Lúa: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
m Arranxos varios, replaced: <br /> → <br/> (22)
Agremon (conversa | contribucións)
→‎Distancia a Lúa: formato numérico
Liña 21:
{{Artigo principal|Big Splash}}
 
A orixe da Lúa é incerta, mais as similitudes ao descubrir que a composición da Lúa era a mesma que a da superficie terrestre supúxose que a súa orixe tiña que vir da propia Terra. Varios mecanismos foron propostos para explicar a formación da Lúa fai 4.,527 ± 0.,010 millóns de anos. Esta idade é calculada en base á datación do [[isótopo]] das rochas lunares, entre 30 e 50 millóns de anos logo da orixe do Sistema Solar.<ref>{{cita publicación periódica |doi= 10.1126/science.1118842 |revista=[[Science (xornal)|Science]] |ano=2005 |volume=310 |número=5754 |páxinas=1671–1674 |título=Hf–W Chronometry of Lunar Metals and the Age and Early Differentiation of the Moon |apelidos=Kleine |nome=T. |autor2=Palme, H.; Mezger, K.; Halliday, A.N. |pmid=16308422|lingua=inglés}}</ref> Estes inclúen a fisión da Lúa desde a codia terrestre a través de [[Forza centrífuga|forzas centrífugas]],<ref name="Binder">{{cita publicación periódica |apelido=Binder |nome=A.B. |título=On the origin of the Moon by rotational fission |revista=The Moon |ano=1974 |volume=11 |número=2 |páxinas=53–76 |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1974Moon...11...53B |doi=10.1007/BF01877794|lingua=inglés}}</ref> que deberían haber requirido tamén un xiro inicial da Terra;<ref name="BotM">{{cita libro|apelidos=Stroud|nome=Rick|título=The Book of the Moon|editor=Walken and Company|ano=2009|páxinas=24–27|isbn=0802717349}}</ref> a atracción gravitacional da Lúa en estado de formación,<ref name="Mitler">{{cita publicación periódica|apelido=Mitler |nome=H.E. |título=Formation of an iron-poor moon by partial capture, or: Yet another exotic theory of lunar origin |revista=[[Icarus (xornal)|Icarus]] |ano=1975 |volume=24 |páxinas=256–268 |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1975Icar...24..256M |doi=10.1016/0019-1035(75)90102-5}}</ref> que houbese requirido unha extensión inviable da [[atmosfera terrestre|atmosfera]] para disipar a enerxía da Lúa, que se atopaba pasando;<ref name="BotM" /> e a co-formación da Lúa e a Terra xuntas no [[disco de acrecemento|disco de crecemento]] primordial, aínda que isto non explica o esgotamento de ferro en estado metálico na Lúa.<ref name="BotM" /> Estas hipóteses tampouco poden explicar o forte [[momento angular]] no sistema Terra-Lúa.<ref>{{cita publicación periódica|apelido=Stevenson |nome=D.J. |título=Origin of the moon–The collision hypothesis |revista=Annual Review of Earth and Planetary Sciences |ano=1987 |volume=15 |páxinas=271–315 |url=http://adsabs.harvard.edu/abs/1987AREPS..15..271S |doi=10.1146/annurev.ea.15.050187.001415}}</ref>
[[Ficheiro:Big Splash Theia.gif|miniatura|esquerda|Animación (non esta a escala) de [[Tea (planeta)|Tea]] impactando contra a [[Terra]] provocando a formación da Lúa.]]
Nese aspecto, algúns [[Astronomía|astrónomos]] e [[Xeoloxía|xeólogos]] alegan que a Lúa teríase desprendido dunha masa incandescente de rocha licuefeita primordial, acabada de formar, a través da [[forza centrífuga]]. Un corpo tan grande en relación ao noso planeta dificilmente podía ser capturado nin tampouco era probable que se formara xunto á Terra. A hipótese xeral hoxe en día é que o sistema Terra-Lúa formouse como resultado dun [[Big Splash|grande impacto]]: na que un [[corpo celeste]] do tamaño aproximado de [[Marte]] (chamado [[Tea (planeta)|Tea]]) colidiu coa [[Historia da Terra|nova Terra]], a enorme enerxía fornecida polo choque fundiu a [[codia terrestre]] ao completo e guindou gran cantidade de restos incandescentes ao espazo. Co tempo, formouse un anel de rochas ao redor do noso planeta ata que, por [[acrecentamento]], formouse a Lúa.<ref name="taylor1998">{{cita web|url=http://www.psrd.hawaii.edu/Dec98/OriginEarthMoon.html|título=Origin of the Earth and Moon |apelido=Taylor|nome=G. Jeffrey|data=31 de diciembre de 1998|editor=Planetary Science Research Discoveries|dataacceso=7 de abril de 2010|lingua=inglés}}</ref> Crese que impactos xigantescos eran comúns no Sistema Solar primitivo. As modelaxes dun grande impacto a través de simulacións computacionais concordan coas medicións do momento angular do sistema Terra-Lúa, e o pequeno tamaño do núcleo lunar; á súa vez demostran que a maior parte da Lúa provén do impacto, non da nova Terra.