Moeda ibérica antiga: Diferenzas entre revisións

Contido eliminado Contido engadido
Moedagalega (conversa | contribucións)
Ligazón interna a artigo novo.
m Arranxos varios, replaced: [[File: → [[Ficheiro: (4)
Liña 1:
[[Ficheiro:Ancient_Iberian_Mints.gif|miniatura|420px| Expansión da [[moeda]] na [[Península Ibérica]] entre o [[Século -V|século V]] [[Antes de Cristo|a. de C.]] e o [[século I]] [[Anno Domini|d. de C.]] (lugares coñecidos e probables) ]]
A '''moeda ibérica antiga''' é a [[Cuñaxe|cuñada]] polos [[Iberos|pobos iberos]] do [[Leste|oriente]] [[Península Ibérica|peninsular]] a partir de finais do [[Século -III|século III]] [[Antes de Cristo|a. de C.]], durante a [[Guerras púnicas|segunda guerra púnica]], aínda que estes pobos xa coñecían e utilizaban a [[moeda]] desde dous séculos antes.<ref name=":0">Ripollés Alegre, P. P. (2005b).</ref> Estas moedas cívicas, emitidas polas [[cidade]]s por iniciativa propia, continuaron en vigor durante os primeiros dous séculos e medio de [[Imperio Romano|control romano]], ata mediados do [[século I]] [[Anno Domini|d. de C]].<ref name=":1">Ripollés Alegre, P. P. (2005b). Páxina 93.</ref>
 
Paralelamente, en tempos do Imperio emitíronse [[Moeda provincial romana|moedas provincias romanas]] e algúns [[Lista de emperadores romanos|emperadores]] cuñaron moeda imperial, non cívica, que posteriormente foi a única en circulación na Península ata as primeiras emisións [[Suevos|suevas]] e [[Moeda visigoda|visigodas]].<ref name=":2">[[Andrew Burnett|Burnett]]; Amandry; [[Pere Pau Ripollès Alegre|Ripollès]] (1992).</ref>
 
A antiga Iberia mantiña estreitas ligazóns co [[Conca do Mediterráneo|Mediterráneo]] oriental e central, polo que se dan influencias coa [[Moeda da Antiga Grecia|moeda grega]], [[Moeda da Antiga Roma|romanas]] e [[Cartago|púnica]], o que non é óbice para que se produza unha dinámica propia e característica das emisións peninsulares.<ref>García Bellido; Callegarín; Jiménez (2011)</ref><ref>Campo (2013).</ref><ref>Chaves (2008). Páxina 108.</ref><ref>Ripollès Alegre, P. P. (2005b). Páxina 84.</ref>
Liña 10:
=== Do século V a. de C. á segunda Guerra Púnica (218 a. de C.) ===
 
Coñécese a circulación na costa oriental da Península de pequenas cantidades de moedas cuñadas noutras partes do Mediterráneo a partir do [[Século -VI|século VI a. de C.]], cun ascenso apreciable no [[Século -IV|século IV a. de C]].<ref name=":3">Ripollès Alegre, P. P. (2011)</ref> Estas moedas circulaban no marco dunha [[economía]] [[Colonialismo|colonial]] [[Fronteira|fronteiriza]] na que os asentamentos [[indíxena]]s negociaban con [[viño]], [[cerámica]] e produtos acabados principalmente a cambio de [[Materia prima|materias primas]]: [[Metal precioso|metais preciosos]], [[madeira]], [[alimento]]s e quizais [[Escravitude|escravos]].<ref>Rouillard (2009).</ref><ref>Sanmartí (2009).</ref> Os [[mercenario]]s ibéricos tamén poderían ter moedas provenientes dos pagamentos aos seus servizos noutras rexións do Mediterráneo.<ref>Ripollès Alegre, P. P. (2011). Páxina 217.</ref>
 
