|
No [[2000]], a axuda internacional era esencial para soster os programas de ''rehabilitación'', onde se comeza a reintegrar os antigos combatentes da guerra civil dentro da sociedade. A axuda internacional foi igualmente necesaria para limitar a caída da produción de alimentos, consecuencia dun segundo ano de seca. Mais en agosto do [[2001]], a [[Cruz Vermella]] anunciou o comezo da fame no Taxiquistán, e apelou á axuda internacional.
== Cultura ==
{{Ampliar}}
== Demografía ==
[[Ficheiro:Tadjikistan demography.png|miniatura|esquerda|250px|Evolución da demografía entre 1961 e 2003 (cifra da [[Organización das Nacións Unidas pola alimentación e a agricultura|FAO]], 2005). Poboación en milleiros de habitantes.]]
[[Ficheiro:Children in Tajikistan 25042007.jpg|miniatura|Nenos taxicos]]
[[Ficheiro:Old_bearded_man_from_Tajikistan.jpg|esquerda|miniatura]]
O principal grupo étnico do Taxiquistán é o [[taxico (pobo)|taxico]], con minorías tales coma os [[Pobo uzbeko|uzbekos]] e [[Pobo kirguiz|kirguiz]], e unha pequena minoría en retroceso de [[Rusia|rusos]]. Dado que non todo o mundo en Taxiquistán é taxico, aos cidadáns non taxicos chámaselles taxiquistanos. O xentilicio de calquera persoa do Taxiquistán é '''taxiquistano''', mentres que o grupo étnico maioritario taxico chámanse a si mesmos '''taxico''' (tajikí).
Os actuais taxicos son un pobo [[iranio]], concretamente descenden dos antigos pobos iranios orientais de [[Asia Central]], tales coma os [[sogdiano]]s e os [[bactrio]]s, cunha mestura de iranios occidentais ([[Persia|persas]]) así coma pobos non iranios.<ref name=LibCong>[http://www.country-data.com/cgi-bin/query/r-13606.html Library of Congress Country Studies - Tajikistan - Historical & Ethnic Background - 1996]</ref>
Historicamente, o Taxiquistán e Uzbekistán (Khanato de Buxara) foron patria dos [[xudeus de Buxara|xudeus buxorís]], que remontan a súa ascendencia ás [[Tribos Perdidas de Israel]] abandonan o cativerio dos babilonios no século VII d.C., pero non quedan apenas moitos xudeu-buxorís no Taxiquistán.
[[Ficheiro:Taj PopRurPop1958-2005.jpg|miniatura|500px|dereita|Taxiquistán: Poboación rural e poboación total 1958-2005 (millóns). State Statistical Committee, Dushanbe, estadísticas de varios anos.]]
=== Estrutura poboacional ===
::''Informacións de'' [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ti.html ''CIA factbook''] ''excepto cando indicado.''
'''Poboación:'''
6.863.752 (est. xullo 2003 est.)
'''Estrutura etaria:'''
<br />''0-14 anos:''
39.8% (male 1,376,244; female 1,353,108)
<br />''15-64 anos:''
55.5% (male 1,896,509; female 1,915,334)
<br />''65 anos ou máis:''
4.7% (male 140,993; female 181,564) (2003 est.)
'''Taxa de crecemento da poboación:'''
1.895% (2007 est.)
'''Taxa de natalidade:'''
27.33 nacementos/1,000 habitantes (2007 est.)
'''Taxa de defunción:'''
7.05 pasamentos/1,000 habitantes (2007 est.)
'''Taxa neta de migración:'''
-1.33 migrantes/1,000 habitantes (2007 est.)
'''Taxa por sexo:'''
<br />''ao nacer:''
1.05 varón/muller
<br />''menos de 15 anos:''
1.02 varón/muller
<br />''15-64 ano:''
0.99 varón/muller
<br />''65 anos ou máis:''
0.78 varón/muller
<br />''total:''
0.99 varón/muller (2003 est.)
