Marie Curie: Diferenzas entre revisións
Contido eliminado Contido engadido
Sen resumo de edición |
Desfíxose a edición 5298532 de 193.144.97.124 (conversa) Etiqueta: Desfacer |
||
Liña 1:
{{1000}}
{{Científico
|nome = Marie Curie {{Icona nobel física}} {{Icona nobel química}}
|imaxe = Mariecurie.jpg
|ancho_imaxe = 200px
|texto_imaxe = [[Premio Nobel de Física]] e de [[Premio Nobel de Química|Química]]
|residencia = [[Polonia]]<br />[[Francia]]
|nacionalidade = [[Francia|Franco]]-[[Polonia|polonesa]]
|campo = [[Física]] e [[química]]
|tese = Recherches sur les substances radioactives (investigación sobre substancias radioactivas)
|director_tese = [[Henri Becquerel]]
|alumnos_tese = [[André-Louis Debierne]]<br />[[Émile Henriot (químico)|Émile Henriot]]<br />[[Marguerite Catherine Perey]]
|coñecido = [[Radioactividade]]
|influído = [[Pierre Curie]]
|premios =
*'''[[Premio Nobel de Física]]''' (1903)
*[[Medalla Davy]] (1903)
*[[Medalla Matteucci]] (1904)
*'''[[Premio Nobel de Química]]''' (1911)
|notas = A única persoa en recibir dous premios Nobel en distintos campos científicos.<ref name="nobelprize">{{cita web|obra = Nobel Laureate Facts|url = http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/facts/|título= Multiple Nobel Laureates|dataacceso = 26/08/2013|lingua=inglés}}</ref> Á parte dela, [[Linus Pauling]] obtivo dous Nobel diferentes, un deles non científico (Paz) e [[John Bardeen]] recibiu dous premios Nobel de Física.<br />
}}
'''Maria Salomea Skłodowska-Curie'''{{refn|group=upper-alpha| Maria Skł odowska- Curie asinaba de diferentes maneiras: '' Marie Curie'', '' Madame Curie'', '' Marie Curie- Sklodowska'', '' Marie Sklodowska- Curie'', '' Madame Pierre Curie''. No diploma do Nobel de 1903 é nomeada como « Marie Curie», mentres que no de 1911 aparece como « Marie Sklodowska Curie». En Polonia, o apelido de solteira escríbese antes que o do cónxuxe, mentres que en Francia é o contrario. A súa filla Irène, por exemplo, asinaba ao estilo francés: ''Irène Joliot-Curie'', non ''Irène Curie-Joliot''.}} ({{AFI|ˈmarja salɔˈmɛa skwɔˈdɔfska|pron}}), máis coñecida como ''' Marie Curie''', nada en [[Varsovia]] o [[7 de novembro]] de [[1867]] e falecida en [[Passy]], [[Francia]], o [[4 de xullo]] de [[1934]], foi unha [[físico|física]] e [[química]] [[Polonia|polonesa]] nacionalizada [[Francia|francesa]]. Pioneira no campo da [[radioactividade]], foi a [[Lista de mulleres gañadoras do Premio Nobel|primeira muller en recibir un premio Nobel]], a primeira persoa e a única muller en recibir dous [[premios Nobel]], sendo ata o momento a única persoa en recibir o premio Nobel en distintas categorías científicas, e foi parte do legado da familia Curie de cinco premios Nobel (dous, ela, un, o seu marido [[Pierre Curie]], un, a súa filla [[Irène Joliot-Curie|Iréne Joliot-Curie]], e outro, o seu xenro [[Frédéric Joliot-Curie]]). Ela tamén foi a primeira muller en ser profesora na [[Universidade de París]] e en 1995 converteuse na primeira muller en ser sepultada por méritos propios no [[Panteón de París]].<ref>{{Cita web |url=https://es.parisinfo.com/eventos-paris/171514/marie-curie-una-mujer-en-el-pantheon |título=Marie Curie, una mujer en el Panthéon |lingua=es |dataacceso= 23 de decembro do 2017}}</ref>