<ref>{{cita publicación periódica|apelido=Canup |nome=R. |autor2=Asphaug, E. |título=Origin of the Moon in a giant impact near the end of the Earth's formation |revista=Nature |volume=412 |páxinas=708–712 |ano=2001 |doi=10.1038/35089010 |pmid=11507633 |número=6848|lingua=inglés}}</ref> Con todo, algúns [[meteorito]]s demostran que as composicións isotópicas do [[osíxeno]] e o [[volframio|tungsteno]] doutros corpos do Sistema Solar interior tales como Marte e [[4 Vesta]] son moi distintas ás da Terra, mentres que a Terra e a Lúa posúen composicións isotópicas practicamente idénticas. O mesturado do material evaporado posterior ao impacto entre a Terra e a Lúa puido haber equiparado as composicións,<ref>{{cita publicación periódica|apelido=Pahlevan|nome=Kaveh|autor2=Stevenson, David J.|ano=2007|título=Equilibration in the aftermath of the lunar-forming giant impact|revista=Earth and Planetary Science Letters|volume=262|número=3–4|páxinas=438–449|doi=10.1016/j.epsl.2007.07.055|lingua=inglés}}</ref> aínda que isto é debatido.<ref>{{cita publicación periódica|apelido=Nield |nome=Ted |título=Moonwalk (summary of meeting at Meteoritical Society's 72nd Annual Meeting, Nancy, France) |revista=Geoscientist |volume=19 |páxinas=8 |ano=2009|url =http://www.geolsoc.org.uk/gsl/geoscientist/geonews/page6072.html|lingua=inglés}}</ref> Esta teoría tamén explica a grande [[oblicuidade da eclíptica|inclinación axial]] do [[eixe de rotación]] terrestre que sería provocada polo impacto.
Liña 42:
A Lúa é excepcionalmente grande en comparación co seu planeta a Terra: un cuarto do diámetro do planeta e 1/81 da súa masa.<ref name="worldbook"/> É o satélite máis grande do Sistema Solar en relación ao tamaño do seu planeta (aínda que [[Caronte (lúa)|Caronte]] é máis grande en relación ao [[planeta anano]] [[Plutón]]).<ref>{{cita web|url=http://www.planetary.org/explore/topics/pluto/|título=Space Topics: Pluto and Charon|editor=The Planetary Society|dataacceso=6 de abril de 2010|lingua=inglés}}</ref> A superficie da Lúa é menos dunha décima parte da Terra, o que representa preto dun cuarto do área continental da Terra. Con todo, a Terra e a Lúa seguen sendo consideradas un sistema planeta-satélite, en lugar dun sistema dobre planetario, xa que o seu [[baricentro]], está situado preto de 1700&nbsp;km (aproximadamente un cuarto do raio da Terra) baixo a superficie da Terra.<ref>{{cita web|título=Planet Definition Questions & Answers Sheet|editor=International Astronomical Union|ano=2006|url=http://www.iau.org/public_press/news/release/iau0601/q_answers/|dataacceso=24 de marzo de 2010|lingua=inglés|urlarquivo=https://www.webcitation.org/66BdVuemz?url=http://www.iau.org/public_press/news/release/iau0601/q_answers/|dataarquivo=15 de marzo de 2012|urlmorta=si}}</ref>
=== Estrutura interna ===
A Lúa é un corpo [[diferenciación planetaria|diferenciado]]: ten [[Codia terrestre|codia]], [[Manto terrestre|manto]] e [[Núcleo (xeoloxía)|núcleo]] diferentes [[Xeoquímica|xeoquimicamente]]. A Lúa ten un [[núcleo interno]] sólido rico en [[ferro]] cun raio de 240 quilómetros e un [[núcleo externo]] composto principalmente de ferro líquido cun raio de aproximadamente 300 quilómetros. Ao redor do núcleo hai unha capa límite parcialmente fundida cun raio duns 500 quilómetros.<ref name="nasa"/> Crese que esta estrutura desenvolveuse a partir da [[cristalización fraccionada]] dun [[océano de magma lunar|océano de magma]] global pouco logo da formación da Lúa, fai 4.5004500 millóns de anos.<ref name="crystallization"/>
A cristalización deste océano de magma crearía un manto [[máfico]] a partir da [[Precipitación (reacción)|precipitación]] e o afundimento dos minerais [[olivina]], [[piroxena]] e [[ortopiroxena]]; despois de que preto de tres cuartas partes do océano de magma houbese cristalizado, os minerais [[plaxioclasio]] de menor densidade podíanse formar e flotar nunha costra na parte superior.<ref name="S06"/> Os últimos líquidos en cristalizar estarían inicialmente comprendidos entre a codia e o manto, cunha grande abundancia de elementos [[compatibilidade (xeoloxía)|incompatibles]] e elementos produtores de calor.<ref name="W06"/> De acordo con iso, a cartografía xeoquímica desde a órbita mostra que a codia é maioritariamente [[anortosito]],<ref name="L06"/> e as mostras de [[Rocha lunar|rochas lunares]] dos ríos de lava que saíron á superficie provenientes da fusión parcial do manto confirman a composición máfica do manto, que é máis rico en ferro que o da Terra.<ref name="W06"/> Técnicas xeofísicas indican que a codia ten un espesor medio duns 50&nbsp;km.<ref name="W06"/>
 