'''Taxa de mortalidade infantil:'''
<br />''total:'' 113.43 mortes/1,000 nados vivos
<br />''muller:'' 99.63 mortes/1,000 nados vivos (2003 est.)
<br />''varón:'' 126.58 mortes/1,000 nados vivos
'''Esperanza de vida ao nacer:'''
<br />''poboación total:''
64.37 anos
<br />''varóns:''
61.39 anos
<br />''mulleres:''
67.5 anos(2003 est.)
'''Taxa de fertilidade:'''
4.17 nenos nacidos/mjller (2003 est.)
=== Grupos étnicos ===
[[Ficheiro:Tajik004.jpg|miniatura|Xoves mulleres taxicas]]
[[Ficheiro:Old woman from Tajikistan.jpg|miniatura|Anciá taxica (2007).]]
[[Ficheiro:A Tajikistani man.jpg|miniatura|Un estudoso de relixión do Taxiquistán (2005).]]
Os [[Pobo taxico|taxicos]] representan un 79.9%, os [[Pobo uzbeko|uzbekos]] un 15.3%, os [[Pobo ruso|rusos]] un 1.1% (en grande retroceso debido a emigración ou o retorno a Rusia), os [[Pobo kirguiz|kirguiz]] un 1.1% (tamén en retroceso, moitos prefiren asentarse en [[Kirguizistán]]), outros (incluíndo os [[xudeus de Buxara]] e os [[alemáns do Volga]]) un 2.6% (segundo o censo de poboación do ano 2000).
'''Cadro étnico segundo os censos de poboación dende 1926 ata 2000''' (en miles) <ref>[http://www.demoscope.ru/weekly/2005/0191/analit05.php Results of the 2000 population census in Tajikistan.]</ref> <br />
Nota: Dentro da categoría de [[taxico]]s tamén se inclúen aproximadamente 135.000 [[Pamires]] (dos que un 65% son [[xugní]]s, un 13% [[rushaní]]s, un 12% [[vaghí]]s, un 5% [[bartanguí]]s, un 3% [[iazgulomí]]s, un 1.5% [[hufí]]s, e un 0.8% [[lingua ixcaximí|ixcaximís]]) e uns 5.000 [[iagnobí]]s. Os taxicos excluíndo os pobos do Pamir e os iagnobís conforman un 77.6% da poboación de acordo co censo de 2000.
{| class="wikitable sortable"
|'''Ano'''
|1926
|1937
|1939
|1959
|1970
|1979
|1989
|2000
|----
|'''Poboación total'''
|827,2
|1383,5
|1484,4
|1980,5
|2899,6
|3806,2
|5092,6
|6127,5
|----
|[[Taxicos]]
|619,0
|840,6
|884,0
|1051,2
|1629,9
|2237,0
|3172,4
|4898,4
|----
|[[Pobo uzbeko|Uzbekos]] e outros [[pobos turcos]]
|176,4
|332,3
|359,6
|455,0
|665,7
|873,2
|1197,8
|1012,5
|----
|Dos cales: Lakai
|
|
|
|
|
|
|
|51,0
|----
|::Kongrat
|
|
|
|
|
|
|
|15,1
|----
|::Katagan
|
|
|
|
|
|
|
|4,9
|----
|::Barlos
|
|
|
|
|
|
|
|3,7
|----
|::Yuz
|
|
|
|
|
|
|
|1,1
|----
|[[Rusia|Rusos]]
|5,6
|114,9
|134,9
|262,6
|344,1
|395,1
|388,5
|68,2
|----
|[[Pobo kirguiz|Kirguiz]]
|11,4
|26,4
|28,0
|25,7
|35,5
|48,4
|63,8
|65,5
|----
|[[Pobo turcomán|Turcománs]]
|4,1
|3,2
|4,0
|7,1
|11,0
|14,0
|20,5
|20,3
|----
|[[pobo tártaro|Tártaros]]
|1,0
|16,6
|18,3
|56,9
|70,8
|79,5
|79,4
|19,0
|----
|Dos cales: [[Tártaros de Crimea]]
|
|
|
|
|
|
|7,2
|0,1
|----
|[[Arabia|Árabes]]
|3,3
|2,3
|2,3
|
|
|
|0,3
|14,5
|----
|[[Afganistán|Afganos]]
|0,7
|1,0
|0,55
|
|
|
|2,1
|4,7
|----
|[[Romanís]]