Os seus logros inclúen o desenvolvemento da teoría da [[radioactividade]] (un termo que ela acuñou<ref>{{Cita web|url = http://www2.lbl.gov/abc/wallchart/chapters/03/4.html|título = The Discovery of Radioactivity|data = 9 de agosto do 2000 |dataacceso = 26 de agosto do 2018 |páxina-web = [[Berkeley Lab]]|publisher = |last = |first = |cita = O término radioactividade foi realmente acuñado por Marie Curie [...].}}</ref><ref>{{Cita web|url = https://www.aip.org/history/curie/resbr1.htm|título = Marie Curie - Research Breakthroughs (1897-1904)|date = |accessdate = |website = [[American Institute of Physics]]|publisher = |last = |first = |quote = To describe the behavior of uranium and thorium [Curie] invented the word “radioactivity” --based on the Latin word for ray.}}</ref><ref>{{Cita web|url =http://www.nobelprize.org/educational/nobelprize_info/curie-edu.html|title =Marie Curie and the radioactivity, The 1903 Nobel Prize in Physics|date =|accessdate =|website =nobelprize.org|publisher =|last =|first =|quote =Marie called this radiation radioactivity - "radio" means radiation.|urlarquivo =https://web.archive.org/web/20151208082951/http://www.nobelprize.org/educational/nobelprize_info/curie-edu.html|dataarquivo =08 de decembro de 2015|urlmorta =si}}</ref>), as técnicas para illar [[isótopo]]s radioactivos, e o descubrimento de dous elementos, o [[polonio]] e o [[radio (elemento)|radio]]. Baixo a súa dirección, leváronse a cabo os primeiros estudos no mundo no tratamento das [[neoplasia]]s, utilizando isótopos radioactivos. Fundou os Institutos Curie en [[Instituto Curie (París)|París]] e en [[Instituto Curie (Varsovia)|Varsovia]], que seguen sendo os principais centros de investigación médica na actualidade. Durante a primeira guerra mundial, estableceu os primeiros centros radiolóxicos para uso militar.
Xunto co seu marido [[Pierre Curie]] e [[Henri Becquerel]], recibiu en [[1903]] o [[Premio Nobel de Física]] e en [[1911]] o de [[Premio Nobel de Química|Química]] polos seus traballos sobre o [[Radio (elemento)|Radio]]. Posiblemente sexa a [[científico|científica]] máis coñecida da historia.
Marie Sklodowska Curie (ela sempre firmou cos dous apelidos)<ref>Véxase a súa sinatura, "M. Skłodowska Curie", na caixa de información.</ref><ref>O [[Premio Nobel de Química]] de 1911 foille concedido a "Marie Sklodowska Curie". Véxase: [[:Ficheiro:Marie Skłodowska-Curie's Nobel Prize in Chemistry 1911.jpg]].</ref> foi nacionalizada francesa e foi unha cidadá activamente leal ao seu novo país, pero nunca perdeu o seu sentido de identidade polaco: ensinou ás súas fillas a súa [[idioma polaco|lingua materna]] e levábaas nas súas visitas a Polonia.{{harvnp|Goldsmith|2005|p=149}} O primeiro [[elemento químico]] que ela descubriu, en 1898, chamouno [[polonio]] como homenaxe ao seu país de orixe.{{Ref_label|a|a|none}}<ref>K. Kabzinska. "Chemical and Polish Aspects of Polonium and Radium Discovery".''Przemysł chemiczny K tal Mark'' (The Chemical Industry), 77: 104–7, 1998.</ref>
== Traxectoria ==
=== Familia e primeiros anos ===
[[Ficheiro:Marie Curie birthplace.jpg|miniatura|esquerda|170px|Casa onde naceu Marie Sklodowska, en ''ulica Freta'' (en galego ''rúa Freta''), no barrio da ''[[Cidade Nova (Varsovia)|Cidade Nova]]'' de [[Varsovia]].]]
[[Ficheiro:Sklodowski Family Wladyslaw and his daughters Maria Bronislawa Helena.jpg|miniatura|Władysław Skłodowski coas súas fillas ''(de esquerda a dereita)'' Marie, Bronisława e Helena.]]
Marie Skłodowska naceu o 7 de novembro de 1867 en Varsovia. Era a quinta filla do matrimonio formado por Władysław Skłodowski, profesor de ensinos medios en física e matemáticas do mesmo xeito que o seu avó, e de Bronisława Boguska, quen foi mestra, pianista e cantante.
Marie era a menor de cinco fillos: Zofia ([[1862]]), Józef ([[1863]]), Bronisława ([[1865]]), Helena ([[1866]]) e finalmente ela, Marie ([[1867]]).