{| id="4" style="border: 1px #cccccc solid; border-collapse: collapse; background: #f9f9f9; margin: 0 0 0 1em; clear:right;" align="right"
! colspan="2" id="7" style="width:296px; padding:2px; background: #abcdef;" | Moeda ibérica antiga
|- data-file-height="263" data-file-type="bitmap" data-file-width="504" resource="./File:SNG BM 16.jpg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Visigoths_siliqua_415_77001061.jpg/300px-Visigoths_siliqua_415_77001061.jpg" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f3/Visigoths_siliqua_415_77001061.jpg 2x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Visigoths_siliqua_415_77001061.jpg/450px-Visigoths_siliqua_415_77001061.jpg 1.5x" width="300" height="157"
| colspan="2" style="padding:0px; border: 1px #cccccc solid;" |[[FileFicheiro:SNG BM 16.jpg|300x300px]]
|- style="font-size: 85%; vertical-align: top;"
| style="width:146px;padding:2px; border: 1px #cccccc solid; line-height: 1.5em;" |[[Anverso|A/]]: [[cabeza]] de [[Aretusa (mitoloxía)|Aretusa]] á dereita,con estilo [[Sicilia|sicilianosicilia]]no; tres [[golfiño]]s.
| style="width:146px;padding:2px 1px 2px 2px; border: 1px #cccccc solid; line-height: 1.5em;" |[[Reverso (moedas)|R/]]: [[Pegaso]] a dereita; lenda en [[Lingua grega antiga|grego]]: <small>ΕΜΠΟΡΙΤΩΝ</small> ("Emporiton").
|- href="./Vittoria_(divinità)" rel="mw:WikiLink"
Liña 23:
|}
 
En todo o Mediterráneo [[Oeste|occidental]], as tradicións monetarias apareceron arredor do [[Século -IV|século IV a. de C]]. As cidades non [[Grecia antiga|gregas]] da [[Península Itálica]] (incluíndo [[Roma]]) comezaron a cuñar xa no propio século IV a de C. e nos comezos do [[Século -III|século III]].<ref>Crawford (1985). Páxinas 1-2.</ref> [[Cartago]] cuñou desde mediados do século IV a. de C. na tradición grega, seguindo as emisións previas das colonias [[Fenicios|fenicias]] en [[Sicilia]].<ref>Campo (2013). Páxina 11.</ref> No norte da Península Ibérica, as colonias [[Marsella|marsellesas]] de [[Empúries]] e [[Roses]] cuñaron moedas de [[prata]] desde os [[Século -V|séculos V a. de C.]] e desde finais do [[Século -IV|IV]], respectivamente.<ref>Villaronga, L. (1994). Páxina 11.</ref><ref>Ripollès Alegre, P. P. (2005a). Páxina 187.</ref><ref>Campo (2005).</ref> Máis ao [[sur]], as colonias fenicias de [[Eivisa (concello)|Eivisa]] e [[Cádiz]] cuñaron moedas de [[bronce]] na segunda metade do século IV e nos principios III respectivamente.<ref>Ripollès Alegre, P. P. (2005a). 190-191.</ref><ref>Campo (2013). Páxinas 12-13.</ref> Ademais, o salientable asentamento ibérico de Arse ([[Sagunt]]) cuñou moedas de bronce e prata desde mediados do século IV a. de C.<ref>Ripollès Alegre, P. P. (2003). Páxina 189.</ref><ref>Ripollès Alegre, P. P. (2002).</ref>
 
Dentro da sociedade ibérica, a riqueza tomou varias formas, moitas veces específicas segundo a rexión. A descuberta de tesouros con moedas, [[xoia]]s e [[lingote]]s de metal precioso suxire que as moedas eran un dos xeitos de gardar, amosar e intercambiar riqueza.<ref name=":3" /> Por exemplo, un tesouro de finais do século V atopado no sitio ibérico de Puig de la Nau, no [[Baix Maestrat]] [[Provincia de Valencia|valenciano]], contiña cinco pendentes, [[ouro]] e unha [[pulseira]] e unha moeda de prata de Empúries.<ref>Oliver; Perea (1999).</ref> En varios tesouros similares, parte da prata fora cortada en partes máis pequenas, o que pode estar relacionado cos achados de pesas e balanzas, e isto suxire que este metal circulaba a modo de protomoeda.<ref>Ripollès Alegre, P. P. (2011). Páxina 219.</ref>
 
=== Segunda Guerra Púnica (218-205 a. de C.) ===
 
Parte da segunda guerra púnica tivo lugar na Península Ibérica, e todos os bandos combatentes utilizaron moedas, feito que levou consigo un notable aumento no número de [[Casa de moeda|cecas]] e, consecuentemente, da cantidade de moeda en circulación.
 