|0,19
|
|1,2
|1,6
|
|
|1,8
|4,3
|----
|[[Ucraíno]]s
|1,1
|12,5
|17,4
|26,9
|31,7
|35,8
|41,4
|3,8
|----
|[[Corea]]nos
|
|
|0,04
|2,4
|8,5
|11,2
|13,4
|1,7
|----
|[[Alemaña|Alemáns]]
|0,06
|
|2,0
|32,6
|37,7
|38,9
|32,7
|1,1
|----
|[[Armenia|Armenios]]
|0,17
|
|1,3
|2,9
|3,8
|4,9
|5,7
|1,0
|----
|[[Iriano]]s (Osetos)
|0,15
|
|1,7
|4,5
|5,8
|7,7
|7,9
|1,0
|----
|[[Pobo casaco|Casacos]]
|1,6
|12,4
|12,7
|12,6
|8,3
|9,6
|11,4
|0,9
|----
|[[Baxquirios]]
|0,17
|
|1,4
|3,9
|4,8
|6,1
|6,8
|0,9
|----
|[[Azerbaixano]]
|
|
|
|
|1,6
|2,2
|3,6
|0,8
|----
|[[Pobo turco|turcos]]
|0,004
|
|0,1
|
|
|
|0,8
|0,7
|----
|[[Pobo belaruso|Belarusos]]
|0,06
|
|1,0
|2,8
|4,0
|5,1
|7,2
|0,5
|----
|[[Pobo moldavo|Moldavos]]
|0,003
|
|0,04
|
|0,4
|0,6
|0,9
|0,3
|----
|[[Mordvín]]s
|0,18
|
|4,8
|6,7
|7,0
|6,5
|5,5
|0,3
|----
|[[Xudeu]]s
|0,2
|
|5,2
|12,4
|14,6
|14,7
|14,8
|0,2
|----
|Dos que: [[Xudeus de Buxara]]
|0,08
|
|
|0,8
|6,2
|
|4,9
|0,02
|----
|[[Pobo chuvaxo|Chuvaxos]]
|0,02
|
|0,5
|1,7
|
|
|2,5
|0,2
|----
|[[Xeorxiano]]s
|0,03
|
|0,4
|
|0,7
|0,8
|1,0
|0,2
|----
|[[Laks (Daguestán)|Laks]]
|
|
|0,05
|
|0,9
|
|1,4
|0,14
|----
|[[Polaco]]s
|0,07
|
|0,6
|
|
|
|0,7
|0,07
|----
|[[Búlgaro]]s
|
|
|0,04
|
|
|
|1,1
|0,07
|----
|Outros
|1,3
|
|2,3
|
|
|
|7,2
|6,3
|----
|Nationalidade non especificada
|0,4
|
|0,1
|
|
|
|0,05
|0,01
|----
|}
=== Relixións ===
Son [[Islam|musulmáns]] nun 90% - 97% (a maioría [[sunnismo|sunnita]] e seguida polo [[xiísmo]]), os [[Cristianismo|cristiáns]] son un 2.5% (a maioría [[Igrexa Ortodoxa|cristiáns ortodoxos]]), o resto un 0.5% (incluíndo [[zoroastrismo]], [[Fe Bahá'í|Bahá'í]], [[budismo]], [[Hare Krishna]], [[xudaísmo]] etc) <ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ti.html#People CIA Factbook - Tajikistan]</ref><ref>{{Cita web |url=http://religiousfreedom.lib.virginia.edu/nationprofiles/Tajikistan/rbodies.html |título=Religious Freedom - Tajikistan |data-acceso=24 de agosto de 2008 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060829072755/http://religiousfreedom.lib.virginia.edu/nationprofiles/Tajikistan/rbodies.html |dataarquivo=29 de agosto de 2006 |urlmorta=si }}</ref><ref>[http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90235.htm International Religious Freedom Report 2007 - Tajikistan]</ref>
=== Linguas ===
O [[Lingua taxica|taxico]] é a lingua oficial.<ref>''Constitución da República do Taxiquistán'', 6 de novembro de 1994, Artigo 2.</ref> O [[Lingua rusa|ruso]] é usado en negocios e polo goberno, pero coma nas outras ex-repúbicas soviéticas está en retroceso, mostrando máis interese pola [[lingua inglesa]]. O [[Lingua xugní|xugní]] é falado na zona preto de [[Ghorug]] (''Xorugh'', en xugní ''Xaragh'') na [[Provincia Autónoma do Badaghxán Montañoso]].