Os seus primeiros anos estiveron marcados pola penosa morte da súa irmá Zofia como consecuencia do [[tifo]] e, dous anos máis tarde, a da súa nai por mor dunha [[tuberculose]]. Eses eventos fixeron que Marie perdese a fe na relixión católica e se volvese [[agnosticismo|agnóstica]].<ref>{{cita libro
| apelidos = Reid
| nome = Robert William
| título = Marie Curie
| ano = 1974
| localización = Londres
| editor = Collins
| isbn = 0-00-211539-5
}} "Inusualmente a tan pronta idade, ela convértese naquilo para o que T. H. Huxley inventara xustamente o termo: agnóstica."</ref>
Cando tiña dez anos, Marie empezou a ir á escola onde a súa nai traballara cando aínda se atopaba ben. Entre os seus intereses destacaba a paixón pola lectura (Marie mostrou a súa afección pola lectura aos catro anos, idade á que xa lía perfectamente), especialmente sobre historia natural e física. Posteriormente asistiu a un ''gymnasium'' ou instituto de secundaria feminino, onde se graduou o 12 de xuño de [[1883]] . Pasou o ano seguinte no campo con parentes do seu pai, e logo, xunto co seu pai, viviu en Varsovia, onde recibiron algunhas clases particulares. Na Secundaria foi sempre a primeira alumna da súa clase, e destacou por influír nas súas compañeiras o entusiasmo polo traballo. [[lingua polaca|Polaco]], [[lingua rusa|ruso]], [[lingua alemá|alemán]] e [[lingua francesa|francés]] eran algunhas das linguas que Marie dominaba. Naquel tempo, a maior parte de Polonia estaba ocupada por Rusia que, tras varias revoltas nacionalistas sufocadas de xeito violento, impuxera a súa lingua e os seus costumes. Xunto coa súa irmá Helena, Marie asistía a clases clandestinas ofrecidas nun pensionado nas que se ensinaba a cultura polaca.<ref>Wojciech A. Wierzewski, "''Mazowiecki korzenie Marii''" ( "Maria's [[Mazowsze]]Roots"), p. 16.</ref>
Tanto polo lado paterno como polo materno, a familia perdera os seus bens e fortunas a través das implicacións patrióticas nos levantamentos patrióticos polacos. Este feito condenou a Marie, ás súas irmás e ó seu irmán a unha difícil loita para seguir adiante na vida.<ref>Wojciech A. Wierzewski. '' Mazowieckie korzenie Marii '' ("María's Mazowsze Roots") [http://www.kaczorowska.com/pl/ksiegarnia/wyswietl.php?id=29 - 01.txt '' Gwiazda Polarna ''] (A estrela polar), a Polish - American biweekly, núm. 13, 21 de xuño de 2008, páx. 16-17.</ref>
== O pacto con Bronisława ==
Marie chegou a un acordo coa súa irmá Bronisława, que consistía en que Marie lle daría axuda económica durante os estudos médicos de Bronisława en París, a cambio dunha axuda similar pero á inversa, dous anos despois.<ref>Marie Curie. ''Autobiography''.</ref> Por este motivo, púxose a traballar como [[instituidor|institutriz]]. En primeiro lugar coa familia dun avogado en [[Cracovia]]; despois, durante dous anos en Ciechanów cunha familia dun terratenente, os Zorawski, parentes do seu pai. Mentres traballaba para a familia deste, ela namorouse do seu fillo, [[Kazimierz Zorawski]] (un futuro eminente matemático polaco), que este correspondeu. Os seus pais, con todo, rexeitaron a idea de que o seu fillo casase cunha parente pobre, e Kazimierz foi incapaz de opoñerse a eles. Deste xeito Marie perdeu o seu emprego de institutriz.<ref>Susan Quinn. ''Marie Curie: A Life''.</ref> Atopou outro traballo coa familia Fuchs, en [[Sopot]], na costa do [[mar Báltico]], onde pasou o ano seguinte á vez que axudaba economicamente á súa irmá.
[[Ficheiro:Krakowskie Przedmiescie, Warsaw.JPG|miniatura|220px|O Muzeum Przemysłu e Rolnictwa, na avenida Krakowskie Przedmiescie núm. 66, cerca do casco antigo de Varsovia. Foi no laboratorio deste edificio no que Marie fixo o seu primeiro traballo científico, en 1890-1891.]]