Liña 50:
[[Ficheiro:MoonTopoLOLA.png|miniatura|320px|Topografia da Lua.]]
 
A [[topografía]] da Lúa foi medida con [[lidar|altimetría láser]] e [[estereoscopia|análise estereoscópica]].<ref name="Topography" /> A característica topográfica máis visible da Lúa é a [[conca Polo Sur-Aitken]] da cara oculta, duns 2.2402240&nbsp;km de diámetro: o cráter máis grande da Lúa e o cráter máis grande coñecido do sistema solar.<ref name="Spudis1994"/><ref name="Mineralogy"/> Con 13&nbsp;km de profundidade, o seu fondo é o punto máis baixo da superficie lunar.<ref name="Spudis1994"/><ref name="Discoveries"/> As maiores elevacións da superficie da Lúa están localizadas inmediatamente no nordeste; suxeriuse que esta área pudo ser formada polo impacto de forma oblicua a conca do Polo sur-Aitken.<ref name="Conference" /> Outras concas de grande impacto, tales como os mares [[mar Imbrium|Imbrium]], [[mar Serenitatis|Serenitatis]], [[mar Crisium|Crisium]], [[mar Smythii|Smythii]] e [[mar Orientale|Orientale]], tamén posúen elevacións e depresións localmente importantes.<ref name="Spudis1994"/> A cara oculta da Lúa é de media 1,9&nbsp;km máis alta que a cara visible.<ref name="W06"/>
==== Características volcánicas ====
{{Artigo principal|Mar lunar}}
Liña 106:
== Distancia a Lúa ==
[[Ficheiro:Lunar perigee apogee.png|miniatura|320px|Comparación de tamaño aparente da Lúa entre o [[perixeo]]-[[apoxeo]]]]
En [[astronomía]], unha distancia lunar (LD) é a medida da distancia desde a Terra á Lúa. A distancia media entre a Terra e a Lúa é 384. 400 [[quilómetro]]s (238, 855 [[milla]]s).<ref name="NASA-LD">{{Cita web|url=http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Display=Facts&Object=Moon|título="Solar System Exploration - Earth's Moon: Facts & Figures|dataacceso=6 de novembro de 2011|autor=NASA Staff|data=10 de maio de 2011|editor=[[NASA]]|lingua=inglés|urlarquivo=https://web.archive.org/web/20111107170202/http://solarsystem.nasa.gov/planets/profile.cfm?Display=Facts&Object=Moon|dataarquivo=07 de novembro de 2011|urlmorta=si}}</ref> A distancia real varía ao longo da [[órbita da lúa]].
 