Tamén se falan o sariculí, o ´[[lingua vakhí|vakhí]], o bartanguí, o [[lingua ruxaní|ruxaní]] e o iazgulomí.
=== Educación ===
A educación é obrigatoria ata a escola secundaria pero a súa finalización é menos do 90 %.
<br />''definición:''
idade 15 e máis saben ler e escribir
<br />''poboación total:''
99.4%
<br />''homes:''
99.6%
<br />''mulleres:''
99.1% (2003 est.)
== Transporte ==
=== Aeroportos ===
No ano 2007 o Taxiquistán contaba con 26 aeroportos, dos que 18 tiñan pavimentadas as pistas de aterraxe e dous con pistas de aterraxe de máis de 3.000 metros.<ref name="Tajikistan"/> O aeroporto máis grande é o de [[Aeroporto de Dushanbe|Dushanbe]] que ten só uns poucos voos con destinos internacionais. Uns poucos voos unen Dushanbe con Taxquent (Taşkent) que é o aeroporto máis achegado que ofrece conexións coa maioría de destinos europeos. Os seguintes aeroportos máis grandes son o de [[Aeroporto de Ghuxand|Ghuxand]] (Xujand) e o de [[Aeroporto de Kulob|Kulob]]. A compañía estatal [[Tajikistan Airlines]] que conta cun rexistro de seguridade cuestionable, ofrece voos a outros países de [[Asia Central]] coa excepción de Uzbekistán, e voos semanais á [[Alemaña]] e a [[Rusia]].<ref>[https://web.archive.org/web/20050226190634/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Tajikistan.pdf Tajikistan country profile. Library of Congress, Federal Research Division] (xaneiro 2007). ''Este artigo incorpora textos desta fonte que é de dominio público.''</ref>
== Demografía ==
{{Artigo principal|Demografía de Taxiquistán}}
{|class="wikitable" style="float: right; margin-left: 10px"
|+ Poboación de Taxiquistán
|-
! scope="col" style="background:#cfb;"|Ano
! scope="col" style="background:#cfb;"|Millóns
|-
|1950 ||style="text-align:right;"|1,5
|-
|2000 ||style="text-align:right;"|6,2
|-
|2019 ||style="text-align:right;"|9,2
|}
No 2019, Taxiquistán tiña unha poboación de 9 275 832 persoas,<ref name="worldometers.info"/> das cales o 70% teñen menos de 30 anos e o 35% están entre os 14 e os 30 anos.<ref name="youtube.com">[https://www.youtube.com/watch?v=C1ey-4PO7fE Tajikistan: Building a Democracy (video)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160411132150/https://www.youtube.com/watch?v=C1ey-4PO7fE |date=11 de abril de 2016 }}, United Nations, marzo de 2014</ref> Os [[Pobo taxico|taxicos]] que falan a [[lingua taxica]] (unha variedade do [[Lingua persa|persa]]) son o principal grupo étnico, aínda que existen minorías importantes de [[Pobo uzbeko|uzbekos]] e [[Pobo ruso|rusos]], cuxos números están minguando por mor da emigración.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4420922.stm Russians left behind in Central Asia] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130911080317/http://news.bbc.co.uk/2/hi/asia-pacific/4420922.stm |date=11 de setembro de 2013 }}, Robert Greenall, BBC News, 23 de novembro de 2005.</ref> Os [[Pobo pamiri|pamiris]] de [[Badakhshan]], unha pequena poboación do [[pobo yagnobi]], e unha importante minoría de [[Ismailismo|ismailis]] son considerados como pertencentes ó grupo étnico taxico. Tódolos cidadáns do país son chamados taxiquistanos.<ref name=CIA />