A principios de 1890, Bronisława, que uns meses antes casara con Kazimierz Dluski, invitou a Marie a unirse a eles en París. Marie negouse porque non podía pagar a matrícula da universidade e, ademais, seguía esperando poder casar con Kazimierz Zorawski. Volveu a casa do seu pai, con quen permaneceu ata o outono de 1891, tutorizando e estudando na clandestina Uniwersytet Latający (Universidade Flotante), e comezou a súa formación na práctica científica nun laboratorio do Museo da Industria e Agricultura (Muzeum Przemysłu e Rolnictwa) dirixido polo seu primo Józef Boguski, que estivera axudando ao gran químico ruso [[Dmitri Mendeleiev]], en [[San Petersburgo]].<ref>Outro dos profesores de Marie no Museo, Napoleon Milic, fora alumno de [[Robert Bunsen]]. Véxase {{Cita Harvard sen parénteses|Reid|1974|p= 23-24}}</ref>
En outubro de [[1891]], ante a insistencia da súa irmá e logo de recibir unha carta de Zorawski na que lle notificaba que rompía definitivamente a relación con ela, decidiu irse a Francia.<ref name="Eve Curie, Marie Curie">[[#eve|Eve Curie]]. ''Marie Curie''.</ref> A ruptura de Marie con Zorawski foi dolorosa para ambos. Zorawski, pronto obtivo o [[doutoramento]] e desenvolveu unha carreira académica como matemático moi brillante, converténdose primeiro en profesor e posteriormente no rector da Universidade de Cracovia e presidente da Sociedade de Aprendizaxe de Varsovia. Máis tarde, xa de vello, cando era profesor de matemáticas na Politechnika Warszawska (Universidade Politécnica de Varsovia), sentábase de xeito contemplativo ante a estatua de Marie Sklodowska.<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Reid|1974|p= 24}}</ref> Marie, unha vez en París, atopou temporalmente refuxio na casa da súa irmá e do seu cuñado antes de alugar uns vellos [[faiado]]s;<ref>{{Cita Harvard sen parénteses|Reid|1974|p= 32}}</ref> alí continuou cos seus estudos de física, química e matemáticas na Sorbona, a gran universidade de París.
=== Primeiros anos en Francia ===
[[Ficheiro:Marie-Curie-Nobel-portrait-600.jpg|miniatura|Maria Skłodowska coñecida por Marie Curie]]
En [[1891]] trasladouse a [[París]] para continuar os seus estudos inscribíndose na Facultade de Ciencias Matemáticas e Naturais da [[Sorbona|Universidade da Sorbona]]. A partir dese momento, Marie pasou a chamarse Marie Sklodowska. Malia ter unha sólida base cultural adquirida de forma autodidacta, Marie tivo que esforzarse para mellorar os seus coñecementos de francés, matemáticas e física, para estar ao nivel dos seus compañeiros. Estudaba durante o día, e facía tutorías pola noite, gañando só o suficiente para
En [[1893]] consegue a licenciatura de Física e obtén o primeiro posto da súa promoción; pouco despois comezou a traballar nun laboratorio industrial de Lippman. Mentres tanto, continuou estudando na Sorbona, e en [[1894]] tamén se licencia en Matemáticas, onde é a segunda da súa promoción. Para financiarse os seus estudos de matemáticas, Marie aceptou unha bolsa da [[Fundación Alexandrowitch]], que lle foi outorgada grazas a unha coñecida chamada Jadwiga Dydyńska. O diñeiro da bolsa (600 rublos) foi restituído por Marie máis tarde. En 1894 tamén coñece ao que sería o seu marido, [[Pierre Curie]], que era profesor de física. Marie iniciara a carreira científica en París investigando as propiedades magnéticas de diversos aceiros, e foi o interese mutuo que tiñan Marie e Pierre polo magnetismo o que contribuíu a achegalos.<ref>L. Pearce Williams. "Curie, Pierre and Marie," ''Encyclopedia Americana'', vol. 8, p. 331.</ref> A súa partida o verán seguinte cara a Varsovia só fortaleceu os seus sentimentos mutuos. Marie aínda tiña a esperanza de que podería volver a Polonia e traballar no seu campo de estudo. Non obstante, cando se lle negou un posto na Universidade de Cracovia simplemente porque era unha muller <ref name="gwiazdapolarna">{{cita publicación periódica|título=Mazowieckie korzenie Marii|revista=[[Gwiazda Polarna]]|data=21 xuño 2008|volume=100|issue=13|páxinas=16–17|url=http://web.archive.org/web/20090321193811/http://www.gwiazdapolarna.com/czytaj.php?nr=813&cat=4&art=04-01.txt|dataacceso=28/02/2015|autor=Wojciech A. Wierzewski|trans_title=Maria's Mazowsze Roots |lingua=polaco}}</ref> volveu a París. Os dous empezan a traballar xuntos nos laboratorios e ao ano seguinte ([[1895]]) Pierre declárase a Marie, casándose o [[26 de xullo]], nunha voda sinxela na que lles regalaron algo de diñeiro. Con este diñeiro compráronse dúas bicicletas e pasaron todo o verán viaxando, con elas, por [[Francia]], hospedándose en fondas e comendo pouco. Posteriormente, os dous físicos apenas saían do seu laboratorio, animados nas súas buscas. As únicas afeccións, compartidas, eran dar longos paseos en bicicleta e as viaxes ao estranxeiro, que os uniron aínda máis. Marie encontrara un novo amor, un socio e colaborador científico do que podería aprender.<ref name = "gwiazdapolarna"/> En 1895, descubriron os [[raios X]] e en [[1896]] descubriron a [[radioactividade natural]]. Marie foi animada por Pierre para que realizase a súa [[doutoramento|tese doutoral]] baseándose neste último descubrimento.