Realízanse medicións de alta precisión da distancia á lúa medindo o tempo que tarda a luz en viaxar entre estacións [[LIDAR]] na Terra a [[retrorreflector]]es colocados na Lúa.
Liña 117:
| url =http://www.agu.org/pubs/crossref/1999/1999GL008348.shtml |doi = 10.1029/1999GL008348 | issue=19}}</ref> Por coincidencia, a diagonal dos [[reflector de esquina|cubos]] dos retrorreflectores na Lúa tamén é de 3,8&nbsp;cm.<ref>[http://eclipse.gsfc.nasa.gov/SEhelp/ApolloLaser.html MEASURING THE MOON'S DISTANCE]</ref><ref>[http://www.physics.ucsd.edu/~tmurphy/apollo/lrrr.html Lunar Retroreflectors]</ref>
 
A primeira persoa que mediu a distancia á Lúa foi o astrónomo e xeógrafo [[Hiparco]], século II a.C., utilizando [[trigonometría]] sinxela. Errando en aproximadamente 26. 000&nbsp;km da distancia real, un erro de aproximadamente 6,8%.
 
O catálogo de obxectos próximos da [[NASA]] inclúe as distancias á Terra de asteroides e cometas medidas en distancias lunares (LD).<ref>[http://neo.jpl.nasa.gov/ca/ NEO Earth Close Approaches]</ref>
Liña 168:
 
Ao desprazarse en torno do Sol, a Terra arrastra ao seu satélite e a forma da traxectoria que esta describe é unha curva de tal natureza que dirixe sempre a súa concavidade cara ao Sol.
 
A velocidade con que a Lúa se despraza na súa órbita ao redor da Terra é de '''1''' km/s.
== Libración ==
Liña 200 ⟶ 201:
Debido a que a masa da Terra é moi superior á da Lúa, ese centro, denominado [[baricentro]], que divide á masa común en dúas partes iguais, está situado no interior do globo terrestre, a uns 4683&nbsp;km do seu centro. Así, 26 veces ao ano, a Lúa pasa alternativamente dun lado ao outro lado da órbita terrestre.
 
Desas consideracións, despréndese que os movementos da Lúa son moito máis complexos do que se supón, sendo necesario para determinar con exactitude os movementos reais da Lúa ter en conta nada menos que 1.475 irregularidades nos movementos lunares diferentes e que inclúen as perturbacións da súa órbita debidas á atracción exercida polos demais astros do sistema solar, especialmente Venus (o máis próximo) e Xúpiter (o de maior masa), así como entre outros a aceleración secular do movemento da Lúa.
 
== Órbita da Lúa ==
{{Artigo principal|Órbita da Lúa}}
A Lúa xira arredor da Terra, describindo unha traxectoria [[Elipse (xeometría)|elíptica]] de baixa excentricidade, a unha distancia media de 384 400 quilómetros e nun sentido antihorario acompañándoa no seu xiro arredor do Sol. A súa órbita é elíptica, cun [[perixeo]] a 356. 400 [[Quilómetro|km]] e un [[apoxeo]] a 406.700&nbsp;km, momento no que a lúa se ve máis pequena aínda estando chea (de calquera xeito, non deixa de ser unhas 25. 000 veces máis brillante ca [[Alfa Canis Majoris|Sirio]]).
 