En 1989, os [[Pobo ruso|rusos]] representaban o 7,6% da poboación, mais a súa presenza caeu até o 0,5% despois da guerra civil, que motivou a emigración rusa.<ref>[http://countrystudies.us/tajikistan/23.htm Tajikistan – Ethnic Groups] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20101207115900/http://countrystudies.us/tajikistan/23.htm |date=7 de decembro de 2010 }}. Fonte: ''U.S. Library of Congress.''</ref> A poboación étnica [[Pobo alemán|alemá]] de Taxiquistán tamén declinou por mor da emigración dende o colapso da Unión Soviética. O seu punto máis alto foi de 38 853 persoas en 1979.<ref>[http://library.ndsu.edu/grhc/history_culture/history/tajikistan.html Russian-Germans in Tajikistan] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090820100426/http://library.ndsu.edu/grhc/history_culture/history/tajikistan.html |date=20 de agosto de 2009 }}. Pohl, J. Otto. "Russian-Germans in Tajikistan", ''Neweurasia'', 29 de marzo de 2007.</ref>
=== Linguas ===
O [[Lingua taxica|taxico]] é a lingua oficial.<ref>''Constitución da República do Taxiquistán'', 6 de novembro de 1994, Artigo 2.</ref> O [[Lingua rusa|ruso]] é usado en negocios e polo goberno, pero coma nas outras ex-repúbicas soviéticas está en retroceso, mostrando máis interese pola [[lingua inglesa]]. O [[Lingua xugní|xugní]] é falado na zona preto de [[Ghorug]] (''Xorugh'', en xugní ''Xaragh'') na [[Provincia Autónoma do Badaghxán Montañoso]].
Tamén se falan o sariculí, o ´[[lingua vakhí|vakhí]], o bartanguí, o [[lingua ruxaní|ruxaní]] e o iazgulomí.
== Cultura ==
{{Ampliar}}
=== Relixións ===
Son [[Islam|musulmáns]] nun 90% - 97% (a maioría [[sunnismo|sunnita]] e seguida polo [[xiísmo]]), os [[Cristianismo|cristiáns]] son un 2.5% (a maioría [[Igrexa Ortodoxa|cristiáns ortodoxos]]), o resto un 0.5% (incluíndo [[zoroastrismo]], [[Fe Bahá'í|Bahá'í]], [[budismo]], [[Hare Krishna]], [[xudaísmo]] etc) <ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/ti.html#People CIA Factbook - Tajikistan]</ref><ref>{{Cita web |url=http://religiousfreedom.lib.virginia.edu/nationprofiles/Tajikistan/rbodies.html |título=Religious Freedom - Tajikistan |data-acceso=24 de agosto de 2008 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20060829072755/http://religiousfreedom.lib.virginia.edu/nationprofiles/Tajikistan/rbodies.html |dataarquivo=29 de agosto de 2006 |urlmorta=si }}</ref><ref>[http://www.state.gov/g/drl/rls/irf/2007/90235.htm International Religious Freedom Report 2007 - Tajikistan]</ref>
== Notas ==
|