{| id="4" style="border: 1px #cccccc solid; border-collapse: collapse; background: #f9f9f9; margin: 0 0 0 1em; clear:right;" align="right"
! colspan="2" id="7" style="width:300px; padding:2px; background: #abcdef;" | Moeda ibérica antiga
|- data-file-height="263" data-file-type="bitmap" data-file-width="504" resource="./File:Moneda Sikarra.jpg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Moneda Sikarra.jpg/300px-Moneda Sikarra.jpg" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f3/Moneda Sikarra.jpg 2x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Moneda Sikarra.jpg/450px-Moneda Sikarra.jpg 1.5x" width="300" height="157"
| colspan="2" style="padding:0px; border: 1px #cccccc solid;" |[[FileFicheiro:Moneda Sikarra.jpg|300x300px]]
|- style="font-size: 85%; vertical-align: top;"
| style="width:146px;padding:2px; border: 1px #cccccc solid; line-height: 1.5em;" |[[Anverso|A]]'''/''': [[cabeza]] [[Home|masculina]] ollando á dereita
Liña 42:
|}
 
Para financiar as campañas, os cartaxineses cuñaron moedas de ouro, [[electro]], prata e bronce.<ref>Villaronga, L. (1994). Páxinas 63-74.</ref> Estas moedas poderían proceder dun [[Casa de moeda|obradoiro monetario]] instalado na capital, [[Cartaxena|Carthago Nova]], ou ben nos propios campamentos militares. Ademais destas, e das de Cádiz e Eivissa, as colonias fenicias do litoral sur, como [[Málaga]] e [[Almuñécar|Sexi]] tamén cuñaron moedas de bronce.<ref>Villaronga, L. (1994). Páxinas 81-107.</ref>
 
Na costa oriental, particularmente ao [[nordés]], unha boa parte das cidades cuñaron [[dracma]]s de prata. Algunhas destas moedas imitaban os dracmas de Empúries e Marsella, en tanto que outras amosaban [[Epigrafía|lendas]] [[Lingua ibérica|ibéricas]]. Poucas destas pezas poden ser asociadas a poboacións hoxe coñecidas e, mesmo, en moitas delas as lendas resultan ilexibles.<ref>Villaronga, L. (1994). Páxinas 17-60.</ref> En xeral, considérase que as moedas de prata eran do bando partidario de Roma.<ref>Chaves (2012a). Páxinas 154-157.</ref> No entanto, tendo en conta a situación fluída da guerra, especialmente durante os primeiros anos, algunhas destas emisións poderían estar cuñadas para apoiar a causa cartaxinesa. <ref>López (2010).</ref>
 
=== República (década de 190 - 72 a. de C.) ===
 
Logo desta guerra e da posterior anexión romana dunha boa parte da Península Ibérica, varios pobos indíxenas e algunhas colonias romanas cuñaron a súa propia moeda durante o [[Século -II|século II]] e principios do [[Século -I|I a. de C]]. O catálogo de referencia para estas emisións é ''Corpus nummum Hispaniae ante Augusti aetatem'' (CNH) e, máis recientemente, tamén o ''Diccionario de cecas y pueblos hispanos''.<ref>Villaronga, L. (1994).</ref><ref>García-Bellido; Blázquez (2001).</ref>
 
{| id="4" style="border: 1px #cccccc solid; border-collapse: collapse; background: #f9f9f9; margin: 0 0 0 1em; clear:right;" align="right"
! colspan="2" id="7" style="width:296px; padding:2px; background: #abcdef;" | Moeda ibérica antiga
|- data-file-height="263" data-file-type="bitmap" data-file-width="504" resource="./File:SNGBM_859.jpg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/SNGBM_859.jpg/300px-SNGBM_859.jpg" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f3/SNGBM_859.jpg 2x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/SNGBM_859.jpg/450px-SNGBM_859.jpg 1.5x" width="300" height="157"
| colspan="2" style="padding:0px; border: 1px #cccccc solid;" |[[FileFicheiro:SNGBM_859.jpg|300x300px]]
|- style="font-size: 85%; vertical-align: top;"
| style="width:146px;padding:2px; border: 1px #cccccc solid; line-height: 1.5em;" |[[Anverso|A]]'''/''': [[cabeza]] [[Home|masculina]] á dereita; [[golfiño]] e S
Liña 61:
|}
 