O seu matrimonio duraría, ata a tráxica morte de Pierre nun accidente a mañá do [[19 de abril]] de [[1906]], ao ser atropelado por un coche de cabalos nunha rúa de París cando se dirixía ao seu laboratorio, un total de once anos.
Liña 28 ⟶ 80:
O [[15 de novembro]] de 1906 Marie Curie deu a súa primeira lección. A expectación era máxima xa que se trataba da primeira vez que unha muller impartía unha clase na universidade. Alí acudiu un gran número de persoas; moitas delas nin sequera eran estudantes. Naquela primeira sesión, Marie falou sobre a radioactividade.
=== Estudo da radioactividade ===
=== Estudo da radiocongreso.arie Curie e Pierre Curie estudaron as follas radioactivas, en particular o [[uranio]] en forma de [[uraninita|pechblenda]], que tiña a curiosa propiedade de ser máis radioactiva que o uranio que se extraía dela. A explicación lóxica foi supoñer que a pechblenda contiña anacos dalgún elemento moito máis radioactivo que o uranio. ===▼
[[Ficheiro:1911 Solvay conference.jpg|miniatura|Primeira edición das [[Conferencia Solvay|Conferencias Solvay]], realizadas en [[1911]]. Pódese ver a Marie Curie en primeiro térmo, a segunda pola dereita dos científicos presentes sentados situada entre [[Wilhelm Wien]] e [[Henri Poincaré]]. Dereita, o cuarto pola dereita, é [[Ernest Rutherford|Rutherford]], e o segundo é [[Albert Einstein|Einstein]], á dereita de todo, [[Paul Langevin]] organizador do congreso.]]
▲
Tamén descobren que o [[torio]] podía producir radioactividade. Tras varios anos de traballo constante, a través da concentración de varias clases de pechblenda, illaron dous novos [[elemento químico|elementos químicos]]. O primeiro, en [[1898]], foi nomeado como [[polonio]] en referencia ao seu país nativo. [[Polonia]] fora particionada no [[século XVIII]] entre Rusia, Prusia e Austria, e a esperanza de Skłodowska-Curie foi nomear ao elemento co nome do seu país nativo para atraer a atención cara á perda da súa independencia. O [[polonio]] foi o primeiro [[elemento químico]] que recibiu o seu nome por razóns [[política]]s.<ref>K. Kabzinska, "Chemical & Polish Aspects of Polonium & Radium Discovery," ''Przemysł chemiczny'' (Industria Química), 77:104–7, 1998. Aspectos políticos do nome polonio.</ref> O outro elemento foi chamado [[radio (elemento)|Radio]] (Ra) debido á súa intensa radioactividade. Sempre traballaron durante estes anos nun cuberto e Pierre era o encargado de fornecer todos os medios e obxectos necesarios para que Marie traballase. Pierre tiña tempadas dunha gran fatiga que ata o obrigaban a repousar en cama, ademais de que os dous sufrían queimaduras e chagas producidas polos seus perigosos traballos radioactivos.
[[Ficheiro:Krakowskie Przedmiescie, Warsaw.JPG|miniatura|esquerda|O Lab da rúa ''[[:en:Krakowskie Przedmieście|Krakowskie Przedmieście 66]]'', cerca do [[:en:Warsaw Old Town|vello centro]] de [[Varsovia]]. 1890–91. María Skłodowska fixo alí o seu primeiros estudos]]
| |||