A distancia entre a Terra e o seu satélite natural varía, así como tamén a velocidade na órbita. Dado que a rotación lunar é uniforme e a súa traslación non, pois segue as [[leis de Kepler]], prodúcese unha [[libración|Libración en lonxitude]] que permite ver un pouco da superficie lunar ao leste e ao oeste, que de non ser así non se vería. O plano da órbita lunar está inclinado respecto da [[eclíptica]] uns 5° polo que se produce unha [[Libración|Libración en latitude]] que permite ver alternativamente un pouco máis aló do polo norte ou do sur. Por ambos os movementos o total de superficie lunar vista desde a Terra alcanza un 59% do total. Cada vez que a Lúa cruza a eclíptica, se a Terra e o Sol están sensiblemente aliñados ([[fases da lúa|Lúa chea]] ('''Plenilunio''') ou [[fases da lúa|Lúa nova]] ('''Novilunio''')) producirase unha [[eclipse lunar]] ou unha [[eclipse solar]].
Liña 210 ⟶ 211:
A órbita da Lúa é especialmente complexa. A razón é que a Lúa esta suficientemente lonxe da Terra e a forza de gravidade exercida polo [[Sol]] é significativa. Dada a complexidade do movemento, os [[nodos da Lúa]], non están fixos, senón que dan unha volta en 18,6 anos. O eixe da elipse lunar non está fixo e o [[apoxeo]] e [[perixeo]] dan unha volta completa en 8,85 anos. A inclinación da órbita varía entre 5° e 5°18'. De feito, para calcular a posición da Lúa con exactitude fai falta ter en conta polo menos varios centos de termos. Ademais, a órbita Lúa-Terra atópase inclinada respecto do plano da órbita Terra-Sol, de modo que soamente en dous puntos da súa traxectoria, chamados nodos, poden producirse eclipses solares ou lunares.
 
Así mesmo, a Lúa afástase uns catro centímetros ao ano da Terra,<ref>{{cita web |url=http://www.rtve.es/television/20110427/telescopios/427958.shtml|título=Telescopios |dataacceso=27/10/2013|autor=RTVE |obra=Tres14 |lingua=castelán }}</ref> á vez que vai freando a rotación terrestre -o que fará que nun futuro afastado as eclipses totais de Sol deixen de producirse ao non ter a Lúa suficiente tamaño como para tapar o disco solar-. En teoría, dita separación debería prolongarse ata que a Lúa tardase 47 días en completar unha órbita ao redor do noso planeta, momento no cal o noso planeta tardaría 47 días en completar unha rotación ao redor do seu eixe, de modo similar ao que ocorre no sistema [[Plutón]]-[[Caronte (lúa)|Caronte]]. Con todo, a evolución futura do noso Sol pode trastornar esta evolución. É posible que ao converterse a nosa estrela nunha [[xigante vermella]] dentro de varios miles de millóns de anos, a proximidade da súa superficie ao sistema Terra-Lúa faga que a órbita lunar se vaia pechando ata que a Lúa estea a ao redor de 18. 000 quilómetros da Terra -[[límite de Roche]]-, momento no cal a gravidade terrestre destruirá a Lúa converténdoa nuns aneis similares aos de [[Saturno]]. De todos os xeitos, o fin do sistema Terra-Lúa é incerto e depende da masa que perda o Sol neses estadios finais da súa evolución.<ref>{{Cita web|url=http://www.space.com/scienceastronomy/070122_temporary_moon.html|título= Earth's Moon Destined to Disintegrate|dataacceso=27/10/2013|lingua=inglés}}</ref>
 
[[Ficheiro:Speed of light from Earth to Moon.gif|miniatura|600px|center|Tempo requirido para que a luz viaxe desde a Terra ata a Lúa. O tamaño e a distancia están a escala.]]