As cidades indíxenas de [[Hispania Citerior]] cuñaron moedas con [[Escritura ibérica nororiental|escritura ibérica]] e con [[Escritura celtibérica|lendas celtas]]. Estas moedas eran similares tipoloxicamente, co retrato dun [[heroe]] no [[anverso]] e un xinete no [[Reverso (moedas)|reverso]], e as áreas onde onde se cuñaban e onde circulaban foise facendo cada vez máis ampla á medida que se estendía o control romano na Península.
 
As lendas e a [[iconografía]] de [[Hispania Ulterior]] eran máis diversas, alternando as inscricións [[Lingua latina|latinas]] coas [[Escritura ibérica suroriental|ibéricas]], en tanto que o [[Lingua fenicia|púnico]] se seguía utilizando nas moedas das antigas colonias fenicias da costa meridional. Xa que logo, malia considerarse con frecuencia as moedas desta etapa como moedas ibéricas, esta descrición non abrangue todas as moedas cuñadas durante a [[República Romana|República]]. Un pequeno número de cidades coloniais romanas, entre elas [[Valencia]] e [[Toledo]], cuñaban en latín, seguindo de preto os exemplos [[Península Itálica|italianos]]. O número de cidades que cuñaban foi máximo durante o derradeiro terzo do século II e principios do século I a. de C., especialmente na Hispania Citerior, despois do final da [[Guerra Sertoriana]].<ref name=":0" />
 
A finalidade desta moeda é incerta. Podería estar relacionada coas esixencias ás tribos por parte dos romanos ou con rendas de terras confiscadas por Roma; porén, as cantidades cuñadas resultan insuficientes para representaren impostos habituais ou pagamentos a [[lexionario]]s.<ref>Aguilar; Ñaco del Hoyo (1997).</ref><ref>Ñaco del Hoyo; Prieto (1999).</ref> A grande diferenza de produción suxire que os motivos polos que cada cidade facía as súas cuñaxes eran diversos.<ref>Gozalbes (2009).</ref> Algunhas moedas parecen estar estreitamente relacionadas con determinadas actividades extractivas ou produtivas do sur, como a [[minaría]] ou a [[industria]] da [[salgadura]] nas zonas costeiras.<ref>García-Bellido (1986).</ref><ref>Mora (2003).</ref> Ao deberse a decisión da cuñaxe ás autoridades locais (e moitos elementos da iconografía parecen ser importantes a ese nivel), podería haber nesas emisións unha forte compoñente de exaltación da identidade local.<ref>Chaves (2012b).</ref><ref>García-Bellido (2005).</ref> Logo de entraren en circulación, as moedas ibéricas permaneceron predominantemente na rexión onde foran cuñadas, aínda que nalgunhas ocasións circularon en áreas máis amplas.<ref>Ripollès Alegre, P. P. (2007). Páxina 94.</ref> A produción de moitas moedas de bronce, a grande cantidade de fraccións e de moedas diferentes en lugares moi diversos, desde as grandes cidades ata as pequenas [[granxa]]s, fai pensar que tiñan uns usos cotiáns moi diversos.<ref name="ReferenceA">Ripollès Alegre, P. P. (2005b). Páxina 92.</ref><ref>Sinner (2012).</ref>
 
