregion/01nyu.html |title=In N.Y.U.'s Tally of Abel Prizes for Mathematics, Gromov Makes Three|last=Foderaro|first=Lisa W. |date=31 de maio de 2009 |newspaper=The New York Times |accessdate=17-10-2012}}</ref><ref>{{Cita web|url=http://www.maa.org/devlin/devlin_04_04.html|title=Abel Prize Awarded: The Mathematicians' Nobel|date=Abril de 2004 |publisher=The Mathematical Association of America |accessdate=4 de novembro de 2012|deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120827093315/http://www.maa.org/devlin/devlin_04_04.html |archivedate=27 de agosto de 2012}}</ref><ref>{{Cita libro|url=https://books.google.com/books?id=cRKWBYXtvAcC&pg=PA6|title=The Mathematical Century: The 30 Greatest Problems of the Last 100 Years|publisher=Princeton University Press |year=2006 |isbn=0-691-12805-7 |page=6 |author1=Piergiorgio Odifreddi|author2=Arturo Sangalli}}</ref> foi establecido en [[2001]] e complementa o seu premio irmán en humanidades, o [[premio Holberg]]. Ten un galardón monetario de seis millóns de [[coroa norueguesa|coroas norueguesas]] (NOK) (arredor de 650&nbsp;000 [[euro]]s, cambio de [[2017]]).<ref name="Abel">{{Cita web|url= https://www.google.com/finance/converter?a=6000000&from=NOK&to=EUR&meta=ei%3D-1K0VZnaCZLHmAGq0I6wDA |title=Google Currency Converter|accessdate=27 de marzo de 2017}}</ref>
 
A cerimonia de entrega ten lugar no adro da facultade de dereito da [[universidade de Oslo]], onde se entregou o premio Nobel da Paz entre [[1947]] e [[1989]].<ref>{{Cita web|url=http://www.oslooperahouse.com/oslo-university-of-oslo/|title=University of Oslo|publisher=Oslo Opera House|accessdate=22 de decembro de 2012}}</ref> O comité do premio tamén estableceu un simposio Abel, administrado pola [[Sociedade Matemática Norueguesa]].<ref name="Main">{{Cita web|url=http://www.abelprize.no/|title=Main Page |publisher=The Norwegian Academy of Science and Letters|accessdate=26-7-2012}}</ref>
 
== Historia ==
[[Ficheiro:Oslo Universitet 2.jpg|miniatura|O premio concédese no adro da ''Domus Media'' da facultade de dereito da [[universidade de Oslo]]]]
O premio foi proposto para ser parte da celebración en 1902 do centenario do nacemento de Abel.<ref name="History" /> Pouco antes da súa morte en [[1899]], o matemático noruegués [[Sophus Lie]] propuxo establecer un premio Abel cando descubriu que os plans de [[Alfred Nobel]] para uns premios anuais non incluían un premio en [[matemáticas]]. O rei [[Óscar II de Suecia|Óscar II]] estaba disposto a financiar un premio matemático en [[1902]] e os matemáticos [[Ludwig Sylow]] e [[Carl Størmer]] deseñaron uns estatutos e unha regras para iso. Porén, a influencia de Lie declinou coa súa morte e a [[disolución da unión entre Noruega e Suecia]] en [[1905]] acabou co intento de creación do premio Abel.<ref name="History" />
 
Tras o incremento do interese no concepto do premio en 2001, formouse un grupo de traballo para desenvolver a proposta, que se presentou en maio ao primeiro ministro. En agosto de 2001 o goberno noruegués anunciou que a concesión do premio comezaría en 2002, segundo centenario do nacemento de Abel. [[Atle Selberg]] recibiu un premio honorífico en 2002, pero o primeiro premio real foi entregado en [[2003]].<ref name="History" /><ref>{{MacTutor Biography|id=Selberg|title=Atle Selberg}}</ref>
 
En [[2010]] comezouse unha serie de libros de presentación dos premiados e os seus descubrimentos. Os dous primeiros volumes cobren os anos 2003–20072003–[[2007]] e 2008–2012[[2008]]–[[2012]] respectivamente.<ref>{{Cita libro |url=http://www.springer.com/math/history+of+mathematics/book/978-3-642-01372-0|title=The Abel Prize 2003–2007 |publisher=Springer |year=2010 |isbn=978-3-642-01372-0 |doi=10.1007/978-3-642-01373-7 |editor=H. Holden|editor1-link=Helge Holden|editor2=R. Piene|editor2-link=Ragni Piene |place=Heidelberg}}</ref><ref>{{Cita libro |url=http://www.springer.com/mathematics/history+of+mathematics/book/978-3-642-39448-5|title=The Abel Prize 2008–2012 |publisher=Springer |year=2014 |isbn=978-3-642-39449-2 |doi=10.1007/978-3-642-39449-2 |editor=H. Holden|editor1-link=Helge Holden|editor2=R. Piene|editor2-link=Ragni Piene |place=Heidelberg}}</ref>
 
== Criterios de selección ==
A Academia Norueguesa das Ciencias e das Letras anuncia o gañador en marzo segundo a recomendación do comité Abel, que consiste en cinco destacados matemáticos, en [[2016]] liderados por [[John Rognes (matemático)|John Rognes]].<ref>{{Cita web|url=http://www.abelprize.no/c53678/artikkel/vis.html?tid=53708 |title=The Abel Committee 2015/2016|accessdate=4 de xaneiro de 2016}}</ref> A [[Unión Matemática Internacional]] e a [[Sociedade Matemática Europea]] nomean os membros do comité. O goberno noruegués outorgou ao premio un fondo inicial de 200 millóns de coroas en 2001. O fondo contrólao a xunta, formada por membros elixidos pola Academia.<ref name="Nomination">{{Cita web|url=http://www.abelprize.no/c53676/artikkel/vis.html?tid=53705&strukt_tid=53676 |title=Nomination Guidelines|publisher=The Norwegian Academy of Science and Letters|accessdate=26-7-2012}}</ref>
 
Calquera pode enviar unha candidatura, mais non se permiten autocandidaturas. Os candidatos deben estar vivos, mais se o premiado falece tras ser declarado gañador o premio concédese a título póstumo.<ref name="History">{{Cita web |url=http://www.abelprize.no/c53679/artikkel/vis.html?tid=53709|title=The History of the Abel Prize |publisher=The Norwegian Academy of Science and Letters|accessdate=26 de xullo de 2012}}</ref>