=== Final da República e dinastía Xulio-Claudia (72 a. de C. - 41 d. de C.) ===
Liña 71:
{{Artigo principal|Moeda provincial romana}}
[[Ficheiro:Luco Augusti Lugo as 19559.jpg|miniatura|300px|esquerda|[[Ás]] [[Moeda provincial romana|provincial]] a nome de [[Octavio Augusto|Augusto]] [[Cuñaxe|cuñado]] na [[Ceca de Lucus Augusti|ceca móbil de <small>LVCVS AUGVSTI</small> (Lugo)]] durante as [[Guerras cántabras]] ([[Século -I|século I a. de C.]])]]
A partir do século I a. de C., o número de cidades que cuñaban moeda foi decaendo e as lendas latinas estandarizáronse en toda a Península.<ref>Ripollés Alegre, P. P. (2005b). 87-89.</ref> Xa só emitían moeda as cidades máis importantes que adquiriran un status legal privilexiado de mans dos xenerais romanos victoriosos nas guerras civís e mesmo dos emperadores da época, [[Octavio Augusto|Augusto]] e [[Tiberio]], da [[dinastía Xulio-Claudia]]. Moitas das moedas emitidas proclamaban nas súas lendas e na súa iconografía o novo status das cidades emisoras como colonia ou como municipio, de xeito similar a outras [[Provincia romana|provincias romanas]].<ref>Ripollès Alegre, P. P. (2005b). Páxina 92.<name="ReferenceA"/ref> Estas emisións adoitan recibir o nome de [[Moeda provincial romana|moedas provinciais romanas]], e a obra de referencia para a súa catalogación é o volume I de ''Roman Provincial Coinage'' (RPC).<ref name=":2" /><ref>''[https://rpc.ashmus.ox.ac.uk/ Roman Provincial Coinage Project Online]''.</ref><ref>Heath, Sebastian. "[http://numismatics.org/magazine/provincialspring05/ Roman Provincial Coins and Imperial Chronology]". En ''ANS Magazine''. Primavera de 2005. [[American Numismatic Society]].</ref>
 
{| id="4" style="border: 1px #cccccc solid; border-collapse: collapse; background: #f9f9f9; margin: 0 0 0 1em; clear:right;" align="right"
! colspan="2" id="7" style="width:296px; padding:2px; background: #abcdef;" | Moeda ibérica antiga
|- data-file-height="263" data-file-type="bitmap" data-file-width="504" resource="./File:Bilbilis Calatayud (Zaragoza) as 21549.jpg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Bilbilis Calatayud (Zaragoza) as 21549.jpg/300px-Bilbilis Calatayud (Zaragoza) as 21549.jpg" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/f/f3/Bilbilis Calatayud (Zaragoza) as 21549.jpg 2x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/f3/Bilbilis Calatayud (Zaragoza) as 21549.jpg/450px-Bilbilis Calatayud (Zaragoza) as 21549.jpg 1.5x" width="300" height="157"
| colspan="2" style="padding:0px; border: 1px #cccccc solid;" |[[FileFicheiro:Bilbilis Calatayud (Zaragoza) as 21549.jpg|300x300px]]
|- style="font-size: 85%; vertical-align: top;"
| style="width:146px;padding:2px; border: 1px #cccccc solid; line-height: 1.5em;" |[[Anverso|A]]'''/''': busto de [[Octavio Augusto|Augusto]] á dereita; lenda: <small>AVGVSTVS DIVI F</small>
Liña 84:
|}
 
Varias casas de moeda do leste de Iberia intentaron manter as moedas coa tipoloxía característica do xinete e con lendas ibéricas e latinas, aínda que non resultaban moi populares. O groso destas emisións provinciais produciuse en tempos de Augusto e Tiberio, e as derradeiras moedas "locais" emitíronse baixo o emperador [[Calígula]] a mediados do século I d. de C., en todas as provincias romanas occidentais.<ref>[[Andrew Burnett|Burnett]]; [[Michel Amandry|Amandry]]; [[Pere Pau Ripollès Alegre|Ripollès]] (1992). Páxina 18.</ref> Desde entón, as únicas emisións na Hispania romana foron as das cecas imperiais, controladas polo emperador e usadas para fins determinados, como o pagamento dos lexionarios.<ref name=":1" />
 
Hai dúas razóns principais para as emisións provinciais: por unha parte, as novas colonias e os municipios querían anunciar o seu novo status e o favor imperial e, por outra banda, estas novas formas constitucionais levaban consigo gastos de Estado, que as emisións poderían estar destinadas a pagar. Logo de estaren estas moedas en circulación, probablemente fosen usadas na ampla variedade de papeis que tiñan as moedas na vida económica romana.<ref>[[Andrew Burnett|Burnett]]; [[Michel Amandry|Amandry]]; [[Pere Pau Ripollès Alegre|Ripollès]] (1992). Páxinas 16-17.</ref><ref>Lledó (2004).</ref>
 
== Galería de moedas ibéricas ==
Liña 124:
* Amela Valverde, L. (2010). "[http://www.numisane.org/Gaceta/GN178-179.pdf La moneda bilingüe de Usekerte/Osi]". En ''Gaceta Numismática''. 178-9. Páxinas 9-15. ISSN 0210-2137
* Beltrán Lloris, F. (2004). "[https://ifc.dpz.es/recursos/publicaciones/23/23/04beltran.pdf Sobre la localización de Damania, Leonica, Osicerda y Orosis]". En ''Palaeohispanica''. Nº 4. Páxinas 67-88. ISSN 1578-5386
*[[Andrew Burnett|Burnett, A.]]; [[Michel Amandry|Amandry, M]].; [[Pere Pau Ripollès Alegre|Ripollès, P. P.]] (1992). ''Roman provincial coinage: From the death of Caesar to the death of Vitellius''. 1. [[Museo Británico|British Museum Press]] e [[Bibliothèque nationale de France|Bibliothèque Nationale]]. ISBN [[Especial%3AFontes%20bibliogr%C3%A1ficas:Fontes bibliográficas/9780714108711|9780714108711]]
* Campo, M. (2005). "[https://studylib.es/doc/5876536/nuevos-datos-sobre-la-moneda-en-la-colonia-de-rhode Nuevos datos sobre la moneda en la colonia de Rhode]". En ''XIII Congreso Internacional de Numismática''. ''Madrid 2003''. Ministerio de Educación, Cultura y Deporte. Páxinas 323-330. ISBN 84-8181-264-1
* Campo, M. (2013). "De donde venían y a donde iban las monedas fenicio-púnicas: Producción, función y difusión de las emisiones". En Costa, B.; Fernández, J. ''[https://www.researchgate.net/profile/Bartolome_Mora_Serrano/publication/258845968_La_iconografia_monetal_fenicio-punica_como_reflejo_de_cultos_civicos_mitos_e_identidades_conpartidas/links/0deec5293777d44368000000.pdf?origin=publication_detail La moneda y su papel en las sociedades fenicio-púnicas]''. Govern de les Illes Balears. Páxinas 9-34. ISBN 978-84-87143-49-6
 
* Chaves Tristán, F. (2008), "Moneda local en Hispania: ¿Autoafirmación o integración?". En Uroz, J.; Noguera, J.M.; Coarelli, F. ''[https://www.academia.edu/18072432/Iberia_e_Italia_modelos_romanos_de_integraci%C3%B3n_territorial Iberia e Italia: Modelos romanos de integración territorial].'' Tabularium. Páxinas 107-131. ISBN 978-84-95815-12-5
 
* Chaves Tristán, F. (2012a). "[http://www.academia.edu/2358388/Plata_guerra_y_sociedad_Iberia_finales_del_siglo_III_a.C.-inicios_II_a.C Plata, guerra y sociedad: Iberia, finales del siglo III a.C.-inicios II a.C.]". En Asolati, M.; Gorini, G. ''I ritrovamenti monetali e i processi storico-economici nel mondo antico.'' Esedra. Páxinas 151-90. ISBN 978-8860580580
* Chaves Tristán, F. (2012b). "Arqueología de la conquista como elemento identitario: Moneda y epigrafía monetal". En Santos, J.; Cruz, G., ''[http://www.academia.edu/21452819/Arqueolog%C3%ADa_de_la_conquista_como_elemento_identitario_moneda_y_epigraf%C3%ADa_monetal Romanización, fronteras y etnias en la Roma antigua: El caso hispano].'' [[Universidade do País Vasco|Universidad de País Vasco]]. Páxinas 173-205. ISBN 978-84-9860-780-2